فرارو - قیمت برنج به شکلی کلافه کننده بالا رفته و با توجه به اینکه در ابتدای فصل ممنوعیت واردات قرار داریم، بعید است به این زودی ها از خر شیطان پایین بیاید.

به گزارش فرارو؛ موضوع ساده است. با توجه به ادامه خشکسالی و کمبود بارش در سال زراعی 1403-1404، برآوردها نشان می دهد میزان تولید برنج داخلی در سال 1404، همچنان به مانند سال گذشته یعنی حدود 2.2 تا 2.5 میلیون تن باقی می ماند و به همین دلیل با کسری حدود یک میلیون تن برنج مواجه خواهیم بود. از طرف دیگر قیمت نهاده ها به دلیل تورم عمومی و افزایش نرخ ارز، روند صعودی خود را ادامه می دهد. دیگر عوامل هم خواسته و ناخواسته به تحریک بازار برنج مشغول هستند. قیمت کود و سموم، افزایش 20 تا 30 درصدی را تجربه می کند و دستمزد روزانه کارگر فصلی در شالیزارها پس از تجربه رشد 20 تا 25 درصدی، به حدود 400 تا 500 هزار تومان رسیده است. چند لحظه مکث کنید! قیمت تمام شده هر کیلوگرم برنج برای کشاورز، با احتساب همه این موارد امسال باید از 110 تا 120 هزار تومان آغاز می شد و نهایتا بین 220 تا 250 هزار تومان دست مصرف کننده می رسید. منتها این اواخر و به خصوص پس از پایان جنگ 12 روزه، گزارش هایی درباره فروش برنج باکیفیت ایرانی با قیمت 300 تا 350 هزار تومان منتشر شد و همه را در شوک فرو برد. قیمت برنج خارجی هم در خرده فروشی ها بین 140 تا 200 هزار تومان است. به نظر شما در پشت پرده چه اتفاقی رخ داده و مقصر گرانی برنج کیست؟

وقتی از گرانی برنج صحبت می شود، در ابتدا اغلب انگشت اتهام به سمت کشاورزان نشانه گرفته می شود اما آیا این اتهام عادلانه است؟ تولیدکنندگان برنج معتقدند هزینه های تولید به شدت افزایش پیدا کرده است. یکی از مهم ترین دلایل این اتفاق، افزایش سرسام آور قیمت نهاده های کشاورزی است. کود، بذر و سموم که اغلب وارداتی هستند، به طور مداوم با افزایش نرخ ارز گران می شوند.

ایران تولیدکننده کود اوره است اما بخش قابل توجهی از کود مورد نیاز کشاورزی از طریق واردات تأمین می شود. سال 1401، قیمت یک کیسه 50 کیلوگرمی کود اوره یارانه ای حدود 80 تا 90 هزار تومان بود. در حالی که در سال 1403، قیمت همین کود در بازار آزاد به 500 تا 600 هزار تومان رسید. یعنی بیش از 500 درصدی رشد تنها در قیمت این نهاده رخ داده است.

قیمت کودهای وارداتی فسفاته و پتاسه که عمدتاً با ارز نیمایی یا آزاد محاسبه می شوند، به صورت مستقیم از نوسانات نرخ ارز تأثیر می پذیرد. در سال 1402، قیمت هر کیسه کود فسفاته حدود 1.5 میلیون تومان بود اما یک سال بعد به سه تا چهار میلیون تومان رسید.

بذر یکی دیگر از نهاده های اساسی در تولید برنج است. بسیاری از کشاورزان از بذرهای اصلاح شده استفاده می کنند که بخش قابل توجهی از آن وارداتی است. قیمت بذرهای اصلاح شده پرمحصول مانند شیرودی یا فجر که اغلب به صورت وارداتی عرضه می شوند، ارتباط مستقیمی با نرخ ارز دارد.

تمامی سموم دفع آفات نباتی مورد استفاده در کشاورزی ایران وارداتی هستند و قیمت آنها به صورت کامل تحت تأثیر نرخ ارز قرار دارد.

قیمت سموم پرکاربرد مانند دیافنتال و کاراته که برای کنترل آفات برنج استفاده می شوند، در سال 1401 در حدود 200 تا 250 هزار تومان در لیتر بود. این قیمت در سال 1403 به 500 تا 700 هزار تومان افزایش پیدا کرد. برخی از سموم با تکنولوژی بالاتر که برای آفات خاص استفاده می شوند، قیمت های بالاتری دارند و افزایش قیمت آن ها نیز چشمگیرتر بوده است.

نکته: سهم هزینه نهاده های کشاورزی در قیمت تمام شده برنج، به طور متوسط حدود 30 تا 40 درصد برآورد می شود. با توجه به افزایش چند صد درصدی در قیمت این نهاده ها، کشاورزان مدعی هستند رشد قیمت برنج هنوز منصفانه نیست!

کمبود آب در سال های اخیر، کشاورزان را مجبور به حفر چاه و استفاده از پمپ آب برقی کرده که هزینه ی زیادی را به آن ها تحمیل می کند.

دولت برای بخش کشاورزی تعرفه های یارانه ای در نظر می گیرد اما با هرگونه افزایش قیمت برق، هزینه پمپاژ آب نیز برای کشاورزان بالا می رود. به عنوان مثال، در سال های گذشته، شاهد افزایش 16 درصدی تعرفه برق مصرفی برای بخش کشاورزی بودیم که این رقم به کشاورزان فشار مالی وارد می کند.

هزینه تعمیر و نگهداری پمپ آب، خرید لوله و در صورت نیاز، حفر چاه جدید به میلیون ها تومان می رسد که این هزینه ها در قیمت نهایی محصول لحاظ می شود.

کاشت، داشت و برداشت برنج فرآیندی کاملاً کارگرمحور است. دستمزد کارگران فصلی به صورت سالانه با افزایش نرخ تورم بالا می رود.

دستمزد یک کارگر روزمزد در شالیزارها سال 1401 حدود 150 تا 200 هزار تومان بود اما این رقم در سال 1403 به 300 تا 400 هزار تومان افزایش پیدا کرد و در برخی مناطق تا 500 هزار تومان رسید. طبق برآورد کارشناسان، دستمزد کارگر حدود 40 تا 50 درصد از کل هزینه های کاشت و برداشت برنج را شامل می شود. با توجه به افزایش چشمگیر دستمزد، این بخش سهم بزرگی در بالا رفتن قیمت تمام شده برنج دارد.

برنج، امسال باید نهایتا با قیمتی بین 220 تا 250 هزار تومان دست مصرف کننده می رسید

وقتی برنج ایرانی گران می شود، توجه دولت به سمت برنج خارجی و سیاست واردات برنج متمایل می شود. همین دولت در فصل برداشت برنج ایرانی، به منظور حمایت از تولید داخلی، واردات برنج را ممنوع اعلام می کند واردکنندگان برنج اعتقاد دارند این محدودیت که معمولا از مرداد آغاز می شود و تا آبان ادامه دارد، بازار را انحصاری کرده و باعث افزایش قیمت برنج ایرانی می شود چون با کاهش عرضه برنج خارجی، تقاضا برای برنج ایرانی بالا می رود و قیمت آن دچار شوک می شود.

بسیاری از واردکنندگان، در فصل ممنوعیت واردات برنج مجبور هستند محموله خود را در گمرک یا انبارهای خارج کشور نگهداری کنند. این موضوع هزینه های انبارداری و نگهداری را به شدت افزایش می دهد و در نهایت به قیمت نهایی کالا را بالا می برد.

واردات برنج خارجی نیازمند نرخ ارز است و نوسان بازار ارز، به طور مستقیم بر قیمت نهایی کالا تاثیر می گذارد. نرخ ارز دولتی برای واردات برنج سال 1402، حدود 28 هزار و 500 تومان بود، در حالی که واردکننده ناچار بود از ارز نیمایی با نرخ بالاتر استفاده کند. این نرخ در سال 1403 باز هم افزایش داشت و به 38 هزار و 500 تومان رسید.

هزینه های گمرکی، حمل و نقل و بیمه نیز با توجه به نرخ ارز بالا می رود. هزینه گمرکی هر تن برنج سال 1402، حدود 500 دلار بود که یک سال بعد با افزایش نرخ ارز، این بخش نیز به صورت ریالی چند برابر گران شد. با توجه به افزایش هزینه واردات، قیمت برنج هندی و پاکستانی که پیش از این ارزان تر از برنج ایرانی بود، نیز بالا می رود.

قیمت هر کیلوگرم برنج خارجی پارسال در خرده فروشی ها به کیلویی 80 تا 140 هزار تومان رسید که در عرض یک سال، حدود 30 تا 40 درصدی رشد داشت. قیمت برنج خارجی، به خصوص نمونه های باکیفیت شان امسال به 140 تا 200 هزار تومان در هر کیلوگرم رسیده است.

حداقل بخشی از افزایش قیمت برنج خارجی تحت تاثیر عامل تقاضا رخ می دهد. طبق آمارهای رسمی وزارت جهاد کشاورزی و انجمن واردکنندگان برنج، مصرف سالانه برنج در ایران حدود 3.2 تا 3.7 میلیون تن است. در سال های اخیر، به دلیل خشکسالی و کم آبی، تولید داخلی برنج با نوساناتی همراه بوده. به عنوان مثال تولید سال 1402 حدود 2.2 میلیون تن بود که در سال 1403 نیز تقریبا همین مقدار برنج به دست آمد. کسری سالانه حدود یک تا 1.2 میلیون تن برنج، به طور عادی باید از طریق واردات جبران شود.

بعد از کشاورز و واردکننده، محصول به دست عمده فروش و در نهایت خرده فروش می رسد. دلالان و واسطه ها هم ردپای خود را در قیمت نهایی باقی می گذارد.

هزینه انتقال برنج از شالیزار یا گمرک به انبارهای عمده فروشی و سپس به فروشگاه های خرده فروشی، بخش قابل توجهی از هزینه ها را به خود اختصاص می دهد. هزینه حمل یک کامیون 10 تنی برنج از شمال به تهران سال 1403 حدود 10 تا 15 میلیون تومان بود. این هزینه به ازای هر کیلوگرم برنج محاسبه می شود و مبلغی را به قیمت اصلی اضافه می کند.

نگهداری برنج در انبار برای جلوگیری از فاسد شدن یا آسیب دیدن، هزینه هایی مانند اجاره انبار، بیمه، و نگهداری را به همراه دارد. هزینه نگهداری هر تن برنج در انبار برای یک ماه، پارسال حدودا 50 تا 100 هزار تومان بود.

برخی دلال ها با خرید مقادیر زیادی برنج و نگهداری آن در انبارها، به صورت مصنوعی کمبود ایجاد می کنند تا بتوانند محصول را با قیمت بالاتر بفروشند. این کار به افزایش قیمت ها دامن می زند. پارسال، قیمت خرید هر کیلوگرم برنج طارم از کشاورز در فصل برداشت (شهریور تا آبان) حدود 80 تا 90 هزار تومان بود ولی همین برنج در ماه های اسفند و فروردین، در بازار بین 180 تا 200 هزار تومان فروخته شد.

خرده فروش ها نیز هزینه هایی مانند اجاره مغازه، حقوق کارمندان، مالیات و هزینه های جانبی دارند. این هزینه ها در نهایت به صورت درصدی روی قیمت برنج می آیند. طبق قوانین سازمان حمایت از مصرف کننده، حاشیه سود عمده فروشان برنج حداکثر چهار تا شش درصد و برای خرده فروشان حداکثر 10 تا 12 درصد است اما به دلیل نبود نظارت کافی و عوامل دیگر این ارقام هم معمولاً در عمل رعایت نمی شوند.