امروز در اغلب کشورها، مدت زمان اشتغال نیروی کار تنها یک شاخص کمّی نیست، بلکه بازتابی از کیفیت حکمرانی بازار کار، ساختار تولید، میزان بهره وری و تعادل میان کار و رفاه اجتماعی است.

به گزارش فرهیختگان، از این منظر، بررسی وضعیت ساعات کاری در ایران ما را با یک تناقض آشکار مواجه می سازد؛ در حالی که طبق بررسی ها از داده های مرکز آمار ایران، نیروی کار ایرانی با بیش از 46.3 ساعت کار در هفته، در رتبه دهم از لحاظ پرکاری در دنیا قرار دارد، اما بعضا در محافل عمومی به کرات گفته می شود ایرانی ها کمتر کار می کنند و از زیرکار در می روند . طبق آخرین داده های مرکز آمار ایران، در بهار امسال بیش از 40 درصد از شاغلان کشور در هفته بیش از 49 ساعت یا در روز بیش از 8 ساعت کار می کنند. این شاخص که یکی از نماگرهای کار شایسته است نشان می دهد در ایران بخش زیادی از شاغلان بیشتر از استاندارد کار می کنند.

داده های مرکز آمار ایران از متوسط ساعت کار شاغلان ایران نشان می دهد طی سال های 1384 تا 1404 شاغلان ایرانی به طور میانگین بیش از 45 ساعت در هفته کار کرده اند. براین اساس در سال های 1385 و 1386 متوسط ساعت کاری در هفته به 47 ساعت نیز رسید. سپس در سال های 1387 تا 1398، متوسط ساعت کاری در هفته به حدود 44 ساعت کاهش یافت. اما به طور کلی در سال های شیوع بیماری کرونا، متوسط ساعت کاری برای شاغلان در کشور و حتی دنیا کاهش پیدا کرد، به طوری که در سال های 1399 تا 1401 متوسط ساعت کاری به حدود 42 ساعت کار هفتگی رسید.

از سال 1402 تا بهار امسال نیز متوسط ساعت کاری در هفته مجدد افزایش پیدا کرده است. در سال های 1402 و 1403 میانگین ساعت کار به بیش از 45 ساعت در هفته رسید؛ اما در بهار امسال حدود 1.6 درصد رشد کرد و به بیش از 46 ساعت در هفته (46.3 ساعت) رسیده است. در این میان، گفتنی است متوسط ساعت کاری زنان از 32.6 ساعت در هفته در سال 1384 به 35.8 ساعت در سال 1403 افزایش یافته است. در حالی که این عدد برای مردان در سال 1384 بیش از 49 ساعت بوده که با گذشت سال ها این عدد به 47.5 ساعت در هفته طی سال 1403 کاهش یافته است.

برخلاف تصور رایجی که گاه ایرانیان را کم کار یا بی انگیزه معرفی می کند، آمارها حاکی از آن است که متوسط ساعت کاری در ایران از میانگین جهانی بالاتر است. طبق آخرین برآورد سازمان جهانی جمعیت، میانگین ساعت کار هفتگی شاغلان در 170کشور جهان، 38.7 ساعت است.

بر اساس بررسی ها از داده های سازمان بین المللی کار (ILO) و گزارش های داخلی، ایرانی ها طی سال 2024 به طور متوسط بیش از 46 ساعت در هفته کار کرده اند که البته این عدد برای مشاغل سخت و کارگران غیررسمی بعضا به بیش از 50 ساعت در هفته نیز می رسد؛ این اتفاق درحالی است که این رقم در بسیاری از کشورهای توسعه یافته عمدتا بین 35 تا 40 ساعت است. با این حال به دلیل بهره وری پایین، بازده اقتصادی این حجم از کار، بسیار کمتر از حد انتظار است.

از منظری دیگر شاید بتوان گفت این مسئله صرفاً یک مشکل در حوزه کار نیست؛ بلکه نشانه ای از نقص در ساختار کلان اقتصادی کشور مبتنی بر نفت است. در نبود بهره وری کافی، ضعف تکنولوژی، پایین بودن سرمایه گذاری مولد، گسترش مشاغل غیررسمی و فقدان سیاست های هدفمند اشتغال، نیروی کار ناچار است برای تأمین حداقل معیشت، ساعت های طولانی تری کار کند.

به بیان دیگر، ساعت کاری بالا در ایران نه از سر رونق تولید یا انضباط اقتصادی، بلکه نتیجه مستقیم ناترازی ساختاری در بازار کار، فشار تورمی و کاهش مستمر قدرت خرید خانوارهاست. اما برخلاف داده های منتشر شده از میزان ساعت کار هفتگی ایرانیان، نتیجه آن در اقتصاد کشور آن جور که باید دیده نمی شود. برداشت نادرستی در میان برخی وجود دارد که ایرانیان به اندازه جهان کار نمی کنند یا به بیان دیگر میزان ساعت کاری بالای ایران، پاسخگوی بهره وری در کشور نیست.

این برداشت نادرست به چند عامل مهم باز می گردد. یکی ناشی از ساختار بازار کار در کشور است که طبق آمارها، نرخ مشارکت اقتصادی ما نرخ نسبتا پایینی نسبت به دنیاست و دومین عامل مهم به ویژگی خاص بدنه دولتی و اداری کشور برمی گردد که ظاهرا ویژگی مشترک بخش های دولتی همه اقتصادهای نفتی در دنیاست و باعث شده که این تصور و ذهنیت برای مردم ایجاد شود که ایرانیان کمتر کار می کنند.

در اقتصادهای نفتی معمولا در زمان وفور نفت، استخدام های اداری گسترده و بیش از نیاز دستگاه های اداری و اجرایی کشور صورت می گیرد که این موضوع باعث می شود تعداد زیادی از نیروی کار عملا رها از نظارت سیستمی حرکت کنند. درواقع اغلب این استخدام ها بیش از آن که نیاز دستگاه های اداری اجرایی باشد، ناشی از روابط، سفارش ها و خارج از ضوابط فنی و استخدامی است. همچنین برای دولتی که دارای وفور ثروت های نفتی در ساختار اداری است، شایسته سالاری، بهره وری نیروی کار، تشدید کسری بودجه، افزایش اندازه دولت، استخدام های نه چندان براساس میزان نیاز، آنچنان اولویتی ندارد.

گفتنی است از این منظر، دخالت نمایندگان مجلس، مسئولان محلی و حتی سفارش های استخدامی به واسطه روابط خویشاوندی، بیش از شایسته سالاری و ضوابط استخدامی در اولویت قرار می گیرد. درمجموع توجه داشته باشیم از 25 میلیون شاغل ایرانی، حدود 10 درصد از آن ها کارکنان دولت هستند که بسیاری از این افراد نیز به اندازه کافی کار می کنند و نمی توان کم کاری را به کل شاغلان تعمیم داد.

طبق آخرین آماری که موسسه worldpopulationreview از داده های سازمان بین المللی کار (ILO) و سازمان OECD و دیگر نهادهای بین المللی منتشر کرده، در سال 2024 میانگین ساعت کاری در 170 کشور جهان حدود 38.7 ساعت، برآورد شده است. کشورهایی مانند بوتان، سودان و کنگو سه کشور با بیشترین ساعت کاری در دنیا هستند که به ترتیب مردم شان 54.5، 50.8 و 48.7 ساعت در هفته کار می کنند.

در مقابل، کشورهای اروپایی توسعه یافته مانند هلند، نروژ، اتریش و دانمارک کمترین ساعت کاری در جهان را دارند که حدود 26 تا 29 ساعت در هفته است. برای مثال آلمان به عنوان قطب توسعه و اشتغال در جهان، در جایگاه 162 این مقایسه با متوسط ساعت کاری 29.6 ساعت در هفته قرار گرفته است. گفتنی است کشورهایی مانند امارات، قطر و ایران جزو 10 کشور برتر با بیشترین ساعت کار در هفته در جهان هستند. ایران دهمین کشور با بیشترین ساعت کاری در جهان است که شاغلان آن به طور متوسط 46.3 ساعت در هفته مشغول به کارند.

بر این اساس کشورهای توسعه یافته مانند آلمان، هلند، سوئد، بین 30 تا 35 ساعت در هفته کار می کنند. چین، آمریکا و روسیه به عنوان 3 راس قدرت در جهان به ترتیب دارای رتبه 22.95 و 117 در جهان هستند که متوسط ساعت کاری هفتگی آن ها در سال 2024 به بیش از 44.8، 38.2 و 36.1 ساعت می رسد. کشورهای عربی مانند امارات، قطر و عربستان دارای رتبه 4.8 و 66 پرکارترین کشورهای جهانند. گفتنی است ترکیه به عنوان همسایه ایران، 30امین کشور در دنیا با متوسط ساعت کاری 43.8 ساعت در هفته است.

براساس آخرین آماری که وزارت رفاه از سهم شاغلان با ساعت کاری بالا در سال 1402 منتشر کرده؛ حدود 38.5 درصد از نیروی کار کل کشور بیش از 8 ساعت در روز معادل بیش از 49 ساعت در هفته کار می کنند. این عدد درحالی است که 54 درصد از شاغلان استان البرز بیش از 8 ساعت در روز مشغول به فعالیتند؛ به همین خاطر است که البرز پرکارترین استان کشور محسوب می شود.

پس از آن در رده دوم و سوم استان های اردبیل و همدان قرار دارند که به ترتیب 49.9 و 48.8 درصد از شاغلان آن پرکارند و بیش از 8 ساعت در طول روز کار می کنند. در این رتبه بندی 47.4 درصد از شاغلان استان تهران بیش از 8 ساعت در روز کار، در رتبه چهارم کشور قرار داشته اند.

در مقابل، شاغلان استان های خراسان جنوبی، سیستان وبلوچستان و کرمان کم کارترین استان های ایران در سال 1402 بوده اند که تنها 21.1 درصد از شاغلان خراسان جنوبی، 26 درصد از شاغلان استان سیستان وبلوچستان و فقط 28.2 درصد از کرمان بالای 8 ساعت در روز کار می کنند. در اینجا علاوه بر وضعیت معیشتی که افراد را مجبور به کار بیشتر می کند، احتمالا فقدان فرصت های کار در برخی از استان ها نیز دلیلی بر کاهش ساعت کار شاغلان باشد.