حسین مرعشی، دبیرکل حزب کارگزاران، به بیان نکاتی درباره انسجام ملی در جنگ 12 روزه، وقایع سال 1320 و… پرداخت.

به گزارش خبرآنلاین، بخشی از این گفت و گو را در ادامه می خوانید؛

آقای مرعشی! به نظر شما این همبستگی یکی از همان رفتارهای غیرقابل پیش بینی و غیرقابل تصور ایرانیان بود؟ من نمی توانم بپذیرم که اسراییلی ها، آمریکایی ها و دستگاه های اطلاعاتی شان در زمان این حمله اشتباه کرده باشند. به نظرم تصورشان این بود که پس از دو سه روز، کشور دچار فروپاشی می شود و مردم به خیابان ها می ریزند؛ مثل سال های 76.96 یا 57 و مواقع دیگر. آیا این هم باز یک رفتار غیرقابل پیش بینی از سوی مردم ایران بود؟

بله، حتماً همین طور است. این موضوع واقعاً عجیب است و دشمنان نتوانستند آن را بفهمند. آن ها متوجه نبودند که هرچند در داخل ایران نارضایتی و اختلاف وجود دارد، اما در مقابل تهاجم خارجی، ایرانی ها متحد می شوند.

برخی گفتند که این همبستگی ملی در واقع نوعی ناسیونالیسم بود و دیگر مؤلفه ها مانند فرهنگ دینی را کنار گذاشتند. در مقابل، بعضی ها افراط کردند و گفتند این روح ملی نبود، بلکه حماسه ای دینی و اسلامی بود که در مردم بروز کرد. به نظر شما این دو قابل تفکیک اند؟

این ها قابل تفکیک نیستند. وقتی از ایران سخن می گوییم، باید همه جوانب آن را بپذیریم؛ یکی از آن ها نیز همین اختلافات درونی است. تحلیل من این است که از زمانی که در ایران زمزمه های مشروطیت آغاز شد و کشور تصمیم گرفت از نظام سنتی ناکارآمد عبور کند نظام سلطنتی قاجار که ناکارآمدی اش در جاهای مختلفی از جمله جنگ اول و دوم ایران و روس، جنگ با انگلیسی ها که منجر به جدایی افغانستان شد، و حذف شخصیت های مؤثری چون امیرکبیر و قائم مقام فراهانی، خود را نشان داده بود ایرانی ها خواستار بازسازی کشور شدند که در نهایت به مشروطیت انجامید.

از آغاز مشروطه تا نهضت ملی شدن نفت، تا انقلاب اسلامی، و تا پیش از فراگیر شدن نهضت امام، ما با یک واقعیت تلخ درباره کشمکش و اختلاف میان ملیون و مذهبیون مواجه بودیم. این اختلاف کمر مشروطیت را شکست. مشروطیت به دلیل اینکه نتوانست به استقرار یک دولت جامع و توانمند منتهی شود که کشور را اداره کند، رضاخان آمد و به نوعی منجی ایران شد.

بررسی دوران رضاشاه بسیار درس آموز است. حتی مدرس، که مخالف نخست وزیر رضاخان بود و بعدها با پادشاهی او مخالفت کرد، گفته بود این آدم به دردبخوری است و به عنوان وزیر جنگ باید بماند. چراکه از آغاز مشروطه تا ظهور رضاشاه، ناامنی بر کشور حاکم شده بود و همه به این نتیجه رسیده بودند که یک نفر باید امنیت را برقرار کند. این اختلافات کمر مشروطیت را شکست.

در اوج نهضت ملی شدن نفت، حوادث تلخی رخ داد. از سی تیر که ملت به خیابان ها آمدند و وحدت بین دکتر مصدق و آیت الله کاشانی شکل گرفت و دربار ناچار به عقب نشینی شد و مصدق را به عنوان نخست وزیر معرفی کرد، تا 28 مرداد که کودتا علیه مصدق شکل گرفت و هیچ کس برای دفاع از او به خیابان نیامد، فقط 13 ماه فاصله بود. این 13 ماه، دوره ی اختلاف بین آیت الله کاشانی نماینده مذهبیون و ملیون به رهبری مصدق بود، و این اختلاف کمر ایران را شکست.

به نظر من، بزرگ ترین هنر امام خمینی در دوران انقلاب اسلامی را می توان در دو کلمه تعریف کرد: نخست، در دوران نهضت، امام توانست همه را با یکدیگر متحد کند. بعدها مشخص شد که امام با آقای شریعتی چندان موافق نبود، اما آقای مطهری را قبول داشت. با این حال، هیچ گاه امام جمله ای نگفت که افرادی که آقای شریعتی را دوست دارند، فاصله بگیرند. بلکه امام همواره توصیه می کرد که روحانیون در مورد دانشگاهیان و روشنفکران بدبین نباشند، و به روشنفکران نیز می گفت که فکر نکنند همه ی روحانیون ضد توسعه و آزادی هستند. این بخش، بسیار مهم و تعیین کننده بود.

نکته دوم که امام نهادینه کرد، واژه ای به نام جمهوری اسلامی بود؛ یعنی همانند دیگر جمهوری های دنیا، مردم نهادهای آن را تعیین می کنند، اما در چارچوب قوانین اسلامی. این همان آشتی میان ملیون و مذهبیون بود.

در سال های اخیر به مشکل برمی خوردیم؟

بله، به طور وسیع. هرآنچه که از مجلس خبرگان قانون اساسی آغاز شد و تا امروز ادامه دارد، و هر آنچه که مذهبیون به پشتوانه نفوذ و قدرت امام و آقای خامنه ای در دوران رهبری کسب کردند، و از نزدیکی شان به ولایت فقیه و رهبری نظام بهره گرفتند تا ملیون را به حاشیه برانند، همه این ها به کشور آسیب رساند.

شما می خواهید این دو گروه را به اصلاح طلبان و اصول گرایان تقسیم کنید؟

اصلاً نمی خواهم اصولگرا و اصلاح طلب بگویم، موضوع فراتر از این تقسیم بندی هاست. حتی بسیاری از اصلاح طلبان ما نیز وقتی قدرت در اختیارشان بود، همان رفتارهایی را انجام دادند که اصول گرایان می کردند.

مگر آقای محتشمی، به عنوان یک شخصیت چپ گرا و وزیر کشور احمد آقا، چپ ترین وزیر، از امام برای نهضت آزادی نامه نگرفت؟ این ها که دیگر چپ و راست نداشت. چه چپ و چه راست، غلبه اسلام خواهی بر نگاه ملی به تدریج ما را به نقطه ای رساند که امروز در آن قرار داریم. ما شاخص هایی داریم. مثلاً در سال های اخیر، به ویژه پس از سال 1401 که واقعه مهسا رخ داد، تیم ملی فوتبال ایران در مقابل آمریکا بازی کرد. عده ای در ایران از پیروزی آمریکا خوشحال شدند! این واقعاً یک فاجعه است. اما در جریان حمله اسراییل، فرصتی ایجاد شد که روح ملی دوباره زنده شود.

منظورتان ناسیونالیسم است؟

نه، من نمی گویم ناسیونالیسم؛ بلکه منظورم روح ایرانی است.

روح ایرانی با همه مختصاتش؟

بله، با تمام مختصات. در این روح ایرانی، اهل سنت حضور دارند، شیعیان با اکثریت حضور دارند…