فرارو- محسن صالحی خواه؛ دیپلماسی هیچ وقت تعطیل نمی شود. این جمله ایست که کارشناسان حوزه سیاست خارجی به خصوص آن هایی که از رهگذر سوابق دیپلماتیک خود در این جایگاه قرار گرفتند، در تحلیل های خود مطرح می کنند. این یک حقیقت است و نمی توان آن را کتمان کرد. اما این که دیپلماسی به نتیجه می رسد یا نه، موضوعی است که در عمل مشخص می شود.

شاید بتوانیم دیپلماسی را اینگونه تعریف کنیم: ابزاری راهبردی برای کنترل و جلوگیری از ورود به بحران، پایان دادن به آن یا تلاش برای جلوگیری از گسترش آن. با تاکید بر این اصل که مذاکره، مساوی دیپلماسی نیست بلکه یکی از ابزار آن است. درگیری نظامی نیز گاهی بخشی از دیپلماسی ست و به عنوان ابزاری مورد توجه قرار می گیرد که بازی را عوض می کند و برای تثبیت تا تحصیل منافع رخ می دهد. حالا که جنگ اسراییل و ایران متوقف شده، سوال این است که آیا ایران به میز مذاکره برمی گردد یا مسیر به صورت موقت یا دائم، مسدود شده؟ این موضوع را می توانیم از چند زاویه بررسی کنیم.

اول؛ ایران در میان مذاکرات بود که جنگ آغاز شد. این گزاره را بارها و بارها در یک ماه گذشته شنیده ایم. در این میان برخی تلاش کردند دوگانه فریب و مذاکره را برجسته کنند و روی آن مانور دهند. دوگانه ای که شاید در ذهن و تحلیل های آن ها وجود داشته باشد اما در واقعیت وجود ندارد. پشت آن هم یک غرض سیاسی خوابیده است. چرا که مذاکره وظیفه یک دستگاه و حفظ آمادگی در حوزه نظامی و امنیتی، وظیفه دستگاه های دیگر است. با آنچه رخ داد، نباید به میز مذاکره برگردیم؟ پاسخ از پیش تعیین شده ای وجود ندارد. باید دید که مسئولین امر معتقدند از این مسیر می توان به مدیریت تنش رسید و منافع ایران را تامین کرد یا نه. اگر برآورد آن ها در پاسخ به این سوال مثبت یا بینابینی باشد، ورود به مذاکرات هیچ تابویی را نمی شکند. اگر چنین روزنه ای وجود ندارد، مذاکرات چیزی جز هدررفت زمان و منابع باقی مانده کشور نیست. مهم تر از مذاکره، نتیجه آن است. ما ظرفیت هایی داریم و طرف مقابل هم همینطور. گاهی زور طرف مقابل به حق طلبی ما می چربد. اینجاست که سیاست به کار می آید.

دوم؛ چرا مذاکره می کنیم؟ چند ماه قبل در یک جلسه غیررسمی، یکی از مدیران حوزه دیپلماسی گفت ما در دنیا شاید بیشتر از کشورهای دیگر همواره در حال مذاکره بوده ایم. دریافت من به عنوان یک مخاطب و دانشجوی روابط بین الملل از این تاریخ مذاکراتی، مثبت نیست. ما مذاکره را فراتر از تماس های معمول دستگاه های دیپلماسی می دانیم. چرا همواره در شرایطی بوده ایم یا سیاست هایی را برگزیدیم که ما را محتاج به استفاده از این ابزار کند؟ شرایطی که امروز در آن قرار گرفته ایم، لزوم نگاه دوباره به سیاست ها، ظرفیت ها و امکانات و تناسب آن ها با واقعیت ها را به ما یادآوری می کند.

سوم؛ تاب آوری مردم در برابر مشکلات بسیار مهم است. بعید است سیاستگذاران کشور به این موضوع نگاهی نداشته باشند. پس از 7 اکتبر، تصورها این بود که ایران وارد عمل می شود. اما این اتفاق رخ نداد که می توان دلایل مختلف را برای آن تصور کرد. کشور و مردم ایران شرایط سختی را پشت سر می گذارند و شاید نگاهی به این موضوع باعث شده تا از وقوع بحران های جدید جلوگیری شود. بخشی از سیاست جمهوری اسلامی را می توان ذیل این موضوع تعریف کرد.

چهارم؛ جنگ 12 روزه، تیزر یا پیش نمایشی از یک جنگ بزرگ بود. عیار سه طرف جنگ در حوزه آفندی و پدافندی تا حدی مشخص شد. این جنگ به راحتی می تواند تبدیل به جنگی گسترده در منطقه با تاثیراتی در مقیاس جهانی به خصوص در موضوع انرژی باشد. در چنین شرایطی، نگاه خوشبینانه به ما می گوید بهترین گزینه برای پایان این شرایط باز هم دیپلماسی ست. خسارت سنگین حملات موشکی ایران به اسراییل و ناتوانی پدافند آن ها، خسارت سنگین انسانی و مادی حمله های اسراییل به ایران، توانایی آمریکا در عملیات راهبردی و انجام اقدامی مانند بمباران تاسیسات هسته ای، حمله ایران به العدید در قطر و انهدام یک نقطه مهم ارتباطی در این پایگاه، چهار نشانه ای هستند که با تحلیل آن ها به این نقطه می رسیم. به قول یک دوست، راه دیگر این است که هزینه را تا بالاترین حد ممکن افزایش دهیم و سپس به دیپلماسی رو بیاوریم که این موضوع را نیز باید جداگانه بررسی کرد.

پنجم؛ توازن حلقه گم شده سیاست خارجی ایران در نیم قرن گذشته است. ایجاد موازنه در ایران یک راهبرد حاکمیتی نبوده و آنچه در این حوزه به طور مشخص در خصوص مسئله غرب دیده ایم، بیشتر تاکتیکی محسوب می شود. دلایل مختلفی برای دچار شدن ایران به تنهایی استراتژیک وجود دارد که ورود به بازی هایی فراتر از ظرفیت ها، نگاه غیردقیق به نظام بین الملل و عدم تمایل کشورهای دارای رابطه خوب با ایران به بحران هایی که درگیر آن ها هستیم، از جمله آن هاست. همیشه در صحبت با دوستان می گویم اگر آمریکا همین امروز فرو بپاشد و چین تبدیل به قدرت اول جهان شود در منطق جهان تک قطبی و نه چند قطبی امروز برخی سیاست های ایران را قبول نمی کند. در این شرایط فرضی، دور نیست زمانی که چین در این مقابله با برخی سیاست ها، جای آمریکا را بگیرد. همانطور که دیدیم، نه روسیه و نه چین، تمایلی برای پشتیبانی بیشتر از ایران در این بحران را نشان ندادند.اما می دانیم که حداقل چین از تنش زدایی در روابط میان ایران و غرب استقبال می کند چرا که منافع پکن در این است. بنابراین، ایران باید موازنه را در دستور کار قرار دهد.

ششم؛ هیچ کشوری با پای خود و آغوش باز به استقبال بحران نمی رود. برای همین کشورها تا جای ممکن تلاش می کنند تنش ها و اختلافات به برخورد نظامی کشیده نشود. بنابراین، با شرایطی که ایران دارد، همواره تلاش می کند مسیر دیپلماتیک را بر خلاف خواست و نظر یک جریان فکری افراطی، به شکل های مختلف باز نگه دارد. در حال حاضر بیشتر تمرکز روی موضوع مذاکره ایران و آمریکاست. آمریکا قدرت زیادی دارد و نمی توان آن را کتمان کرد. ایران هم نمی تواند در شرایط فشار بین المللی باقی بماند. در این شرایط حتی کار کردن با شرق برای ایران اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. ایران حتی نمی تواند با چین تجارتی درست و از مسیرهای رسمی داشته باشد. گوشه چشم ایران هم به موضوع اسنپ بک و بازگشت تحریم های شورای امنیت است. نسبت به این هم نمی توانیم بی تفاوت باشیم. به همین دلیل دور از ذهن نیست که ایران با در نظر گرفتن مجموع زوایای گوناگون شرایط خود، بار دیگر به پای میز مذاکره برود. مذاکره ای که دو یا چندجانبه باشد. این که نتیجه ای حاصل شود یا نه، موضوعی دیگر است.