فرارو- در میانه یکی از خشک ترین سال های آبی کشور، عباس علی آبادی، وزیر نیرو از احتمال خروج سد ماملو از مدار تا پایان تابستان خبر داد؛ هشداری که زنگ خطر را برای تهران و شهرهای اطراف به صدا درآورده است. او با اشاره به کاهش 31 درصدی بارندگی نسبت به سال گذشته و 44 درصدی نسبت به میانگین بلندمدت، وضعیت موجود را بحرانی توصیف کرد و خواستار تغییر فوری در الگوی مصرف آب شد.

به گزارش فرارو، سد ماملو که طی سال های اخیر به یکی از آخرین امیدهای تأمین آب شرب شرق تهران، ورامین و پاکدشت تبدیل شده، اکنون در آستانه خشکی کامل قرار دارد. کاهش بارندگی، مصرف بی رویه و تهدیدهای زیست محیطی ناشی از فعالیت واحدهای آلاینده در اطراف آن، به این بحران دامن زده اند. اما ماملو کجاست و از دست رفتن آن چه پیامدهایی برای ساکنان پایتخت خواهد داشت؟

سد ماملو، سدی خاکی با هسته رسی است که در حدود 30 کیلومتری جنوب شرقی تهران، در نزدیکی روستای ماملو و بر روی رودخانه های جاجرود و تار (که از دامنه های دماوند سرچشمه می گیرند) ساخته شده است. عملیات احداث این سد در سال 1379 آغاز و آب گیری اولیه آن در دی ماه 1384 انجام شد. ماملو در 25 کیلومتری شرق تهران و 15 کیلومتری شمال پاکدشت واقع شده و مساحت حوضه آبریز آن حدود 1750 کیلومتر مربع است. این سد نقش مهمی در تأمین آب شرب جنوب و شرق تهران، آبیاری زمین های کشاورزی در دشت ورامین و تولید برق ایفا می کند.

از نظر ابعاد، دریاچه سد ماملو حدود 3 کیلومتر طول و 800 متر عرض دارد و در برخی نقاط، عمق آن به بیش از 12 متر می رسد. متوسط جریان آب سالانه این سد حدود 283 میلیون مترمکعب برآورد شده است.

سد ماملو در کنار چهار سد دیگر (لار، لتیان، طالقان و امیرکبیر)، یکی از پنج منبع اصلی تأمین آب شرب شهر تهران است. با خشک شدن تدریجی سدهای لار و لتیان و کاهش 38 تا 40 درصدی ذخایر آبی در سدهای تهران نسبت به سال گذشته، توجه به ماملو بیش از پیش افزایش یافته است. از همان ابتدا هدف های اصلی برای احداث این سد را مهار سیلاب های رودخانه های جاجرود و دماوند، بهره برداری از ظرفیت آبی این حوضه ها، و تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت در نظر گرفته بودند که در طول سالیان در همین نقش ها ظاهر شد.

در این سال ها سد ماملو نقشی مهم در تأمین آب شرب و کشاورزی شهرهایی چون پاکدشت، ورامین، قرچک و پیشوا داشته است و گزارش ها حاکی از آن است که آن سالانه 30 میلیون مترمکعب آب شرب برای جنوب شرق تهران تأمین می کند، اما در فصول کم بارش، این میزان به شدت کاهش می یابد.

نکته این است، کاهش ذخیره آب، کشاورزی دشت ورامین را که یکی از قطب های تولید محصولات کشاورزی پایتخت است، تهدید می کند.

بنابراین از دست رفتن سد ماملو نه تنها تهدیدی برای امنیت آبی بخش های بزرگی از تهران است، بلکه می تواند به بحرانی گسترده در حوزه سلامت، کشاورزی و حتی مهاجرت های زیست محیطی منجر شود.

بر اساس اعلام مسئولان در سال 1393، طرح آبرسانی از این سد به تهران از مهرماه اجرایی شد و قرار بود دو هزار لیتر در ثانیه آب به سامانه شرق تهران وارد کند. این انتقال حیاتی به طول 87 کیلومتر طراحی شده بود تا بخشی از نیاز شرب تهران به ویژه در ماه های کم بارش پاییز و زمستان تأمین شود. این پروژه در سال 1394 در اوج خود قرار گرفت.

اما با گذشت این 11 سال دیگر چالش های سد ماملو فقط به کاهش بارندگی محدود نمی شود. طبق گزارشی از مهر در این سال ها سد ماملو با تهدیدهای زیست محیطی متعددی از جمله ورود پساب های صنعتی و فاضلاب های شهری از منطقه پردیس روبرو بوده است. به گفته کارشناسان محیط زیست، حدود 98 درصد از واحدهای صنعتی در منطقه بومهن و بیش از 700 واحد در منطقه جاجرود بدون مجوز و نظارت زیست محیطی فعالیت داشته اند که احتمال آلودگی آب سد را افزایش داده بود.

در سال های اخیر نیز مشکلات سد ماملو بیشتر شده است؛ این سد، که زمانی به عنوان یکی از نمادهای توسعه زیرساخت های آبی استان تهران شناخته می شد، با خشکسالی های پیاپی، افت محسوس بارندگی، افزایش جمعیت و مصرف بی رویه توان آبی خود را از دست داد.

از سال 1398 تاکنون، روند کاهش سطح آب در این مخزن خاکی به شکل نگران کننده ای ادامه داشته و در بهار 1404 به کمترین میزان خود در دهه اخیر رسید. کارشناسان شرکت آب و فاضلاب شرق استان تهران در ماه های اخیر بارها هشدار داده بودند که موجودی فعلی سد ماملو تنها برای تأمین نیازهای کوتاه مدت پاسخگوست و در صورت ادامه روند مصرف فعلی، ذخایر آن عملاً به صفر خواهد رسید.

در این میان مساله ای که مورد توجه قرار دارد گزارش های رسمی در مورد سرانه مصرف در مناطق جنوب شرق تهران است که دو برابر استاندارد ملی تخمین زده شده است و در ماه خرداد امسال تنها با حدود 15 درصد ظرفیت خود فعالیت می کرد که آلارمی برای جدی گرفتن مساله بود.