جنگ اسراییل با ایران محک تازه ای برای موضع گیری کشورهای منطقه و جهان بود. طبق پیش بینی ها، موضع گیری ها در حمایت از اسراییل از طرف بازیگرانی بود که حمایت های مالی، تسلیحاتی و اطلاعاتی به تل آویو ارائه می دادند. برخی از کسانی که موضع گیری هم نکرده بودند، باز تا حدی به کمک اسراییل آمدند. برخی دیگر، موضع میانه گرفتند و صرفاً از دو طرف خواستند چنین و چنان نکنند.

به گزارش هم میهن، برخی کشورها، به خصوص در منطقه، نگرانی های خود را از تبعات چنین جنگی پیشتر هم با واشنگتن مطرح کرده بودند. در مقابل اقدام عملی علیه اسراییل بابت حمله به ایران به کشور کوچک یمن منحصر بود که دعوای خود با اسراییل را ادامه می داد. البته خیلی مقامات با ادبیات مختلف، نسبت به این حملات به ایران ابراز مخالفت و نگرانی می کردند یا حتی آن را محکوم می دانستند.

در میان آن هایی که به موضع گیری در این باره می پرداختند، شاید تندترین و جدی ترین ادبیات از سوی مقامات پاکستان دیده شد. این موضع گیری منجر به برخی گمانه زنی ها و حتی انتشار برخی اخبار نیز شد که البته تکذیب شدند. پیش از آنکه به چرایی واکنش اسلام آباد بپردازیم، مروری بر این موضع گیری ها خالی از لطف نیست.

بلافاصله پس از شروع جنگ، آصف علی زرداری، رییس جمهور پاکستان تجاوز آشکار اسراییل علیه جمهوری اسلامی ایران را به شدت محکوم کرد.

وی گفت: حملات نظامی اسراییل نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی ایران و به منزله نادیده گرفتن کامل منشور سازمان ملل و اصول اساسی حقوق بین الملل است.

رییس جمهور پاکستان تصریح کرد: عمیق ترین مراتب تسلیت خود را به ملت برادر ایران درپی از دست دادن جان انسان ها در حمله تروریستی رژیم صهیونیستی ابراز می کنم.

زرداری همچنین از جامعه بین المللی و سازمان ملل خواست تا رژیم متجاوز (اسراییل) را پاسخگو کرده و برای جلوگیری از تشدید بیشتر اوضاع، اقدامات فوری انجام دهند. همان زمان، مجلس ملی پاکستان با اجماع کامل قطعنامه ای را تصویب کرد که در آن ضمن محکومیت شدید این اقدام، بر حق ایران در دفاع مشروع تأکید شد.

سردار ایاز صادق، رییس مجلس پاکستان در سخنانی صریح اعلام کرد: اسراییل یک رژیم تروریستی است و پاکستان هرگز آن را به رسمیت نخواهد شناخت .

وی افزود: تصویب این قطعنامه نشان دهنده موضع اصولی پاکستان در حمایت از کشورهای مظلوم و مقابله با تجاوزگری است.

در قطعنامه مصوب آمده است: مجلس ملی پاکستان حمله غیرقانونی و تحریک آمیز اسراییل به کشور برادر جمهوری اسلامی ایران را که موجب تلفات جانی و خسارات گسترده شده است، با شدیدترین لحن محکوم می کند. این اقدام نقض آشکار منشور سازمان ملل و تهدیدی جدی برای صلح منطقه ای و جهانی به شمار می رود.

پارلمان پاکستان همچنین از دولت این کشور خواست تا با جدیت خواهان تشکیل جلسه فوری شورای امنیت سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی برای بررسی این تجاوز و اتخاذ تدابیر بازدارنده شود.

سردار فتح اله خان میان خیل، رییس کمیسیون دفاع مجلس ملی پاکستان، گفت: عملیات موشکی نیروهای مسلح ایران علیه تجاوزات اسراییل، کاملاً مطابق با قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل است و همزمان باید بگویم که این وضعیت، فرصتی برای حاکمان کشورهای منطقه و تمام امت اسلامی برای وحدت در برابر دشمنان مشترک به ویژه اسراییل به حساب می آید. وی اقدامات اسراییل را نقض صریح هنجارهای بین المللی دانست و افزود: دشمنان اسلام به ویژه اسراییل در ایجاد ناامنی در منطقه دست دارند لذا اکنون زمان یکپارچگی کشورهای جهان اسلام علیه اسراییل است.

سناتور محمد اسحاق دار، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان طی تماس تلفنی با سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران، حملات رژیم صهیونیستی به ایران را به شدت محکوم کرد و با ابراز همبستگی دولت و مردم پاکستان با دولت و مردم ایران، نسبت به بر هم خوردن ثبات و امنیت کل منطقه ناشی از تجاوزهای رژیم صهیونیستی ابراز نگرانی کرد.

شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان، در تماس با مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، با بیان اینکه دولت و ملت پاکستان در کنار جمهوری اسلامی ایران هستند، تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران را نقض تمامی قوانین بین المللی توصیف و ضمن محکومیت آن شهادت تعدادی از مردم، مقامات و دانشمندان کشورمان را تسلیت گفت.

شهباز شریف با اظهار امیدواری نسبت به برقراری صلح و آرامش افزود: متاسفانه رژیم صهیونیستی با مصونیت مرتکب تمام این اقدامات خلاف منشور و قواعد بین الملل می شود.

نخست وزیر پاکستان با بیان اینکه کشورش آماده است در عملیات بازگشت حجاج از حج به ایران همکاری کند، از رییس جمهور خواست که سلام وی را به مقام معظم رهبری ابلاغ کند. وی همچنین با سفیر ایران در اسلام آباد دیدار، حمله نظامی اسراییل به ایران را محکوم و بر حمایت کامل دولت و ملت پاکستان از ایران تأکید کرد.

در روزهایی که بعدتر روزهای پایانی جنگ از کار درآمدند، عاصم افتخار احمد، نماینده پاکستان در شورای امنیت سازمان ملل گفت کشورش حمله غیرقانونی و بی دلیل رژیم صهیونیستی به خاک ایران را به شدت محدود می کند.

وی افزود: باید پیش از آن که اوضاع از کنترل خارج شود، آتش بس کامل میان ایران و اسراییل برقرار شود.

نماینده پاکستان در شورای امنیت تأکید کرد: اقدامات غیرقانونی اسراییل نباید مسیر مذاکرات مرتبط با برنامه هسته ای ایران را تضعیف کند.

پس از جنگ هم این قبیل موضع گیری ها در حمایت از ایران ادامه داشت.

از همه این واکنش ها شدیدتر البته واکنش وزیر دفاع پاکستان به اظهارات رضا پهلوی در حمایت از حملات اسراییل به ایران بود. خواجه محمد آصف، ابتدا در توییتی با ادبیاتی به شدت تند، پهلوی را انگل ، امپریالیست و عباراتی تندتر از این خطاب کرد و وقتی ادبیات او با انتقاد برخی مواجه شد، چنین توضیح داد: تأسف آور است که بعضی ها نگران تعارفات کلامی هستند، وقتی جلوی چشم دنیای متمدن ، نسل کشی در جریان است و هزاران کودک بدون توقف سلاخی می شوند. این یک دورهمی شام نیست که لازم باشد حواس آدم به زبان و آداب معاشرت باشد. پهلوی در کنار نتانیاهو ایستاده، یک دیوانه نسل کش. تنها چیزی که لایقش است نفرت است و لاغیر.

اما چرا پاکستان با اسراییل آن قدر مشکل دارد که نه تنها به حملات اسراییل بلکه به موضع گیری یک چهره دیگر در قبال این رژیم نیز چنین واکنش نشان می دهد؟ این سؤال چند پاسخ دارد. بخشی از موضوع طبعاً به هویت پاکستان به عنوان کشوری اسلامی برمی گردد، بخشی به غیبت پاکستان در بسیاری از تنش های خاورمیانه برخلاف بعضی کشورهای حاشیه خلیج فارس مربوط است، بخشی به تنش قدیمی و تازه هند و پاکستان مربوط است، بخشی نتیجه رابطه اسلام آباد با تهران است، بخشی به تعاملات پاکستان با چین مربوط است، بخشی، احتمالاً به نگرانی های منطقه ای پاکستان برمی گردد و بخشی هم آینده نگری اسلام آباد است.

پاکستان به هر حال کشوری اسلامی است و در این زمینه ادعاهای بسیاری دارد. فضای عمومی این کشور نیز فضای مذهبی است، با دغدغه های این چنینی. یکی از تبعات این حالت نیز طبعاً دغدغه فلسطین و موضع در مقابل اسراییل است. این موضع زمانی موضع مشترک و قاطع در میان قریب به اتفاق کشورهای اسلامی بود.

بسیاری از آن ها اما به دلیل درگیری مستقیم با مسائل خاورمیانه، اسراییل و ایران و نیز به خاطر شکست هایی که در تقابل با اسراییل متحمل شدند، موضع خود را تلطیف کردند یا تغییر دادند اما پاکستان، مثل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اردن و دیگران، در میانه این درگیری ها نبوده است و دلیل برای تغییر این موضع نداشته. همچنین، باز برخلاف کشورهای مذکور، در تعاملات با متحدانش نیز فشاری بابت تعامل با اسراییل متحمل نمی شده. از این رو همچنان بر موضع تقابل با اسراییل و حمایت از فلسطین به همان شکل سابق مانده است.

عمران خان، در سال 2020 زمانی که روند عادی سازی روابط کشورهای مسلمان عرب با اسراییل در جریان بود، بار دیگر بر این موضوع تأکید کرد: هر چه کشورهای دیگر انجام دهند، موضع ما روشن است. محمدعلی جناح در سال 1948 گفته بود تا زمانی که فلسطینی ها حقوق شان را به دست نیاورند، ما نمی توانیم اسراییل را به رسمیت بشناسیم.

سال ها پیش از او، پرویز مشرف، سلف عمران خان نیز تأکید کرده بود برقراری رابطه با اسراییل منوط به حل مسئله فلسطین است. طبعاً در چنین وضعی، وقتی اسراییل به همسایه پاکستان حمله کرده باشد، پاکستان تصمیم سختی برای اعلام حمایت از ایران و مخالفت با اسراییل ندارد.

مسئله دیگری که بر روابط پاکستان و اسراییل اثر جدی می گذارد، مسئله هند است. یکی از پایه های وجود پاکستان از زمان تأسیس به عنوان کشوری مستقل، تقابل با هند بوده است. حتی می توان ادعا کرد، پاکستان اول مشکلی با هند بود و بعد به کشوری مستقل تبدیل شد. هند از طرف دیگر، از جدی ترین حامیان اسراییل در شرق است. روابط گسترده هند و اسراییل، هم جنبه نظامی داشته، هم جنبه اقتصادی و تجاری، هم جنبه سیاسی و هم جنبه عقیدتی. افراطیون مذهبی در هند، همانند افراطیون مذهبی اسراییل، مسلمانان را دشمن خود تعریف می کنند و در همین زمینه، بده بستان های فراوان نیز با یکدیگر داشته اند.

همین اواخر، کمی پیش از جنگ اسراییل با ایران، وقتی برای مدتی هر چند کوتاه، هند و پاکستان درگیر زدوخورد شدند، بار دیگر به اسلام آباد یادآوری شد که تل آویو و دهلی نو در کنار یکدیگر هستند و در بزنگاه ها از هم حمایت می کنند. حتی ادعاهایی مطرح شد که اسراییل در میانه درگیری اخیر هند و پاکستان، با پهپاد تلاش کرده تأسیسات هسته ای پاکستان را هدف قرار دهد. دشمنی عمیق پاکستان با هند وقتی همزمان با رابطه نزدیک هند و اسراییل باشد، طبعاً هر دوی اینها خصومت را تشدید می کند و عجیب نیست اگر پاکستان در مقابل حمله متحد مهم هند به همسایه اش، از همسایه حمایت و با مهاجم تقابل کند.

از طرف دیگر، ایران و پاکستان همواره در تلاش بوده اند رابطه بین خود را به نحوی مدیریت کنند که تقابلی بین شان واقع نشود، چراکه این رابطه در معرض چالش های جدی است، مسائلی مثل چالش ها در مرز شرقی ایران، پدیده طالبان، وضعیت افغانستان، فعالیت گروه های تروریستی در مرز مشترک و مسائلی از این دست پتانسیل این را دارند که به چالشی میان تهران و اسلام آباد تبدیل شوند.

دو طرف به این تقابل بی میل هستند و می دانند بالاگرفتن تنش بین این دو می تواند برای هر دو طرف خسارت بسیار داشته باشد و نفع اندک. حتی وقتی سال گذشته، مسئله گروه های فعال در مرز باعث شد دو طرف یکدیگر را هدف بگیرند، موضوع به سرعت حل وفصل شد تا کار بالا نگیرد.

باز در چنین شرایطی، پاکستان تصمیم راحتی در مقابل حمله اسراییل پیش رو دارد که با ارسال پیام حمایت به ایران، وزن مثبتی به تعاملاتش با همسایه اضافه کند و نیز خیال تهران را نیز از احتمال دخالتش به نفع دشمن، راحت کند. حمایت ها در چنین شرایطی، معمولاً در خاطره کشورها می مانند و در بزنگاه های آینده، در چالش های احتمالی که ممکن است رخ دهند، می توانند به همزیستی و تعامل کمک کنند.

پاکستان از سوی دیگر، در تعامل با چین نیز هست. پاکستان در زدوخورد اخیرش با هند نیز از تسلیحات چینی استفاده کرد و همچنان به این امکانات وابسته است. چین اگرچه در تنش های خاورمیانه مثل آمریکا یا حتی روسیه، مستقیم وارد نمی شود، به اندازه خود نسبت به این اتفاقات دغدغه دارد. همچنین پکن بابت تنشی که با واشنگتن دارد، مسیر ارتباط خود با تهران را حفظ کرده و در بازه های زمانی گسترده، به خط اصلی صادرات نفت ایران تبدیل شده تا نگذارد فشار آمریکا، بیش از این اثرگذار باشد.

پاکستان، به رغم روابط مثبت با آمریکا، رابطه مهمی با چین نیز دارد و در نتیجه عجیب نیست که در چنین بزنگاهی تلاش کند، کفه ترازو را کمی به سمت وضعیت مطلوب چین تکان بدهد. از سوی دیگر، پاکستان عملاً در مسیر تعاملات چین با ایران نیز قرار می گیرد و نقش آفرینی دارد. اخباری که از کمک چین به ایران در این مدت می رسد، با کم وبیش اش، هم برای پکن و هم برای تهران مهم هستند و اسلام آباد نیز در این میانه است. اینکه اخیراً چین درباره نقش آفرینی ایران در پروژه کمربند و جاده حرف زده، باز مسئله ای است که اسلام آباد را نیز وارد می کند.

بالاخره مسئله ناامنی در خاورمیانه، دغدغه ای است که کم وبیش برای همه کشورهای دور و نزدیک اهمیت دارد. تشدید هر گونه تنش و درگیری، تبعات گسترده معلوم و پیامدهای متعدد نامعلوم خواهد داشت. بسیاری، به خصوص در اطراف ایران، ترجیح می دهند با تبعات معلوم مواجه نشوند و پیامدهای نامعلوم را درنیابند. در چنین وضعیتی، به هر حال بازیگری که تشدید جدی تنش را کلید زده، به شکلی غیرعادی یک طرف دیگر را هدف قرار داده و همه گزینه های ترسناک را روی میز گذاشته، اسراییل بوده است.

بسیاری از کشورها تلاش کردند با استفاده از گزینه ها و امکانات خود به هر شکل سعی کنند تنش را کاهش دهند یا درگیری را متوقف کنند. موقعیت پاکستان برخلاف بسیاری به او اجازه می داد چنین بی محابا تل آویو را محکوم کند و در صحنه بین المللی خواستار برخورد با اسراییل و توقف اقداماتش باشد.

از طرف دیگر، لااقل بخشی از ذهنیت پاکستان در این موضع گیری، به آینده نگری اش مربوط است. برنامه هایی که درباره منطقه در آمریکا و اسراییل مطرح شده اند و در هفته های اخیر نیز در مصاحبه ها و گزارش ها از آمریکا بار دیگر به آن ها اشاره شده، محدود نیستند.

اسلام آباد اصلاً بعید نمی داند که اگر به فرض، اسراییل در ایران به اهدافش رسید و این کشور را به عنوان یک چالش از سر راه برداشت، در گام های بعدی خود هدف قرار نگیرد و در چنان موقعیتی، پاکستان می تواند درگیر بحرانی عمیق تر از همه بحران های جاری اش شود؛ بحرانی که ممکن است وجودی شود. طبعاً انگیزه پیشگیری از چنین اتفاقی باعث می شود پاکستان تلاش کند ماجرا در همین مرحله به عقب برگردد و فعلاً نوبت اسلام آباد عقب بیفتد.

پاکستان همچنین در تقابل با هند از شرق و اسراییل از غرب که البته هر دو آمریکا را بالای سر خود دارند، به شدت نگران برنامه هسته ای تسلیحاتی خود نیز هست و این تحلیل وجود دارد که این سه کشور، بی میل نیستند پاکستان را با استفاده از قوه قهریه خلع سلاح کنند. صرف اقدام برای چنین کاری، حتی اگر با قدرت تمام انجام نشود و به نتیجه هم نرسد،

می تواند آسیب هایی عمیق و شاید غیرقابل تحمل به پاکستان بزند. در همین رابطه بود که پاکستان هشدار لازم را در میانه جنگ به تل آویو هم داشت. ژنرال احمد شریف چودری، مدیر روابط عمومی نیروهای مسلح پاکستان، تأکید کرد برنامه هسته ای پاکستان کاملاً محافظت شده است و هیچ طرفی، از جمله اسراییل نمی تواند بدون مواجهه با یک عامل بازدارنده قاطع، آن را هدف قرار دهد.

اما شاید همین تحلیل ها بود که باعث شد برخی تصور یا لااقل آرزو کنند که پاکستان رسماً به شکل نظامی در حمایت از ایران و تقابل با اسراییل وارد عرصه جنگ شود؛ اما اسلام آباد به هیچ وجه قصد ندارد به این شکل خود را پیش از آنکه مجبور شود در معرض آسیب قرار دهد.

محسن رضایی، از فرماندهان اسبق سپاه در یک مصاحبه در میانه جنگ مدعی شد پاکستان گفته اگر اسراییل از سلاح هسته ای استفاده کند، اسلام آباد هم با سلاح هسته ای مقابله به مثل خواهد کرد اما پاکستان به سرعت و شدت این ادعا را تکذیب کرد.

اسحاق دار، وزیر امور خارجه پاکستان، در واکنش به این اظهارات در مجلس ملی پاکستان گفت: این کاملاً خبری غیرمسئولانه و دروغ است. خدا پاکستان را کشوری هسته ای قرار داده و بسیاری از کشورهای جهان از این بابت نگرانند.

او در ادامه گفت: اما این قدرت برای امنیت و ثبات خودمان است. می خواهم روشن کنم که هیچ بیانیه ای از جانب ما مبنی بر این که قصد داریم از سلاح هسته ای علیه اسراییل استفاده کنیم، صادر نشده است.

در همان زمان گزارش هایی نیز منتشر شد که حاکی از تلاش پاکستان برای ممانعت از سرایت ناامنی به داخل مرزهایش بود. اعلام شد قادربخش پیرکانی، مقام ارشد ایالت بلوچستان پاکستان، به خبرگزاری فرانسه گفته: تردد بین ایران و پاکستان از پنج منطقه - چاغی، واشک، پنج گور، کیچ و گوادر - متوقف شده است. پاکستان سابقه چنین تحفظی را در ماجرای جنگ یمن نیز داشت و به رغم درخواست متحد مهمش، عربستان سعودی، حاضر نشد وارد درگیری ریاض با یمن شود. این در حالی است که پیشتر پاکستان در تقویت نظامی عربستان نقش آفرینی کرده بود.

واقعیت این است که بنیان انگیزه های مختلف اسلام آباد برای این موضع گیری ها، دقیقاً در تقابل با دخالت مستقیم قرار می گیرد. پاکستان نگران است اقدامات اسراییل ناامنی و خسارت برای او به بار بیاورد. به هم ریختن اوضاع در ایران را تهدیدی برای خود حساب می کند اما فراتر از آن، نگران اصابت ترکش های درگیری به خود و نیز قرارگرفتن خودش در فهرست گزینه های بعدی درگیری است. اگر اسراییل از ایران فارغ شود، اصلاً بعید نیست که در بزنگاه بعدی

تنش بین هند و پاکستان، اسلام آباد خود را از دو طرف در معرض حمله ببیند؛ علاوه براین، اگر اسلام آباد به هر شکل وارد درگیری با اسراییل شود، هیچ معلوم نیست شدت واکنش اسراییل، مداخله هند یا حتی اقدام آمریکا چه باشد.

پاکستان به اندازه کافی با چالش های داخلی مواجه است، سال هاست درگیر مدیریت تعادل روابطش با چین، آمریکا، عربستان سعودی و ایران بوده. در مرز خود نیز دشمنی قسم خورده مثل هند دارد. تقلای اسلام آباد در میانه جنگ ایران و اسراییل تا حد زیادی به این برمی گردد که نمی خواهد خطر دیگری به چالش هایش اضافه شود و در معرض تهدید وجودی قرار بگیرد.

به همین مناسبت با صراحت محض در صحنه دیپلماتیک در مقابل اقدام اسراییل موضع می گیرد و از ایران حمایت می کند اما باز به همین دلیل، حاضر نخواهد شد، داوطلبانه دردسرهای خود را اضافه کند و مستقیم وارد حمایت نظامی از تهران شود. پاکستان نمی خواهد جنگ در همسایگی اش بالا بگیرد. طبعاً به هیچ وجه حاضر نخواهد شد خودش پیشاپیش جنگ را به خاک خود بکشد.