رضا صائمی در ایران نوشت: گرچه حالا فیلم هندی چیزی شبیه به واژه یا اصطلاح فیلم فارسی در ادبیات سینمایی ما شده که به فیلم های سطحی و کلیشه ای اطلاق می شود اما طرح این پرسش که چرا ایرانی ها فیلم هندی دوست دارند، ناظر بر سینمای هند است نه آنچه تحلیلگران سینمایی از فیلم هندی مراد می کنند.

فارغ از همه تفاوت ها و تشابهاتی که می توان بین سینمای ایران و هند یافت، در هر دو کشور سینما یک صنعت و سرگرمی جذاب و محبوب است و بین مخاطبان ایرانی و هندی می توان خصوصیات و ویژگی های مشترکی یافت و بخشی از این علاقه که حالا شاید دوطرفه هم شده باشد به همین علت برمی گردد.

البته در تعاریف آکادمیک، سینمای هند قلمرو وسیع تری دارد و عبارت است از فیلم هایی که در سراسر شبه قاره هند تولید می شود که شامل فرهنگ سینمایی مناطق آندرا پرادش، آسام، بیهار، گجرات، هاریانا، جامو و کشمیر، جارکند، کارناتاکا، مهاراشترا، کرالا، مانیپور، ادیشا، پنجاب، راجستان، تامیل نادو، اوتار پرادش و بنگال غربی می شود.

همین خرده فرهنگ های متنوع و بومی در این شبه قاره، ظرفیت این سینما را از حیث سوژه یابی یا بافت جغرافیایی و فرهنگی جهان سینمایی گسترش داده که از این حیث با کشور ما و تنوع قومی و زبانی که در آن وجود دارد سنخیت داشته و این شباهت در مناسبات سینمایی آن ها نیز سرریز می شود. فیلم های هندی با ورودشان سرتاسر آسیای جنوبی، خاورمیانه بزرگ، آسیای جنوب شرقی و شوروی سابق را تحت سیطره خویش درآوردند.

سینما در هند به عنوان یک رسانه به سرعت محبوبیتی عمومی یافت به شکلی که سالانه بیش از 1000 فیلم به زبان های مختلف هندی در این سینما تولید می شود. این سینما در کشورهایی چون انگلستان و ایالات متحده آمریکا، از میان مهاجران، مخاطبانی بین المللی با زبان های مختلف یافته است.

در قرن بیستم، سینمای هند در کنارهالیوود و سینمای چین به جایگاهی جهانی دست پیدا کرد. در پایان سال 2010 گزارش داده شد که از نظر تولید سالانه، سینمای هند در رتبه اول قرار دارد و پس از آن سینمای نیجریه (نالیوود)، هالیوود و سینمای چین در رتبه های بعدی قرار دارند.

در حقیقت، فناوری پیشرفته راه را برای گذشتن این سینما از هنجارهای معین سینمایی در به دست دادن محصول و تغییر دادن ذائقه مخاطبان، بازکرده است؛ هند بزرگ ترین تولیدکننده فیلم در جهان است. در سال 2009، هند در مجموع 2961 فیلم سلولوییدی ساخت که شامل 1288 فیلم بلند می شده است؛ اما آنچه که موجب می شود مخاطبان ایرانی به فیلم های هندی علاقه مند باشند باید در روانشناسی فرهنگی دو ملت جست وجو کرد.

با اینکه باید این را هم به یاد داشت که این علاقه در گذشته بیشتر بوده و عاشقان سنتی سینمای هند در ایران به فیلم های امروزی سینمای هند انتقاد دارند که شبیه به سینمای غرب شده و کمتر می توان از نشانه های فرهنگ اصیل هندی در آن سراغ گرفت. فارغ از عوامل سینمایی، جایگاه زبان فارسی در هند می تواند به عنوان عامل فرامتنی یا زیرساختی در کشش بین دو ملت تأثیر بگذارد. از حیث مخاطب شناسی سینما نیز ملودرام بویژه ملودرام های خانوادگی و عاشقانه بین مردم دو کشور طرفداران زیادی دارد بویژه ملودرام های اشک آور.

سنخیت های فرهنگ شرقی را هم باید به این عوامل اضافه کرد که موجب می شود مخاطبان دو کشور موقعیت های درام یا تراژیک همچنین شخصیت ها و قهرمان های سینمایی یکدیگر را بهتر درک کرده و دوست داشته باشند.

با اینکه ایرانیان به پایان خوش قصه ها و فیلم ها علاقه دارند و این عنصر در فیلم های هندی پررنگ است، اهمیت نهاد خانواده، همبستگی ها و دلبستگی های عاطفی نیز ازجمله عوامل فرهنگی و رفتاری هستند که گرایش مخاطب ایرانی به تماشای فیلم هندی را بیشتر می کند.

البته در شرایط کنونی، هندی ها نیز به سینمای ایران و بازیگران آن علاقه مند هستند که محبوبیت محمدرضا گلزار در هند را می توان یکی از مصادیق آن دانست. او که در فیلم سلام بمبیی حضور داشته و با یک بازیگر هندی همبازی شده از سوی سینماگران هندی با چند پیشنهاد مواجه شده و تیپولوژی او با استراتژی فیلم های هندی همخوانی دارد. جالب اینکه این حس متقابل از سوی هندی ها به سینمای ایران هم هست. نمونه اش همین خانم دیا میرزا بازیگر هندی فیلم سلام بمبیی است که اعلام کرده است: همیشه فیلم های ایرانی را دنبال می کردم. در میان فیلمسازان ایرانی بیشتر به آثار عباس کیارستمی و مجید مجیدی علاقه مندم.

مجیدی درباره سینمای هند حرف هایی زده که بخشی از علاقه ایرانی ها ازجمله فیلمسازان ایرانی به سینمای هند یا فیلمسازی در هند را می توان در آن بازشناسی کرد. به گفته مجیدی: روحی نامیرا در مردم این کشور وجود دارد و امید آن ها برای زندگی با وجود همه سختی ها باورکردنی نیست.

بر این باورم که هند داستان های زیادی برای گفتن دارد و تنوع فرهنگی و مردمی که از قلمروهای مختلف هستند، سر منشأ این داستان ها هستند همین حس امید و مبارزه در دل سختی ها و بدبختی ها که مجیدی به آن اشاره می کند به عنوان یک کنش و موقعیت مورد علاقه مخاطبان ایرانی هم هست که می تواند سینمای هند را برای آن ها جذاب کند. با اینکه نوعی نوستالژی در ارتباط با فیلم هندی وجود دارد که از گذشته شکل گرفته و بویژه با برخی فیلم های هندی به خاطره ای ماندگار بدل شده است.

مثلاً هنوز هم شعله یا بگذار گریه کنم یا فیلم قانون به عنوان فیلم های محبوب هندی در نزد ایرانیان جایگاه ویژه ای دارند. خود مجیدی هم شناختش را از سینمای هند به تجربه های گذشته مرتبط می داند و می گوید: من سینمای هند را از وقتی خیلی جوان بودم تماشا می کردم. احساس نزدیکی زیادی به رای و فیلم هایش داشتم و انسان دوستی او را تحسین می کردم. با شیام بنگال و آثارش هم خوب آشنا هستم. آثار مرینال سن را هم دیده ام.

درواقع تأکید مجیدی به عنوان یک فیلمساز ایرانی به سینمای هند بر سویه شناختی و انسان شناسانه مشترکی است که بین یک مخاطب ایرانی با مؤلفه های سینمای هند وجود دارد. شاید به همین علت است که فیلم ها یا سریال های ژاپنی و کره ای هم در ایران طرفدار دارد.

به عبارت دیگر اشتراکاتی در زیست-جهان بین ملل شرق ازجمله بین ایران و هند که مشترکات فرهنگی زیادی هم دارند موجب شده تا جهان سینمایی آن ها نیز دست کم در بازنمایی و ترسیم محتوایی اثر و درون مایه و مضمون آن به هم نزدیک و شبیه شود و این مسأله امکان همذات پنداری بیشتری مثلاً نسبت به سینمای غرب در مخاطبان ایرانی ایجاد می کند و سینمای بالیوود در کنار سینمای هالیوود به دو نوع متفاوت اما جذاب و پرکشش برای مخاطب ایرانی بدل می شود.