بیست وسوم تیرماه 1396، جهان ریاضیات یکی از استثنایی ترین چهره های خود را از دست داد: مریم میرزاخانی، نخستین زنی که موفق شد معتبرترین جایزه ریاضی جهان، مدال فیلدز، را از آن خود کند. تصویری که از او در سال 2014 در سئول ثبت شد، زنی با نگاهی آرام، لبخندی فروتن و مدالی طلایی در دست، به یادماندنی ترین نماد پیروزی یک زن ایرانی بر مرزهای دیرین علم و جنسیت است. او نه فقط یک نابغه ریاضی، بلکه الهامی زنده برای نسل هایی از دخترانی شد که سال ها به آن ها گفته شده بود ریاضیات دنیای مردان است.

به گزارش خبرآنلاین، در مواجهه با بیماری سرطان نیز همان قدر شریف، بی ادعا و مقاوم ماند. زمانی که از او پرسیدند چرا چنین اتفاق تلخی باید برایش بیفتد، گفت: سال ها نفر اول دنیا شدم و نگفتم چرا من؟ حالا هم نمی گویم چرا من... همین نگاه بود که از او فراتر از یک ذهن خارق العاده، شخصیتی بزرگ و انسانی ماندگار ساخت.

مریم میرزاخانی در اردیبهشت 1356 در تهران متولد شد. کودکی اش با خواندن کتاب های ادبیات و قصه پردازی های شبانه همراه بود. او ابتدا رؤیای نویسنده شدن داشت، اما در نوجوانی و پس از ورود به دبیرستان فرزانگان، استعداد بی نظیرش در ریاضیات شکوفا شد. ماجرای پاره کردن برگه امتحانی که احساس می کرد اشتباه حل کرده، نشانه ای بود از وسواس او برای دقت و درک عمیق، نه صرفاً نمره و نتیجه.

دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی و نمره کامل در دومین سال حضورش، او را به چهره ای کم نظیر در تاریخ آموزش ایران تبدیل کرد. اما آنچه مریم را از دیگران متمایز می کرد، خلاقیت بی وقفه و رویکرد منحصربه فردش به حل مسئله بود؛ ذهنی که ریاضی را نه مجموعه ای از فرمول ها، که یک دنیای زنده، پر از شخصیت ها، ماجراجویی ها و داستان ها می دید.

تحصیلات دانشگاهی او در شریف آغاز شد، اما حادثه سقوط اتوبوس دانشجویان ریاضی در سال 1376 که چند تن از دوستان و نخبگان هم دوره اش را به کام مرگ کشاند، نقطه ای تلخ در زندگی اش بود. مریم از آن حادثه جان سالم به در برد و با عزمی راسخ تر راهش را ادامه داد.

او به هاروارد رفت و تحت نظر کورتیس مک مالن، برنده مدال فیلدز، تحقیقاتش را در حوزه هندسه هذلولوی و فضاهای مدولی آغاز کرد. مک مالن از تخیل جسورانه مریم شگفت زده بود. پایان نامه دکترای او چنان عمیق و بدیع بود که سه مقاله اش در معتبرترین نشریات ریاضی جهان منتشر شدند، دستاوردی که حتی برای بسیاری از ریاضی دانان در اوج حرفه شان نیز رؤیایی است.

میرزاخانی در دانشگاه های پرینستون و سپس استنفورد به عنوان استاد فعالیت کرد و در 31 سالگی به درجه استاد تمامی رسید. پژوهش های او در حوزه هایی انجام شد که ورود به آن ها برای اغلب ریاضی دانان، ریسک پذیر و دشوار بود: هندسه هذلولوی، دینامیک سطوح، نظریه تایشمولر و فضاهای مدولی.

او راه حل هایی برای مسائلی یافت که دهه ها ذهن بهترین مغزهای دنیا را به خود مشغول کرده بود. به واسطه این دستاوردها، جایزه فیلدز در سال 2014 به او اهدا شد. اما میراث علمی او صرفاً تئوریک نبود؛ کارهایش امروز در رمزنگاری، مدل سازی داده های زیستی، فیزیک نظری و الگوریتم های پیشرفته کاربرد دارد.

با وجود تمام افتخارات، مریم همواره ساده، متواضع و درون گرا ماند. همسرش یان وندارک از روزهایی می گوید که او روی زمین خانه با کاغذهای بزرگ معادله می نوشت و دختر خردسالش آناهیتا می گفت: مامان داره نقاشی می کشه! مریم عاشق داستان نویسی، ادبیات و گفت وگوهای عمیق با دوستان بود.

او در سال های پایانی زندگی اش با بیماری سرطان سینه دست وپنجه نرم کرد. اما حتی در اوج درد، همچنان به تدریس، پژوهش و الهام بخشی ادامه داد. پس از درگذشتش، اتحادیه بین المللی انجمن های ریاضی، روز تولد او را به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات ثبت کرد.

مریم میرزاخانی تنها یک دانشمند نبود. او خط شکنی بود که ثابت کرد می توان از تهران تا استنفورد، از دبیرستان فرزانگان تا تریبون جهانی فیلدز، راهی ساخت؛ راهی که دیگر دختران هم با امید، تخیل و جسارت از آن عبور کنند.