فرارو خروج قابل توجه مهاجران افغان از ایران، به ویژه در پایان جنگ 12 روزه با اسراییل، بحث های گسترده ای درباره تأثیرات اقتصادی این پدیده به وجود آورده است.

به گزارش فرارو؛ بازار مسکن به طور جدی با این سوال مواجه شده که آیا کوچ ناگهانی یکی از مهم ترین گروه های مصرف کننده و مستأجر در ایران، بازار را دچار شوک خواهد کرد یا اینکه فرصتی فراهم شده تا بخش مسکن ایران، به ویژه در کلان شهرها، نفس تازه ای بکشد؟ سوالاتی مشابه درباره سایر جنبه های بازار مسکن مثل ساخت وساز و قیمت وجود دارد. بازار مسکن در حال حاضر با دو دیدگاه متفاوت ماجرا را تحلیل می کنند. برخی روند حاضر را یک شوک منفی برای بازار اجاره و ساخت وساز می دانند و دسته ای دیگر اعتقاد دارند فرصتی برای تعدیل قیمت ها و بازتوزیع منابع مسکن به وجود آمده است. در این نوشته به بررسی این دو دیدگاه و تأثیرات واقعی می پردازیم.

یکی از پیامدهای فوری خروج مهاجران افغان، کاهش نسبی تقاضا در بازار اجاره است. بخش قابل توجهی از مهاجران در ایران مستأجر واحدهای مسکونی کوچک متراژ و ارزان قیمت، به ویژه در نقاط کم درآمد استان های خراسان رضوی، کرمان، سیستان و بلوچستان و قم و حاشیه شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز بوده اند.

برآوردها نشان می دهد افغان ها سهمی حدود 10 تا 15 درصدی از تقاضای اجاره مسکن در برخی مناطق داشته اند و خروج چندصدهزار نفری آنان منجر به خالی شدن تعداد زیادی واحد اجاره ای شده است. مشاوران املاک در شرق تهران، حاشیه مشهد و حومه کرج، می گویند در محله هایی که حضور افغانستانی ها در آن ها پررنگ بوده، شاهد کاهش خفیف قیمت اجاره هستیم. هرچند این کاهش محدود و موضعی است و در سطح شهرهای بزرگ، تأثیر ملموس آن هنوز فراگیر نشده است.

خروج مهاجران غیرقانونی، از سوی دیگر صنعت ساخت وساز را با بحران نیروی انسانی مواجه کرده است. در دهه های گذشته، افغان ها به ستون فقرات نیروی کار ساختمانی ایران بدل شده بودند و نقش های مختلفی را در پروژه های ساختمانی، از کارگر ساده گرفته تا بنا، قالب بند، جوشکار و... برعهده می گرفتند.

اکنون خروج آنها، بهای تمام شده ساخت را به شدت بالا برده است. برخی پیمانکاران در تهران و اصفهان از تعویق پروژه ها به دلیل کمبود کارگر ماهر خبر می دهند. جذب کارگر جایگزین از بین ایرانیان، با دشواری هایی چون انتظارات دستمزدی بالاتر و مهارت پایین همراه است.

مهاجران افغان حدود 10 تا 15 درصد از تقاضای اجاره مسکن در برخی مناطق ایران را به خود اختصاص می دهند

بخش دیگری از مهاجران در سکونت گاه های غیررسمی و حاشیه ای زندگی می کردند. خروج آن ها به تسهیل برنامه ریزی برای ساماندهی بافت های فرسوده در این مناطق کمک خواهد کرد.

کاهش این جمعیت، از سوی دیگر ممکن است به افت اقتصادی محله های کم درآمد منجر شود، چراکه بخش قابل توجهی از اقتصاد محلی (مانند مغازه ها و خدمات) به حضور این جامعه وابسته بود.

افغانستانی ها در بازار خرید و فروش مسکن، نقش پررنگی ندارند چون بخش بزرگی از آن ها مجاز به خرید ملک نبودند یا توان مالی این کار را نداشتند اما برخی اقشار مهاجر که در سال های اخیر توانسته بودند کسب و کارهایی راه بیندازند و درآمدی پایدار داشته باشند، به تدریج وارد بازار خرید آپارتمان های ارزان قیمت می شدند. خروج این گروه، اگرچه گسترده نیست، باعث تقویت رکود در بازار واحدهای کوچک و ارزان خواهد شد.

خروج مهاجران افغان را می توان هم فرصت و هم تهدید دانست. برخی شهرها بیشتر تأثیر خروج افغان ها بر اجاره مسکن را احساس می کنند. مشهد، با جمعیتی بزرگ مهاجران، شاهد کاهش تقاضای اجاره در برخی مناطق مهاجرنشین مانند منطقه گلشهر است. بسیاری از پروژه های مسکن شهری و ویلایی در اطراف شهر کرمان با توقف روبه رو شده و کاهش نرخ اجاره در محله های خاص قم و ورامین مشهود است.

خروج مهاجران غیرقانونی شاید ابتدا در مناطق مهاجرپذیر و برای مالکان متکی به اجاره بها یک شوک محدود ایجاد کند اما در میان مدت و بلندمدت، این روند فرصتی برای تعدیل بازار اجاره، کاهش فشار تقاضا در پایین ترین سطوح قیمت و حتی بهبود برنامه های نوسازی بافت های فرسوده فراهم خواهد کرد.

این رخداد در کوتاه مدت، می تواند فشار را از روی بازار اجاره بردارد و بخشی از تقاضای کاذب را حذف کند. اما در بلندمدت، چالش هایی نظیر کمبود نیروی انسانی در بخش ساخت وساز، رکود پروژه های ساختمانی و بی ثباتی در بخش عرضه، به افزایش هزینه های تولید مسکن منجر خواهد شد.