23 تیر ماه 1396، مریم میرزاخانی برنده معتبرترین جایزه ریاضی جهان از میان ما رفت؛ اما دستاوردهای ماندگارش چیزی فراتر از فرمول های ریاضی است؛ او با تلاش، نبوغ و تواضع بی نظیرش به تمام زنان جهان خودباوری ستودنی برای حضور در رشته ای داد که مهم ترین دستاوردهایش نتیجه کار آقایان بود.

به گزارش خراسان، بیست وسوم تیرماه، هشتمین سال خاموشی مریم میرزاخانی، یادآور جانی است که در قالب یک زن ایرانی، معادلات جهان را نه فقط در ریاضی، که در باور به جنسیت، تلاش و رؤیا بازنویسی کرد.

تصویر آن روز تاریخی در سئول 2014، هنوز در ذهن جهانیان زنده است: زنی آرام با چشمانی عمیق، مدال طلایی فیلدز را، با وقاری ایرانی، در دستانش داشت. بعدها که از او درباره ابتلا به بیماریِ بی رحم پرسیدند؛ با همان لبخند متواضعانه گفت: سال ها نفر اول دنیا شدم و نپرسیدم چرا من؟ حالا هم نمی گویم چرا من… در مواجهه با سرنوشت، ترجیح داد به جای شکایت و اندوه، درخشش بیافریند و ذهنیت نسل جدید را به کشف و شهامت دعوت کند. چه ترکیبی از جسارت، رویا و استقامت، مریم میرزاخانی را به ملکه ریاضی جهان تبدیل کرد؟ او چگونه نخستین زنی شد که فیلدز را گرفت و امید و جسارت خودباوری را به قلب زنان و دختران سراسر جهان تزریق کرد؟ از این جا پرونده یکی از ماندگارترین قصه های علم و زندگی آغاز می شود.

مریم میرزاخانی در اردیبهشت 1356 در تهران به دنیا آمد؛ دختری که در کودکی با دنیایی از کتاب ها و سؤال ها بزرگ شد و به جای قناعت به پاسخ های آماده، همواره راه خودش را برای کشف جهان پیدا می کرد. محله ای ساده، خانواده ای مهربان و اهل مطالعه، نخستین جرقه های این عطش سیری ناپذیر را روشن کردند.

دبیرستان فرزانگان، نخستین عرصه جدی بروز استعداد بی پایان او بود. اما راه او به هیچ عنوان هموار نبود؛ داستان معروف پاره کردن برگه امتحان ریاضی در نوجوانی، تبدیل به نقطه عطف شد؛ مریمی که شکست را نه به عنوان پایان، بلکه آغاز آزمودن دوباره و یافتن راهی نو می دید.

کسب دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی، آن هم با راه حل های ابتکاری و گاه نامتعارف، مسیر را برای حضورش در دانشگاه صنعتی شریف هموار کرد؛ جایی که در کنار نخبگان هم دوره اش، اما با همان سادگی، تواضع و نگاه منحصربه فردش، مسیرش را پی گرفت. رفتن به بهترین دانشگاه های جهان هم نه کنجکاوی اش را کم کرد، نه مدل زندگی بی آلایش روزانه اش را تغییر داد. او پیش رفت و جنگید، اما بدون هیاهو، بدون تغییر در ظاهر و شخصیت و شاید رمز موفقیت و الهام بخشی اش در همین تمرکز کامل و ستودنی اش روی اهداف باشد.

وقتی نوبت به ساختن جاده های تازه در ریاضی رسید، مریم میرزاخانی همان جوینده بی قراری بود که سراغ ناشناخته ترین مسیرها رفت. او مفاهیمی را لمس کرد که حتی ذهن بسیاری از ریاضی دانان مرد، تا پیش از او فقط جرات نزدیک شدن به آن ها را داشت: هندسه سطوح ریمانی، فضای مدولی و دینامیک هندسی. برای آدم های عادی، شاید این واژه ها غریب باشند؛ اما برای مریم، هر کدام پلی بود میان سؤال و کشف.

او سعی کرد ریاضیات را به جای حل مسئله، تبدیل به قصه کشف یک جهان تازه کند. پژوهش های او، فهم ریاضی از فضاها و اشکال را دگرگون کردند و مسیرهای تازه ای به فیزیک و دانش داده های پیشرفته گشودند؛ مثلاً ایده های وی امروز در فضاهای دینامیکی و رمزنگاری کوانتومی هم جای کاربرد دارند.

فتح مدال فیلدز در 2014، یعنی معادل نوبل ریاضی جهان، تنها بخش کوچکی از اعتبار جهانی او بود؛ و هرسال در جشنواره هایی که در گوشه و کنار دنیا برگزار می شود؛ به دانش آموزان دختر و جامعه ریاضی انگیزه می دهد. امروز نه تنها مراکز و سالن های علمی به اسمش مزین اند، بلکه برای خیلی ها یک نماد است: نماد این که می توان با رؤیا و تلاش، مرزهای مردانه علم را در هم شکست و جهان را بازنویسی کرد.

میرزاخانی می تواند برای ما مثل بقیه دانشمندان باشد؛ کسانی که آمدند؛ در زمینه ای خاص چیزی به دنیا اضافه کردند و با فرصتی بیشتر و کمتر از او از میان ما رفتند؛ اما اگر این طور به زندگی او نگاه کنیم یکی از وجوه مهم زندگی اش یعنی سبک زندگی غیر کاری اش را نادیده گرفتیم؛ او ورای یک ریاضی دان، یک دانشجو، استاد، دختر، همسر و مادر بود که می شود به ابعاد مختلف زندگی اش توجه کرد

فروتنی بی مثال: مریم هیچ وقت اهل نمایش نبود؛ لباس هایی ساده می پوشید، در جمع های دوستانه و خانوادگی یکی از همه بود، نه بیشتر.

عشق بی پایان به یادگیری: بی نهایت کنجکاو بود؛ حتی بعد از گرفتن مدال ها، همچنان با شور کودکانه ای دنبال چالش ها و پرسش های جدید می رفت. می گفت: ریاضیات مثل گم شدن در جنگل است؛ باید از تمام دانشی که داری استفاده کنی تا راهی پیدا کنی . حتی در روزهای بیماری و زمانی که شاید مشخص بود فرصت چندانی ندارد نه از یاد گرفتن بازایستاد نه از انتقال تجربیاتش به دیگران.

علاقه به ادبیات: در کودکی دوست داشت نویسنده شود؛ می گفت: در کودکی رؤیای نویسنده شدن داشتم. سرگرمی هیجان انگیزم خواندن رمان ها بود؛ در واقع هر چیزی که پیدا می کردم می خواندم .

خانواده و تعادل: مادر بودن برایش فقط یک نقش نبود، بلکه مایه تمام انگیزه هایش بود. فرزندش آناهیتا سرمایه مهم زندگی اش بود.

در روزی که نام یک زن برای نخستین بار بر بلندای جایزه فیلدز نشست، شادی تا کنار میز دانش آموزان بااستعداد در دورترین نقاط کشور و صحن پرهیاهوی دانشگاه های جهان پیش رفت. مریم میرزاخانی تنها یک دانشمند نبود؛ او راهی را گشود که ده ها سال با تعریف های خاص از موفقیت که متکی بر جغرافیا یا جنسیت بود بسته مانده بود. نشریات بین المللی همان روز تیتر زدند: زنی که طلسم فیلدز را شکست .

هرچند هنوز برخی به اشتباه تصور می کنند او چون در دنیای ریاضی محض فعال بوده پس حاصل تلاشش اثر مستقیمی روی زندگی مردم ندارد. درحالی که مریم میرزاخانی با پژوهش هایش در هندسه هذلولوی، نظریه تایش مولر و دینامیک سطوح، ابزارهایی را توسعه داد که کاربردهای گسترده ای در علوم مهندسی، فیزیک نظری، رمزنگاری، مدل سازی پیچیده و حتی تحلیل داده های زیستی دارند.

تلاش او به فهم بهتر ساختارهای پیچیده در نظریه میدان های کوانتومی و سیستم های دینامیکی، طراحی الگوریتم های پیشرفته و… کمک کرد. میراث او نشان داد که حتی انتزاعی ترین شاخه های ریاضی می توانند پایه گذار تحول در فناوری های روزمره باشند.