در روزگاری که سایه اشغال متفقین بر آسمان ایران عزیزمان افتاده بود و حال دل مردم در بحبوحه جنگ جهانی دوم ملتهب بود، سرودی از عمق وجودِ رنج مردم و عشق آن ها به وطن برخاست. ای ایران ، اثری است که با موسیقی روح الله خالقی و شعر حسین گل گلاب، نه تنها نوای میهن دوستی مردم شد، بلکه تا امروز، در بزنگاه های حساس تاریخ، همچون صدایی ماندگار برای وطن طنین انداز است.

به گزارش ایسنا، در بحبوحه ی اشغال ایران در سال های پایانی جنگ جهانی دوم، و در دورانی که احساس ناامنی و بی پناهی در میان مردم ایران موج می زد، قطعه ای خلق شد که نه تنها تسکینی بر زخم های آن روزگار شد، بلکه به نماد همبستگی و عشق به وطن در حافظه ی تاریخی ملت ایران بدل گشت.

سرود ای ایران در سال 1323 خورشیدی با آهنگسازی روح الله خالقی و شعری از حسین گل گلاب در تالار مدرسه نظام، و با صدای زنده یاد غلامحسین بنان اجرا شد. در حقیقت گل گلاب که خود شاهد تحقیر و توهین به خاک وطن بود، درباره خلق این اثر چنین گفته است: در سال 1944، در شرایطی که چکمه های نیروهای اشغال گر هر وطن پرستی را می لرزاند، من ایده این شعر به ذهنم رسید. سپس پروفسور خالقی موسیقی آن را نوشت و در برابر همه مقاومت های سیاسی، این ترانه راه خود را به دل و روح مردم پیدا کرد.

گل گلاب این اثر را برآمده از دل و برای ایران تلقی می کرد و همین شد که در کمتر از یک روز با همکاری خالقی برای آن آهنگ ساخت.

خود خالقی نیز درباره ساخت این اثر ملی چنین بیان داشته است: آهنگساز و گوینده اشعار، آن را تحت تأثیر اوضاع زمان ساخته بودند. در آن وقت کشور ما را قوای انگلیس و روس و آمریکا اشغال کرده بودند و جنگ بین الملل دوم هنوز دوام داشت. تظاهرات ملی نمی شد زیرا وضع آماده نبود ولی آهنگ و شعر این سرود احساسات ملی را سخت برانگیخت و مخصوصاً در مقابل خارجیان که در آن مجلس (نخستین اجرای سرود) هم بودند از طرف ایرانیان تظاهرات بیشتری شد و اولین ضربه ای بود که به طور غیرمستقیم بر پیکر ارتش خارجی که ناخوانده مهمان ما بودند زده شد.

در نهایت، حاصل کار، سرودی شد که خیلی زود وِرد زبان مردم کوچه و بازار شد و تا به امروز هم، همان قدر زنده و موثر است.

ای ایران در آن سال ها، فراتر از یک قطعه موسیقی بود؛ بلکه آوایی از اراده، مقاومت، و دلبستگی ملتی بود که وطن را همه چیز خود می انگاشت. همین است که در سال های بعد و پس از انقلاب، خصوصا در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق، باز هم این قطعه شنیده شد و نقش پررنگی در تحریک احساسات میهن دوستانه مردم و همراهی با رزمندگان ایفا کرد. اثر این قطعه چنان قدرتمند بوده است که پس از گذشت بیش از 80 سال، همچنان در بزنگاه های تاریخی و تهدیدهای ملی، از جمله جنگ اخیر با اسراییل، به عنوان نوایی امیدبخش، در بین مردم طنین انداز می شود.

در سال هایی که آثار جدید موسیقی با محتوای ملی و میهنی، کمتر شنیده و در حافظه جمعی ثبت می شوند، ای ایران همچنان مانند صدای ملی مردم ایران به حیات خود ادامه می دهد. شاید راز ماندگاری آن، نه فقط در نبوغ موسیقی خالقی یا قدرت کلمات گل گلاب، بلکه در عمق عشق و صداقتی ست که در دل خالقانش به این سرزمین موج می زد.

این سرود، که امروز به عنوان سرود ملی غیررسمی ایران شناخته می شود و در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است، تاکنون توسط هنرمندانی چون اسفندیار قره باغی، حسین سرشار و رشید وطن دوست و گروه های کر و ارکستر مختلف بازخوانی شده و هر بار با همان شور نخستین شنیده شده است.

شاید در این دوران، بیش از هر زمان دیگر، نیاز به بازآفرینی و تولید آثاری از این جنس با همان عشق به وطن احساس می شود؛ آثاری که به دنبال شعار یا هیجان لحظه ای نیستند، بلکه پیامی صادقانه و برآمده از دل را روایت می کنند.