کتاب آینشتاین اثر تامس ریکمن تصویری روشن، مستند و به روز از آینشتاین به عنوان فیلسوف دانشمند ارائه می دهد و تفسیرهایی دقیق از فلسفه علم او ارائه می کند.

به گزارش ایسنا، پریا حیدری، مترجم در یادداشتی با عنوان آینشتاین ؛ تلاقی علم و فلسفه درباره کتاب آینشتاین اثر تامس ریکمن که با ترجمه ابوتراب یغمایی منتشر شده، نوشته است: آلبرت آینشتاین یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین دانشمندان قرن بیستم است که انقلابی در فهم ما از جهان هستی و قوانین فیزیکی ایجاد کرد. نظریه های او، به ویژه نظریه نسبیت، پایه های فیزیک مدرن را شکل دادند و نه تنها در حوزه علم، بلکه در فلسفه، تکنولوژی و فرهنگ نیز تأثیر عمیقی بر جای گذاشتند.

شناخت دقیق تر دیدگاه های فلسفی و علمی این نابغه، به ما کمک می کند تا نه تنها ابعاد فیزیکی جهان بلکه عمق تفکر انسانی درباره واقعیت را بهتر درک کنیم. کتاب آینشتاین نوشته توماس ریکمن که با ترجمه ابوتراب یغمایی از سوی نشر نو منتشر شده، بررسی جامع و تازه ای است از این زوایای پیچیده زندگی و اندیشه های او که نقش مهمی در تاریخ علم و فلسفه دارد.

اثر تامس ریکمن با عنوان آینشتاین به دلیل انتشار در مجموعه فیلسوفان راتلج این نام را دارد؛ مجموعه ای که تک نگاری هایی درباره فیلسوفانی از افلاطون تا هایدگر را دربرمی گیرد. بیان آغازین ریکمن که می گوید آینشتاین یک فیزیکدان نظری بود، نه فیلسوف به معنای رایج آن ، آغاز بی جهت عذرخواهانه ای به نظر می رسد، چراکه در میان فیلسوفان راتلج نام هایی چون زیگموند فروید و چارلز داروین نیز دیده می شود که آن ها هم به طور مرسوم فیلسوف محسوب نمی شوند. اما آثارشان، همچون آینشتاین، به طور بنیادین درک ما از جهان را دگرگون کرده است، و مانند او تأملات فلسفی صریحی نیز بیان کرده اند.

در دوران حیات خود آینشتاین، پاول آرتور اشلیپ، او را به دنیای آکادمیک فلسفه معرفی کرد. او مجموعه ای با عنوان آلبرت آینشتاین: فیلسوف دانشمند (1949) در مجموعه کتابخانه فیلسوفان زنده منتشر کرد که شامل مقالاتی از فیزیک دانان و فیلسوفان و دوستان آینشتاین بود.

این مجموعه همچنین شامل یادداشت های زندگینامه ای آینشتاین و پاسخ به انتقادات او بود. آینشتاین در این نوشتارها تأکید کرد که: آنچه برای وجود یک انسان از نوع من اساسی است، دقیقاً در این است که او چه می اندیشد و چگونه می اندیشد، نه اینکه چه می کند یا چه بر سرش می آید.

بااین حال، همچنان تصور آینشتاین به عنوان یک فیلسوف، به ویژه فیلسوفی با جهان بینی منسجم، دشوار است. ریکمن کاملاً از این دشواری ها آگاه است. او با نقل قولی از آبراهام پایس، نویسنده تنها زندگی نامه علمی آینشتاین، این دیدگاه را تأیید می کند که نامیدن آینشتاین به عنوان فیلسوف به اندازه موسیقی دان خواندن او روشنگر است. ریکمن همچنین عباراتی از خود آینشتاین را نقل می کند که در آن خود را گاه رئالیست، گاه ایده آلیست، گاه پوزیتیویست و گاه افلاطونی یا فیثاغورثی معرفی می کند. به علاوه، آینشتاین هرگز دیدگاه فلسفی منسجمی را در قالبی خاص ننوشته و تنها اظهار نظرهای پراکنده و اغلب غیرصریح از او در دست است.

در پاسخ به این چالش، ریکمن بر جمله ای از آینشتاین تکیه می زند: اگر می خواهید از یک فیزیک دان نظری درباره روش هایش چیزی بیاموزید، به شما توصیه می کنم: به سخنانش گوش ندهید، به دستاوردهایش بنگرید. براساس این رهنمود، کتاب ریکمن به بررسی دغدغه های نظری اصلی آینشتاین، دستاوردهای ماندگار او و تأملاتش بر کار خود می پردازد. کتاب در سه بخش تنظیم شده: نظریه کوانتوم، نظریه نسبیت (خاص و عام)، و رابطه هندسه و فلسفه.

ابتدا ریکمن زمینه تاریخی را شرح می دهد، از جمله معرفی نظریه تابش جسم سیاه پلانک در سال 1900. سپس به نوآوری آینشتاین در بازنگری اصل بولتزمان (رابطه آنتروپی و احتمال) می پردازد. این بازنگری، زیربنای بسیاری از آثار اولیه اوست، از جمله فرضیه کوانتوم نور، حرکت براونی، و توضیح گرمای ویژه جامدات در دمای پایین. ریکمن سپس به مباحث مربوط به مکانیک کوانتومی، از جمله مشارکت آینشتاین در بحث با بور در کنگره 1927 سولوی و مقاله مشهور EPR در 1935 می پردازد. همچنین به موضوعاتی چون مسئله اندازه گیری، مرز کلاسیک کوانتومی و درهم تنیدگی اشاره می شود.

ریکمن ابتدا به پیش زمینه تاریخی نسبیت خاص، مانند آزمایش میکل سون مورلی و نظریه لورنتس می پردازد و سپس به مقاله معروف آینشتاین در 1905 و مفاهیمی چون نسبیت هم زمانی و پارادوکس ساعت اشاره می کند. بخش بعدی، به روند دشوار آینشتاین در توسعه نسبیت عام می پردازد. ریکمن ضمن روایت رقابت با داوید هیلبرت، به نقش اصل معادلگی و ریاضیات هندسه ریمانی اشاره دارد. او بر اصول راهنمای آینشتاین در جست وجوی خود، همچون هم ارزی و هم خوانی عام، تأکید می کند.

این بخش که اصیل ترین قسمت کتاب است، با تفسیر مقاله هندسه و تجربه (1921) آغاز می شود. سپس ریکمن به تحلیل رئالیسم آینشتاین می پردازد و نشان می دهد که آینشتاین را باید رئالیستی دانست که با رئالیسم علمی معاصر متفاوت است، چراکه گرایش هایی سازه گرایانه و تجربه گرایانه نیز در او وجود دارد.

ریکمن رئالیسم آینشتاین را دارای دو مؤلفه می داند: یکی متافیزیکی (باور به جهان مستقل از ذهن) و دیگری انگیزشی (هدف نظریه علمی، مدل سازی آن جهان). او سپس نشان می دهد که آینشتاین تحت تأثیر سنت های فکری گئورگ کانتور، ددکیند و هاینریش هرتز، و نیز دیدگاه های کانتی، نوعی سازه گرایی را پذیرفته بود که در تضاد با رئالیسم علمی مدرن است.

در پایان، ریکمن به عقل گرایی آینشتاین می پردازد، به ویژه در سخنرانی اسپنسر (1933) که در آن آینشتاین گفت: تجربه تا به امروز ما را مطمئن کرده که در طبیعت، ایده آل سادگی ریاضیاتی تحقق یافته است. ریکمن این عقل گرایی را در چارچوب ایده های تنظیمی کانت تفسیر می کند: باور به سادگی ریاضیاتی، نه به عنوان حقیقتی مطلق، بلکه به عنوان راهنمایی تنظیمی برای فعالیت علمی.

کتاب ریکمن تصویری روشن، مستند و به روز از آینشتاین به عنوان فیلسوف دانشمند ارائه می دهد و تفسیرهایی دقیق از فلسفه علم او ارائه می کند. با وجود داشتن خط زمانی و مروری زندگینامه ای، تمرکز اصلی کتاب بر فلسفه علم است و دیگر جنبه های مهم شخصیت فکری آینشتاین، از جمله دیدگاه های سیاسی و نقش فرهنگی اجتماعی او، نادیده گرفته شده اند.

اگرچه واژه نامه ای از اصطلاحات فنی برای خوانندگان غیرمتخصص فراهم شده و نویسنده تلاش کرده مفاهیم فیزیکی را توضیح دهد، مطالعه جدی این اثر بدون آشنایی پایه ای با فیزیک دشوار خواهد بود. بااین حال، برای علاقه مندان جدی به فلسفه علم آینشتاین، این کتاب نقطه شروع مناسبی و تحلیلی مستند و روشن از اندیشه های او به شمار می رود.