فرارو- زهرا شیخ؛ عکس پروفایلشان هنوز همان عکس دونفره ی خندان است. اما دوستان نزدیک می دانند که دیگر حتی برای شام هم سر یک میز نمی نشینند. این روزها زیاد خبر جداییِ زوج هایی را می شنویم که بالای 15 سال از زندگی شان می گذرد. زوج هایی که داستان عشقشان شهره آفاق بود؛ به ندرت چیزی درباره تعارض های عجیب و شدید بین شان شنیده بودیم؛ به نظر می رسید زندگی رمانتیکی دارند و پیش بینی وقوع طلاق برای آنها بسیار غریب می آمد. این است که همه متعجب از هم می پرسند: چی شد یه دفعه ای؟ ... در حالیکه هیچ اتفاقی به یکباره نمی افتد.

دوام عشق یا دوامِ زندگیِ خانوادگی، همیشه یکی از مهمترین موضوعات بشری بوده و در طول تاریخ، با وجود تغییر در اشکال خانواده؛ تلاش شده متناسب با شرایط، حفظ شود. اما بشر امروز در نقطه ی حساسی ایستاده است. جایی که به نظر می رسد خانواده در سست ترین شکل خود در طول زندگیِ اجتماعیِ خویش است. برای چرایی آن پاسخ زیاد است ولی برای حل آن جواب اندک.

شاید برای درک بهتر موضوع لازم است بدانیم این پدیده مختص به ایران و جامعه ایرانی نیست. پدیده ای جهانی است که توجه جامعه شناسان و روان شناسان زیادی را به خود جلب کرده؛ پژوهش های زیادی در این باره انجام شده و موضوع دوامِ خانواده نقل مجالس علمی است.

پیش از این ها تعهد حلقه ی اتصال آدم ها و بقای خانواده بود. اما در زمانه ی ازدواج بر اساس عشق و نه پیشنهاد خانوادگی و سنت و ...؛ آنچه به جای تعهد می نشیند صمیمیت است. و بقای خانواده به دوام عشق گره خورده است. در چنین رابطه ای علایق مشترک، سرگرمی های مشترک، سبک زندگیِ مشابه و... آدم ها را به هم نزدیک می کند. و عشق نتیجه ی تلاش ماست برای تشابه به یکدیگر، نزدیکی به جهانِ مطلوب هم؛ بی هیچ زور و اجبار و با اشتیاق تمام!

ما عاشق می شویم، ازدواج می کنیم و برخلاف گذشته که آدمها، طرز فکر و عقایدشان در یک سنی بسته می شد؛ ما متوقف نمی شویم. هر روز در مسیر رشد خود قدم برمی داریم. به باورهایمان شک می کنیم. برخی اعتقاداتمان را دور می ریزیم و برخی دیگر را اختیار می کنیم. با آدمهایی شبیه تر به اعتقادات جدیدمان آشنا می شویم. غرق می شویم در جهان خودمان و فارغ می شویم از دیگری.

همین است که 15 سال بعد ما آن آدم های روزاول ازدواج مان نیستیم. و عشق گمشده ی ماست. صمیمیتی بین ما و زوج مان دیده نمی شود؛ مکالمه ی مشترکی نیست. تنهایی رنج بی شماری بر ما وارد می کند و ما حس می کنیم زندگیِ مشترک، زندانی است که باید از آن رهایی پیدا کنیم. و گمان می کنیم جدایی تنها راه نجات است.

یادم می افتد به لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد و... همین انواع آرمانیِ عشق و میزان حسرتی که ریخته اند توی دل ما از باب دوست داشتن های جاودانه شان. و حتی چند روزی با هم زندگی نکردند ببینیم تکلیفشان چه می شود! شیطنتم بالا می زند و با خودم می گویم: اِ! اینجور که بد شد! اساطیر به فنا رفتند! خنده ام می گیرد نمی دانم از اینکه قدرت اساطیری آنان در عشق ورزی در نظرم شکسته، خوشحالم؛ یا از شوخیِ خودم با خدایگان عشق. راستش در هر صورت بوی تحقیرشان را از سوی خودم می شنوم و دلم خنک می شود.

داستان همه این اساطیر، قصه های جذابِ تلاش آدمی برای ورود به دنیای مطلوب دیگری است. پر از هیجان های ناب و گداختن های بی توقع! و البته در همین نقطه تمام می شوند! اما حقیقت زندگی چیز دیگری است. وقتی رابطه شکل می گیرد و عاشقانه ها، با محدودیت های زندگیِ واقعی تنه به تنه می شوند و شعله شوق فروکش می کند؛ بقیه ماجرا هیجان بردار نیست؛ باید عقلت را به کار بندازی و مدام حل مسئله کنی. چشم هایت را باز بگذاری و حواست را جمع؛ تا مبادا جهان هایتان جدا شوند از هم و مطلوب هایتان دیگر نزدیک و شبیه هم نباشند.

این گذار از تعهد به صمیمیت را جامعه شناسی چون آنتونی گیدنز، رابطه ناب می نامد؛ رابطه ای که دوامش نه به سنت، که به رضایت متقابل و روزمره گره خورده است. اما سوال اینجاست که چگونه می توان این رضایت را در دنیای متغیر امروز حفظ کرد؟ شاید اینجا جایی است که روان شناسی با تئوری انتخاب بتواند به ما کمک کند. گِلَسِر در این نظریه به قدرت انتخاب ما در مواجهه با شرایط اشاره می کند. اینکه ما باور داشته باشیم خیلی بیشتر از آنکه فکرش را بکنیم انتخاب و گزینه داریم و به وسیله آنها می توانیم روی زندگی خود نظارت و سلطه بیشتری داشته باشیم. و شرط رسیدن به تاثیرات دلخواه، یادگیری مخلوط کردن رفتارهای غیرارادی با آموزش های صحیح است. و مدام از خود بپرسیم: آیا کاری که در حال انجام آن هستم باعث می شود به درک درستی از آدم ها برسم یا مرا از آنها دور می کند؟

او این تغییرات در نگرش، علایق و سبک زندگیِ انسان ها را در طول عمر بدیهی می داند اما درباره تاثیر آن ها بر زندگی مشترک، زوج را مختار و فعال در نظر می گیرد.

در این کتاب می نویسد: باید درباره تصاویر جهان مطلوبتان مدام با هم حرف بزنید، از ترس هایتان، علایقتان، امیدواری هایتان بگویید وگرنه عشق دوامی نخواهد داشت!... اگر زمانی طولانی از آشنایی شما بگذرد، باید سعی کنید مشکل تان را حل کنید و اگر نتوانید آنها را برطرف کنید و زمان بگذرد؛ دیگر نمی توانید عاشق باشید.

درحالیکه ما رابطه را خواسته بودیم برای رفع خستگی، برای آرامش. برای اینکه جایی و در نزد کسی بی دغدغه و ترس خودمان باشیم با همان ویژگی های خوب و بدمان. اما حقیقت آن است که باید همیشه و در هر حال آماده برای خدمت به رابطه باشی: در یک مداومت سخت، همیشه باب گفتگو را باز بگذاری و برای حضور در دنیای مطلوب دیگری تلاش کنی.

شیوع تنهایی در انسان هایی که در اسم و رسم زوج هستند؛ نتیجه غفلت از گفتگو درباره جهان های مطلوب شان است. همین است که آدم ها در خانواده خود تبدیل به جزیره شده اند؛ جزیره هایی تنها و بی خبر از یکدیگر.