چنگدو J-10 محصول یک دوره خاص از تاریخ صنعت هوایی چین است؛ دوره ای که چینی ها تصمیم گرفتند از کپی کاری فاصله بگیرند و یک جنگنده بومی بسازند که هم پاسخ گوی نیازهای عملیاتی خودشان باشد و هم در بازار صادراتی حرفی برای گفتن داشته باشد. نتیجه این تصمیم، پرنده ای شد که از همان ابتدا برای نقش چندمنظوره طراحی شد، نه صرفاً یک رهگیر و نه فقط یک بمب افکن تاکتیکی. J-10 قرار بود همه کاره باشد؛ هوا به هوا، هوا به سطح، دفاع از آسمان و حمله دقیق.

طراحی بدنه J-10 از همان نگاه اول پیام خودش را منتقل می کند. بال دلتا همراه با سطوح کنترلی کانارد در جلو، ترکیبی است که تصادفی انتخاب نشده. این چیدمان به جنگنده اجازه می دهد در زوایای حمله بالا پایدار بماند، مانورهای تند انجام دهد و در نبردهای نزدیک، حرف برای گفتن داشته باشد. اینجا خبری از طراحی محافظه کارانه نیست؛ J-10 ذاتاً ناپایدار طراحی شده و این ناپایداری با سیستم کنترل پرواز دیجیتال مهار شده تا نتیجه اش چابکی بالا باشد، نه دردسر برای خلبان.

سیستم فلای بای وایر چهارکاناله مغز پنهان این هواپیماست. بدون آن، J-10 اصلاً قابل پرواز نبود. اما با این سیستم، جنگنده به شکلی رفتار می کند که انگار بخشی از ذهن خلبان است. فرمان ها نرم منتقل می شوند، واکنش ها سریع اند و هواپیما در شرایطی که بسیاری از جنگنده های قدیمی تر دچار واماندگی یا ناپایداری می شوند، همچنان قابل کنترل باقی می ماند. این ویژگی برای نبردهای مدرن که در کسری از ثانیه تصمیم گیری می شود، حیاتی است.

برخلاف تصور رایج، J-10 فقط برای درگیری های دوربرد طراحی نشده. در نبرد نزدیک هم این پرنده دست وپابسته نیست. نسبت رانش به وزن مناسب، سطح بال مؤثر و طراحی آیرودینامیک هوشمندانه باعث می شود در داگ فایت بتواند زاویه بگیرد، گردش کند و هدف را در میدان دید نگه دارد. البته این جنگنده قرار نیست جای F-16 یا Rafale را در مانورهای نمایشی بگیرد، اما در میدان واقعی نبرد، کار خودش را بلد است.

قلب تپنده J-10 در نسخه های اولیه موتور روسی AL-31FN بود؛ موتوری آشنا، قابل اعتماد و پرقدرت که پیش تر امتحانش را پس داده بود. این موتور به جنگنده اجازه می دهد به سرعت های بالاتر از دو ماخ نزدیک شود و در عین حال در ارتفاع بالا عملکرد پایداری داشته باشد. در نسخه های جدیدتر، چین به تدریج سراغ موتورهای بومی رفت؛ حرکتی که فقط فنی نیست، بلکه پیام استقلال صنعتی دارد. وقتی موتور در داخل تولید شود، زنجیره نگهداری، ارتقا و پشتیبانی هم دست خودت است.

از نظر برد عملیاتی، J-10 جنگنده ای میان رده محسوب می شود. نه آن قدر کوتاه برد که محدود باشد و نه آن قدر سنگین که وابسته به پایگاه های خاص شود. با مخازن سوخت خارجی و پروفایل پروازی مناسب، می تواند مأموریت های دفاع هوایی، گشت رزمی و حتی حملات عمقی محدود را انجام دهد. این ویژگی برای کشوری با وسعت جغرافیایی بالا اهمیت زیادی دارد.

اویونیک J-10 در نسخه های جدیدتر جهش جدی داشته است. کابین شیشه ای، نمایشگرهای چندمنظوره، سیستم هدف گیری روی کلاه خلبان و رادارهای پیشرفته باعث شده خلبان اطلاعات را یک جا ببیند، نه پراکنده. در نسخه J-10C، ورود رادار آرایه فازی فعال، بازی را عوض کرده. این رادار می تواند هم زمان چند هدف را رهگیری کند، در برابر جنگ الکترونیک مقاوم تر است و امکان شلیک مؤثر موشک های دوربرد را فراهم می کند.

در بخش تسلیحات، J-10 دقیقاً همان جایی ایستاده که باید. موشک های هوا به هوای کوتاه برد برای نبرد نزدیک، موشک های میان برد و دوربرد برای درگیری خارج از میدان دید، بمب های هدایت شونده لیزری و ماهواره ای برای حمله به اهداف زمینی، و حتی تسلیحات ضدکشتی برای مأموریت های دریایی. یازده جایگاه تسلیحاتی یعنی دست طراح مأموریت باز است. این جنگنده می تواند بسته به مأموریت، کاملاً تغییر شخصیت بدهد.

وقتی صحبت از احتمال ورود J-10 به نیروی هوایی ایران می شود، موضوع فقط خرید یک هواپیما نیست. بحث بر سر پر کردن یک خلأ عملیاتی است. ناوگان هوایی ایران ترکیبی از جنگنده های قدیمی اما همچنان ارزشمند است که با مهندسی معکوس، نگهداری هوشمندانه و تجربه خلبانان سرپا مانده اند. اما واقعیت این است که زمان جلو می رود و نیاز به نوسازی وجود دارد.

J-10 از آن گزینه هایی است که روی کاغذ می تواند با نیازهای ایران هم خوانی داشته باشد. نه آن قدر پیچیده که پشتیبانی اش غیرممکن باشد و نه آن قدر ساده که در میدان امروز کم بیاورد. توان چندمنظوره، قابلیت استفاده از تسلیحات متنوع، انعطاف در ارتقا و امکان سازگاری با دکترین دفاعی، همه عواملی هستند که باعث می شوند نام این جنگنده در تحلیل ها مطرح شود.

نکته مهم اینجاست که J-10 یک جنگنده نمایشی نیست. برای رژه هوایی ساخته نشده. فلسفه وجودی اش عملیات است؛ پرواز، رهگیری، شلیک، بازگشت. همین نگاه عملیاتی است که آن را برای کشورهایی با رویکرد دفاعی جذاب می کند. اگر روزی این پرنده وارد سازمان رزم ایران شود، قرار نیست معجزه کند، اما می تواند یک پله مهم در نوسازی توان هوایی باشد.

از نظر آموزشی هم، انتقال به J-10 برای خلبانانی که سابقه پرواز با جنگنده های نسل چهارم دارند، غیرقابل دسترس نیست. کابین منطقی، سامانه های کمک خلبان پیشرفته و رفتار قابل پیش بینی هواپیما، فرآیند آموزش را واقع بینانه می کند. این یعنی هزینه انسانی کمتر و بهره وری بیشتر.

J-10 را باید جنگنده ای دید که در سکوت رشد کرده. بدون هیاهو، بدون شعارهای پرطمطراق. پرنده ای که اگرچه شاید در ذهن عموم به اندازه نام های غربی سنگین نباشد، اما در عمل نشان داده می شود روی آن حساب باز کرد. اژدهایی که آرام پرواز می کند، اما وقتی وارد میدان می شود، دقیق و بی حاشیه کارش را انجام می دهد.