درگیری های خونین اخیر در محله های الشیخ مقصود و الاشرفیه حلب، که به کشته و زخمی شدن غیرنظامیان و نیروهای دو طرف انجامید، فراتر از یک اصطکاک محلی است. این رخداد، نقطه اوج تنش میان دولت انتقالی تحت رهبری محمد الجولانی و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در آستانه پایان مهلت توافق 10 مارس 2025 است؛ توافقی که قرار بود ادغام نهادهای قسد در ساختار دولت، بازگشت آوارگان و حفظ تمامیت ارضی سوریه را تضمین کند. اکنون این توافق در آستانه شکست قرار دارد و ریشه بحران را باید در تضاد ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیک عمیق بر سر آینده حکمرانی سوریه جستجو کرد.

از یک سو، قسد به رهبری مظلوم عبدی خواهان تمرکززدایی واقعی و تقسیم دائمی قدرت است؛ از سوی دیگر، دولت جولانی بر اصل سوریه واحد، ارتش واحد، دولت واحد تأکید دارد. این تقابل، فضای بی اعتمادی و اتهام زنی متقابل را تشدید کرده و هر حادثه ای می تواند آتش اختلاف را شعله ور سازد. با این همه، واقعیت موازنه های منطقه ای و بین المللی نشان می دهد که حتی اگر مذاکرات از بن بست کنونی عبور کند، رؤیای قسد برای تکرار تجربه کردستان عراق در شمال سوریه، دست کم در چشم انداز قابل پیش بینی، بیش از آنکه امکانی راهبردی باشد، خیال دور و دست نیافتنی است.

موضع آمریکا: حمایتی مشروط و پایان پذیر

حمایت ایالات متحده از قسد هیچ گاه به معنای پذیرش یا تأیید پروژه سیاسی آنان نبوده و صرفاً در چارچوب نبرد با داعش تعریف شده است. واشنگتن به عنوان عضو ناتو نمی تواند متحد استراتژیک خود، ترکیه، را به خاطر کردهای سوریه از دست بدهد؛ به ویژه با توجه به پیوند آشکار قسد با حزب کارگران کردستان.(PKK) گزارش های اخیر از موافقت ضمنی آمریکا با عملیات احتمالی علیه قسد در صورت عدم ادغام، به روشنی نشان می دهد که اولویت ترکیه در معادلات واشنگتن بر هر چیز دیگری تقدم دارد. در همین حال، سکوت آمریکا در برابر حملات ترکیه، فرماندهان قسد را به ناامیدی کشانده و ماهیت ابزاری این رابطه را آشکار ساخته است.

افزون بر این، تجربه های پرهزینه عراق و افغانستان، واشنگتن را از هرگونه ملت سازی یا مهندسی سیاسی تازه در سوریه بازداشته است. بنابراین، راهبرد کنونی آمریکا حداقلی است: جلوگیری از بازگشت داعش، بی آنکه درگیر مسائل حاکمیتی شود. تلاش همزمان برای ایجاد اتحاد با قبایل عرب نیز نشان می دهد که حمایت واشنگتن نه تنها بی قید و شرط نیست، بلکه به آسانی قابل انتقال به بازیگران دیگر است؛ عاملی که از نگاه قسد تهدیدی مستقیم برای هویت کردی آنان محسوب می شود.

موضع روسیه: بازگشت حاکمیت دولتی

مسکو در کوتاه مدت از وجود قسد به عنوان اهرمی برای فشار بر دمشق و نیز ابزاری در تعامل با ترکیه بهره می برد. اما این رویکرد صرفاً تاکتیکی است. دیدگاه بلندمدت کرملین بر بازگشت تدریجی کنترل دولت مرکزی بر سراسر خاک سوریه متمرکز خواهد بود. روسیه شاید با نوعی عدم تمرکز اداری محدود در چارچوب قانون اساسی سوریه موافقت کند، اما هرگونه مدل فدرالی یا خودمختاری سیاسی که حاکمیت دمشق را تضعیف کند، مغایر با منافع استراتژیک مسکو است. از نگاه روسیه، ثبات تنها در گرو وحدت سرزمینی تحت یک حکومت مرکزی است، نه پراکندگی قدرت. بنابراین، حمایت مسکو از قسد هرگز فراتر از یک ابزار موقت نخواهد رفت.

موضع اسراییل: همدلی محتاطانه

اسراییل به طور تاریخی از جنبش های کردی برای تضعیف دشمنان عرب خود حمایت کرده است، اما در قبال قسد محتاط عمل می کند. دلیل اصلی این احتیاط، تمرکز مطلق تل آویو بر تهدید ایران و حضور نظامی آن در سوریه است. انرژی دیپلماتیک و عملیاتی اسراییل بر مقابله با ایران و حزب الله متمرکز است، نه حمایت از پروژه سیاسی قسد. علاوه بر این، روابط پیچیده با ترکیه مانع از اقدام آشکار اسراییل به نفع گروهی می شود که آنکارا آن را تروریستی می داند. مخالفت قاطع ترکیه، ایران و کشورهای عربی با هرگونه خودمختاری کردی نیز اسراییل را از هر اقدام تعیین کننده بازمی دارد. در نتیجه، حمایت تل آویو در حد ابراز همدلی دیپلماتیک یا کمک های انسانی محدود باقی خواهد ماند.

موانع منطقه ای: سد ترکیه و ایران

در کنار قدرت های فرامنطقه ای، دو بازیگر منطقه ای وجود دارند که مخالفت آنها به تنهایی برای خاکستر کردن رؤیای خودمختاری کافی است. نخست، ترکیه به عنوان مهم ترین و قاطع ترین مخالف عمل می کند. آنکارا قسد و شاخه نظامی آن (YPG) را صرفاً امتداد حزب کارگران کردستان (PKK) و تهدیدی امنیتی برای تمامیت ارضی خود می داند. ترکیه نه تنها با سه عملیات نظامی گسترده در گذشته (عفرین، چشمه صلاح الدین، و ...) بلکه با فشار دیپلماتیک سنگین اخیر و تهدید مداوم نظامی، خط قرمز خود را به وضوح ترسیم کرده است: هیچ موجودیت خودمختار کردی در جنوب مرزهایش شکل نخواهد گرفت. هر توافق یا تحولی که حتی بوی فدرالیسم بدهد، می تواند محرک یک تهاجم تمام عیار ترکیه باشد.

ایران نیز با هر الگوی موفق خودمختاری، به شدت مخالف است. تهران حامی بی قید و شرط حفظ تمامیت ارضی سوریه تحت یک دولت مرکزی است. مخالفت همزمان این دو قدرت منطقه ای، فضای مانور قسد را به شدت محدود کرده و هرگونه توافق فدرالی را غیرممکن ساخته است.

تفاوت های بنیادین با کردستان عراق

در نهایت، باید به این نکته کلیدی توجه داشت که موفقیت نسبی کردستان عراق در یک بستر استثنایی و غیرقابل تکرار تاریخی شکل گرفت: شناسایی در قانون اساسی جدید و فدرال عراق (2005)، رهبری سنتی و یکپارچه دو حزب اصلی، دسترسی به درآمد نفتی قابل توجه، و مهم تر از همه، حمایت بی قید و شرط یک ابرقدرت (آمریکا) در مقطعی حساس که واشنگتن حاضر به پرداخت هزینه های سنگین برای تحقق آن بود.

در مقابل، پروژه قسد در سوریه با موانع ذاتی متعددی روبروست: این پروژه بر ایدئولوژی چپ گرایانه و انقلابی کنفدرالیسم دموکراتیک استوار است که برای بازیگران سنتی منطقه و حتی بخشی از جامعه محافظه کار کردی جذابیت کمتری دارد و آن را با حزب PKK گره می زند. همچنین، قسد در یک منطقه چندقومیتی(با جمعیت قابل توجه عرب، آشوری و ...) حکمرانی می کند که مدیریت توافقات داخلی و تقسیم قدرت در آن به مراتب پیچیده تر از منطقه تقریباً همگن کردستان عراق است. از همه مهم تر، این پروژه لااقل تا این زمان، فاقد مشروعیت بین المللی رسمی و منابع مالی پایدار و مستقل است و اقتصاد آن وابسته به مناطق تحت کنترل بوده که خود موضوع مناقشه است.

جمع بندی

درگیری های حلب نماد شکست توافق 10 مارس و نشانه ای از بن بست عمیق تر در شمال سوریه است. ترکیب مخالفت قاطع ترکیه، عدم تعهد متحدان غربی، اولویت قدرت های بزرگ برای حفظ دولت متمرکز، و تفاوت های ساختاری با الگوی عراق، آینده مناطق تحت نفوذ قسد را در قالب یک منطقه خودمختار بین المللی شناخته شده ناممکن می سازد. سرنوشت این مناطق احتمالاً در چارچوب توافق سیاسی ملی آینده سوریه رقم خواهد خورد؛ توافقی که خود منوط به رقابت قدرت های بزرگ و رضایت بازیگران منطقه ای است.

در بهترین حالت، کردهای سوریه شاید به نوعی عدم تمرکز اداری محدود دست یابند؛ افزایش اختیارات شوراهای محلی در چارچوب قوانین متمرکز دمشق. اما حتی این گزینه حداقلی نیز وابسته به رضایت دولت مرکزی، چراغ سبز واشنگتن و مماشات ترکیه خواهد بود. بنابراین، ایده تکرار الگوی کردستان عراق در شمال سوریه، بیش از آنکه یک امکان راهبردی باشد، یک رویای ژئوپلیتیکی است؛ و تنش های اخیر تنها پرده برداری از همین واقعیت سخت و انکارناپذیر.