سال 2025 با اکتشافات بسیاری در حوزه نجوم همراه بود که توجه علاقه مندان این حوزه را به خود جلب کردند.

به گزارش ایسنا، از همسایگان فراخورشیدی جدید و انرژی تاریک رو به تضعیف گرفته تا بهترین شواهد مبنی بر وجود زندگی در مریخ و یک دنباله دار میان ستاره ای که همه را به صحبت واداشته است، موضوعات هیجان انگیز اکتشافات نجومی سال 2025 مملو از نکات جالب بوده اند.

به نقل از اسپیس، سال 2025 سالی هیجان انگیز برای اکتشافات نجومی بود. دانشمندان بهترین شواهد کشف شده تا به امروز را درباره زندگی گذشته در مریخ به دست آوردند، یک دنباله دار میان ستاره ای را کشف کردند که با سرعت از منظومه شمسی ما عبور می کرد، سرنخ هایی از سیاره های فراخورشیدی احتمالی را در نزدیکی زمین یافتند و اکتشافات بسیار دیگری را نیز انجام دادند.

در این گزارش، هشت مورد از دیدنی ترین داستان های فضایی 12 ماه گذشته را مرور می کنیم.

بدون شک برجسته ترین رویداد نیمه دوم سال 2025، دنباله دار 3I/ATLAS بود که سومین جرم میان ستاره ای کشف شده در حال عبور از منظومه شمسی ما به شمار می رود.

بخش شیلیایی سامانه هشدار نهایی برخورد سیارک به زمین (ATLAS)، این جرم میان ستاره ای را در روز اول ژوییه در حال عبور مخفیانه از میان ستاره های صورت فلکی کمان (Sagittarius) مشاهده کرد و خیلی زود مشخص شد که مسیر آن به شدت هذلولی است.

این جرم به جای این که مانند دنباله دارهای بومی منظومه شمسی ما به دور خورشید بچرخد، فقط از میان آن عبور می کرد و سریع تر از هر دنباله داری که تاکنون دیده شده است، به حرکت درمی آمد. سرعت غیرعادی بالای آن که 58 کیلومتر در ثانیه بود، نشان داد این جرم پرسرعت که با نام 3I/ATLAS شناخته می شود، احتمالاً پیش از وجود منظومه شمسی ما در فضای میان ستاره ای سرگردان بوده و از ستارگان نزدیک، ضربات گرانشی دریافت می کرده است.

تا ماه سپتامبر، دنباله دار 3I/ATLAS پشت خورشید حرکت می کرد و ردیابی حرکات آن را برای تلسکوپ های زمینی غیرممکن می ساخت تا این که در اواسط نوامبر دوباره ظاهر شد. در عوض، ناسا و آژانس فضایی اروپا به ناوگان فضاپیماهای خود روی آوردند که در طول مقارنه خورشیدی، تصاویر بهتری از دنباله دار داشتند.

دانشمندان تاکنون به این نتیجه رسیده اند که 3I/ATLAS یک دنباله دار است و همه ویژگی های آن قبلاً در دنباله دارها دیده شده است. شیمی آن به طورکلی شبیه به دنباله دارهای منظومه شمسی است که در نوع خود یک کشف عمیق به شمار می رود. با وجود این، چند تفاوت وجود دارد. نسبت دی اکسید کربن به آب کمی بالاتر و نیکل کمی بیشتر از آهن است که ترکیب شیمیایی منظومه ستاره ای مبدا آن را نشان می دهد.

به نقل از وب سایت رسمی آژانس فضایی اروپا، این دنباله دارها کاملاً بیگانه هستند. هر سیاره، قمر، سیارک، دنباله دار و هر شکلی از زندگی در منظومه شمسی ما منشأ مشترکی دارد اما دنباله دارهای میان ستاره ای واقعاً بیگانه هستند و سرنخ هایی را درباره شکل گیری سیاره های بسیار فراتر از سیاره ما در خود دارند.

به محض این که تلسکوپ فضایی جیمز وب در سال 2022 شروع به گرفتن تصاویر عمیق از کیهان کرد، به سرعت نقاط قرمز کوچک را در پس زمینه یافت. ستاره شناسان نمی دانستند که این نقاط کوچک چه هستند. آنها در ابتدا فکر می کردند که این نقاط می توانند کهکشان های کوتوله یا خوشه های ستاره ای متراکم در جهان اولیه باشند اما نقاط به قدری درخشان بودند که مدل استاندارد کیهان شناسی نمی توانست نحوه شکل گیری آنها را توضیح دهد و منتقدان را بر آن داشت که بگویند کیهان شناسی شکست خورده است.

طیف نقاط قرمز کوچک شبیه به طیف ستاره ها نبود. ستاره شناسان در ماه سپتامبر پاسخی را ارائه دادند و گفتند نقاط قرمز کوچک در واقع ستاره های سیاه چاله ای هستند.

ستاره های سیاه چاله ای، سیاه چاله های کلان جرمی هستند که کمتر از یک میلیارد سال پس از انفجار بزرگ در یک ابر بزرگ و متراکم از گاز به دنیا می آیند. این سیاه چاله های کلان جرم در حال رشد ممکن است در اثر فروپاشی گرانشی مستقیم یک ابر گازی بزرگ یا ادغام سیاه چاله های ستاره ای بی شماری که در اثر فروپاشی هسته ستاره های بزرگ در یک خوشه ستاره ای متراکم پنهان در یک ابر گازی ایجاد شده اند، تشکیل شده باشند.

هیچ کس هرگز انتظار نداشت که آن سیاه چاله ها توسط یک گونه کاملاً جدید از اجرام ایجاد شده باشند. بنابراین، این یک پیشرفت حیاتی در درک ما از سیاه چاله ها، کهکشان هایی که در نهایت در اطراف آنها شکل گرفتند و به طور کلی جهان اولیه است.

به نقل از ساینس، با توجه به این که نقاط قرمز کوچک تا چه اندازه در جهان اولیه رایج به نظر می رسند، نظریه پردازان شروع به بررسی این موضوع کرده اند که آیا این مرحله غول پیکر گازی، بخش اساسی رشد سیاه چاله ها و تکامل کهکشان هاست. آنا دو دگراف (Anna de Graaff) پژوهشگران دانشگاه کرنل (Cornell university) و سرپرست یکی از گروه های پژوهشی بررسی کننده نقاط قرمز کوچک گفت: ما احتمالاً به دنبال نوعی مرحله جدید از رشد سیاه چاله ها هستیم که قبلاً از آن بی اطلاع بودیم.

اولین انتشار کامل داده های دستگاه طیف سنجی انرژی تاریک (DESI) که یک دستگاه پیشرفته نصب شده روی تلسکوپ نیکولاس میال (Nicholas Mayall Telescope) در رصدخانه ملی کیت پیک (KPNO) واقع در آریزوناست، با خبری تکان دهنده همراه بود. براساس این داده ها، به نظر می رسد انرژی تاریک که مسئولیت شتاب بخشیدن به انبساط جهان را بر عهده دارد، در حال ضعیف شدن است.

این یک تناقض مستقیم با فرضیه اصلی بود که انرژی تاریک را ثابت کیهانی و بدون تغییر می دانست. اگرچه یافته های جدید هنوز در سطح اطمینان لازم برای اطمینان ستاره شناسان از صحت نتایج نیستند اما به طور قابل توجهی جذاب هستند.

در سال 2024 برخی از نتایج اولیه DESI به تغییر قدرت انرژی تاریک در طول زمان اشاره داشت. گروه DESI در مارس 2025 داده های حاصل از سه سال اول مشاهدات این دستگاه را منتشر کردند که شامل 13.1 میلیون کهکشان، 1.6 میلیون اختروش و حدود چهار میلیون ستاره در کهکشان های نسبتاً نزدیک بود و بزرگترین و دقیق ترین نقشه سه بعدی ساخته شده تا به امروز را از جهان تشکیل می داد.

به نقل از وب سایت رسمی کالج دانشگاهی لندن (UCL)، یافته های به دست آمده به تقویت نشانه هایی مبنی بر این می پردازند که انرژی تاریک ممکن است در طول زمان ثابت نباشد و مدل استاندارد کنونی کیهان شناسی را به چالش می کشند.

نتایج نشان داد که به نظر می رسد انرژی تاریک 4.5 میلیارد سال پیش شروع به ضعیف شدن کرده است. علاوه بر این، انرژی تاریک در طول 9 میلیارد سال گذشته قوی تر از آن چیزی بود که هر کسی انتظار داشت. این انرژی تاریک ابرقدرت که انرژی تاریک شبح نامیده می شود، فیزیک عجیبی را به کار می گیرد.

این که چرا انرژی تاریک شبح در دو سوم مسیر تاریخ جهان به شکلی ضعیف تر تبدیل شده، هنوز یک راز است. با فرض این که یافته های DESI درست باشند، این امر نحوه نگاه ما را به گذشته و آینده کیهان تغییر خواهد داد. این موضوع در حال حاضر راز انرژی تاریک را عمیق تر می کند.

برخی از جذاب ترین و بحث برانگیزترین نشانه ها مبنی بر این که ما در کیهان تنها نیستیم، در سال 2025 آشکار شدند و با اکتشافاتی در سیاره های دور و نزدیک به دست آمدند. بهترین شواهد به دست آمده تاکنون درباره زندگی گذشته مریخ در سپتامبر 2025 به لطف مریخ نورد استقامت (Perseverance) ناسا آشکار شد. این شواهد به شکل لکه های قرمز روشن به دست آمدند که توسط مواد تیره احاطه شده بودند.

این لکه ها که به خال های پلنگی شباهت دارند، روی سنگ های زمین غیرمعمول نیستند و معمولاً به یکی از دو روش زیر تشکیل می شوند.

1. در معرض شرایط گرم و اسیدی که در آن بخش از دهانه جیزرو (Jezero crater) وجود نداشته است.

2. از طریق واکنش های بیولوژیکی.

مولکول های آلی نیز در رسوبات رس درون سنگ کشف شدند؛ اگرچه استقامت قادر به شناسایی این مولکول ها نبود. این کشف قانع کننده ترین مدرک به دست آمده تا به امروز است که نشان می دهد حیات میکروبی می توانسته 3.5 میلیارد سال پیش در دهانه جیزرو وجود داشته باشد.

ستاره شناسان با استفاده از تلسکوپ فضایی جیمز وب، یک نشانه زیستی جدیدتر را در سیاره فراخورشیدی K2-18b یافتند. گروهی از پژوهشگران در سال 2023 نشانه هایی را از گاز دی متیل سولفید در کنار متان و اکسیژن یافتند. آنها معتقدند که این یافته نشان می دهد K2-18b یک سیاره هایسین (Hycean planet) است. سیاره های هایسین، سیاره هایی با اقیانوسی عمیق و سراسری از آب هستند که توسط یک جو متراکم و غنی از هیدروژن احاطه شده اند. این گروه پژوهشی پیش بینی کردند که دی متیل سولفید می تواند یک نشانه زیستی در یک سیاره هایسین باشد اما تشخیص اولیه بسیار آزمایشی بود. تلسکوپ فضایی جیمز وب در مارس 2025 شواهد قوی تری را از وجود دی متیل سولفید در K2-18b ارائه داد.

با وجود این، بسیاری از ستاره شناسان هنوز نسبت به این کشف تردید دارند. برخی با مفهوم سیاره های هایسین مخالف هستند و می گویند که این نشانه بسیار ضعیف است و این احتمال را مطرح می کنند که دی متیل سولفید می تواند به صورت غیرزیستی نیز تشکیل شود.

ستاره شناسان در سال 2025 گام های بزرگی را در افزودن نام های جدید به فهرست سیاره های فراخورشیدی اطراف نزدیکترین ستاره ها شامل آلفا-پروکسیما قنطورس (Alpha-Proxima Centauri) و ستاره بارنارد (Barnard's Star) برداشتند.

ستاره شناسان پیش از این تصور می کردند که سیاره هایی را در هر دو منظومه یافته اند اما شواهد به دست آمده، این تصور را ثابت نمی کردند. در سال 2024 یک گزینه قوی برای یک سیاره کوچک و سنگی در حال چرخش به دور ستاره بارنارد در داده های تلسکوپ بسیار بزرگ (Very Large Telescope) واقع در شیلی آشکار شد. در مارس 2025 این کشف به همراه مشاهدات پیرامون سه سیاره فراخورشیدی کوچک تر، واقعی بودن خود را تأیید کرد.

بزرگترین سیاره از این چهار سیاره، یک سوم جرم زمین و کوچکترین آنها یک پنجم جرم زمین را دارد. هیچ کدام از این سیاره ها در منطقه قابل سکونت قرار ندارند اما امکان سکونت سیاره های واقع در مناطق معتدل تر رد نشده است.

مشاهدات تلسکوپ فضایی جیمز وب در ماه اوت، قانع کننده ترین شواهد به دست آمده تا به امروز را برای وجود سیاره ای در مدار آلفا قنطورس ای (Alpha Centauri A) ارائه داد. تخمین زده می شود که جرم این سیاره فراخورشیدی مشابه زحل باشد و به همین دلیل، انتظار می رود که یک غول گازی باشد. جالب اینجاست که اگر این سیاره واقعی باشد، باید مداری بسیار بیضوی داشته باشد که ناشی از قرار گرفتن آن در یک سیستم دوتایی است.

به نقل از ناسا، مشاهدات دستگاه فروسرخ میانی (MIRI) تلسکوپ فضایی جیمز وب، قوی ترین شواهد به دست آمده تا به امروز را درباره یک غول گازی در حال چرخش به دور آلفا قنطورس ای ارائه دادند. این سیاره در صورت تأیید شدن، نزدیکترین سیاره به زمین خواهد بود که در منطقه قابل سکونت یک ستاره خورشیدمانند قرار دارد. با وجود این، از آنجا که این سیاره یک غول گازی است، دانشمندان می گویند که از زندگی به شکلی که ما می شناسیم پشتیبانی نمی کند.

کهکشان های راه شیری و آندرومدا (Andromeda) ممکن است تا 10 میلیارد سال آینده با یکدیگر برخورد نکنند. پژوهش جدیدی که در سال 2025 منتشر شد، نشان داد که احتمال برخورد این دو کهکشان با یکدیگر 50-50 است.

به نقل از فیز، پژوهشگران در این پروژه با تکیه بر بررسی های به روزرسانی شده کهکشان ها، کشش گرانشی واردشده بر حرکت کهکشان راه شیری را در نظر گرفتند. آنها دریافتند که اثرات کهکشان همسایه موسوم به کهکشان مثلث (Triangulum Galaxy)، احتمال ادغام بین راه شیری و آندرومدا را افزایش می دهد؛ در حالی که ابر ماژلانی بزرگ (Large Magellanic Cloud) این احتمالات را کاهش می دهد.

با در نظر گرفتن نحوه کشش گرانشی ابر ماژلانی بزرگ بر کهکشان راه شیری و نحوه کشش گرانشی کهکشان مثلث بر آندرومدا، پژوهشگران به اجرای شبیه سازی های متعدد پرداختند و میزان نزدیکی کهکشان های آندرومدا و راه شیری را اصلاح کردند.

آنها دریافتند که فاصله بحرانی، 650 هزار سال نوری است. اگر دو کهکشان از این فاصله نزدیک تر بروند، در 10 میلیارد سال آینده در نقطه ای با هم برخورد خواهند کرد. اگر نزدیکترین فاصله آنها بیشتر از 650 هزار سال نوری باشد، با یکدیگر برخورد نخواهند کرد. براساس شبیه سازی ها، هر دو گزینه به یک اندازه محتمل هستند.

ستاره شناسان در سال 2025 گفتند که ممکن است بزرگترین سیاه چاله دیده شده تا به امروز را کشف کرده باشند.

این سیاه چاله بسیار بزرگ که 36 میلیارد برابر جرم خورشید را در خود جای داده است، در قلب یکی از بزرگترین کهکشان های جهان به نام نعل اسب کیهانی (Cosmic Horseshoe) قرار دارد زیرا به عنوان یک عدسی گرانشی عمل می کند و نور یک کهکشان دورتر را در قالب یک حلقه انیشتین (Einstein ring) به شکل نعل اسب خم می کند.

به نقل از لایو ساینس، پژوهشگران این هیولای کیهانی را با نگاه کردن از میان هاله نور حلقه انیشتین کشف کردند. عدسی گرانشی حلقه انیشتین زمانی اتفاق می افتد که یک جرم بزرگ در پیش زمینه مانند یک خوشه کهکشانی یا یک سیاه چاله، فضا-زمان را خم می کند و به بزرگنمایی نور اجرام دورتر پشت سر می پردازد.

ادعا شده است که سیاه چاله های بزرگتری وجود دارند اما پژوهشگران در این پروژه خاطرنشان کردند که جرم سیاه چاله های دیگر به طور غیرمستقیم اندازه گیری شده و به همین دلیل، جرم آنها فقط حدس و گمان است. از سوی دیگر، جرم سیاه چاله در نعل اسب کیهانی به طور مستقیم و دقیق تر با ردیابی حرکت گروه هایی از ستاره های اطراف آن که توسط گرانش سیاه چاله کشیده می شوند، اندازه گیری شده است. این امر قطعاً سیاه چاله بسیار بزگ کمان ای* (* Sagittarius A) با جرم 4.1 میلیون خورشید را در سایه قرار می دهد.

پس از بیش از یک ربع قرن برنامه ریزی و بیش از 10 سال ساخت وساز، رصدخانه ورا روبین (Vera Rubin Observatory) در شیلی مجهز به تلسکوپ نقشه برداری سیمونی 8.4 متری، اولین نور خود را در تابستان 2025 دید و تصاویر بی نظیری را از آسمان ارائه داد.

رصدخانه ورا روبین برای بررسی های با وضوح بالا، با در نظر گرفتن مطالعات ماده تاریک و انرژی تاریک طراحی شده است.

در این پژوهش، دو ناحیه از آسمان برای اولین نور هدف قرار گرفتند تا توانایی تلسکوپ را نشان دهند. یکی خوشه دوشیزه (Virgo Cluster) بود که کهکشان های عضو آن هرگز به این وضوح در چنین گستره وسیعی از فضا دیده نشده بودند و 10 میلیون کهکشان کم نور نیز در پس زمینه وجود داشتند. تصویر دیگر از سحابی سه تکه (Trifid Nebula) و سحابی مرداب (Lagoon Nebula) بود که دو منطقه ستاره زا در کهکشان راه شیری هستند.

به نقل از ام آی تی تکنولوژی ریویو، دیدگاه ورا روبین از جهان هستی با همه دیدگاه های پیشین متفاوت است. این رصدخانه، نگاهی گسترده را به آسمان شب سرشار از جزییات مانند پوشش های مبهم ماده که در اطراف کهکشان ها در حرکت هستند و پل های ستاره ای که بین آنها قوس ایجاد کرده اند، به نمایش می گذارد.

رصدخانه ورا روبین هر شب 20 ترابایت داده را با دوربین 3.2 گیگاپیکسلی CCD خود که بزرگترین دوربین ساخته شده تا به امروز است، ثبت خواهد کرد و روزانه 10 میلیون هشدار را درباره سیارک ها، ستاره های در حال تغییر، رویدادهای اختلال جزرومدی و ابرنواخترها منتشر خواهد کرد. این رصدخانه در طول دوره اولیه 10 ساله بررسی میراث فضا و زمان، 60 هزار ترابایت اطلاعات را جمع آوری خواهد کرد. با همه این داده ها، رصدخانه ورا روبین ممکن است یک سونامی را از اکتشافات نجومی بی سابقه ارائه دهد.