شاهین آخوندزاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، با اشاره به وضعیت شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index) ایران در سال 2025 اظهار کرد: رتبه ایران در حوزه فناوری از 53 به 70 سقوط کرده است؛ در حالی که در سال های گذشته روند رو به بهبود داشتیم و جایگاه کشور بهبودیافته بود. این افت به خاطر ضعف محیط و زیست بوم فناوری است؛ محیطی که به جای تسهیل فعالیت های فناورانه با مشکلات متعددی همچون بروکراسی، محدودیت های مالی و نبود زیرساخت های اقتصادی روبه رو است.

به گزارش ایسنا، وی افزود: شاخص جهانی نوآوری مجموعه ای از عوامل از جمله آماده بودن زیرساخت اقتصادی، سهولت راه اندازی کسب وکارهای فناور، فرایند اعطای وام، توان نیروی انسانی و نیز میزان درآمد و ارزش افزوده حاصل از فناوری را در بر می گیرد. ما در بخش نیروی انسانی نیرومند و توانمند هستیم، اما در فضای فناوری و زیست بوم نوآوری ضعف های جدی داریم. برای مثال در کشورهای منطقه ممکن است ثبت یک شرکت فناور در کمتر از یک هفته انجام شود، اما در کشور ما بروکراسی پیچیده و کند باعث ناامیدی کارآفرینان می شود.

آخوندزاده با تأکید بر اینکه نمی توان پژوهش و فناوری را از هم جدا تصور کرد، گفت: کاهش رتبه جهانی فناوری هشداری است که نشان می دهد سیاست کاهش حمایت از تحقیقات بنیادی، نتیجه ای جز ضعف در فناوری ندارد. تحقیقات دانشگاهی زیربنای فناوری است. تصور برخی از مسئولان مبنی بر اینکه می توان بدون تکیه بر پژوهش، صرفاً از طریق کپی برداری یا مهندسی معکوس پیشرفت کرد، یک خطای راهبردی است.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: در حوزه داروسازی شاهدیم که پژوهش های دانشگاهی و کار هیئت علمی ها مستقیماً به فناوری منجر شده است. به عنوان مثال، داروی درمان ام اس که توسط پژوهشگران ایرانی ساخته شده، اگر قرار بود وارد شود، حدود 750 میلیون دلار هزینه داشت؛ در حالی که کل واردات داروی کشور حدود 1.5 میلیارد دلار است. یعنی تنها واردات همین دارو نیمی از بودجه واردات را می بلعید. اکنون با تولید داخلی آن توسط شرکت های دانش بنیان، کشور در این زمینه خودکفا شده و میلیون ها دلار صرفه جویی کرده ایم.

وی ادامه داد: این دستاوردها حاصل کار محققان ایرانی است که با وجود محدودیت ها در حال فعالیت اند. اما مسئله اینجاست که پژوهش به شدت گران شده است. مواد اولیه، کیت ها و تجهیزات تحقیقاتی به دلیل تحریم ها دو تا سه برابر قیمت واقعی خریداری می شوند. ما تحقیق را با دلار 300 تومانی انجام می دهیم ولی بودجه هایی که اختصاص می یابد، معادل چند ده دلار است. وقتی برای پایان نامه تنها 10 میلیون تومان پرداخت می شود، عملا پژوهشگر با کمتر از 30 دلار باید کار کند.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: آنچه تا امروز ما را سر پا نگه داشته، نیروی انسانی توانمند است. پژوهشگران و اعضای هیئت علمی با تحمل سختی ها علم کشور را زنده نگه داشته اند. اما این توان صبر و ایثار بی پایان نیست. منِ استاد دانشگاه که 31 سال سابقه دارم، سال ها از جیب خودم هزینه تحقیق کرده ام، اما دیگر توان ادامه آن را ندارم. وقتی به استادیار جوانم تنها 25 میلیون تومان حقوق می دهم، چگونه انتظار دارم او پروژه های علمی را پیش ببرد.

آخوندزاده در ادامه با هشدار نسبت به عواقب ادامه این مسیر گفت: اگر روند بی توجهی به حمایت از پژوهش ادامه پیدا کند، سال به سال جایگاه علمی کشور افت می کند. نخستین نشانه این مسئله مهاجرت نخبگان است. وقتی پژوهشگر جوان احساس کند در آزمایشگاهش چراغی روشن نیست، امکانات ندارد و حمایت نمی شود، به اجبار از کشور می رود. این مهاجرت از کاهش تعداد مقالات علمی هم خطرناک تر است، چون ما در آینده دیگر نیروی انسانی پژوهشگر نخواهیم داشت.

وی با ابراز نگرانی از وضعیت بودجه پژوهش ها افزود: در سال گذشته دست کم افزایش مختصری در بودجه تحقیقات داشتیم، اما امسال هیچ رشد اعتباری صورت نگرفته است. در چنین شرایطی چگونه می توان انتظار داشت تحقیقات علمی و فعالیت های فناورانه تداوم پیدا کند. پژوهشگران احساس تنهایی و بی پناهی می کنند. من بارها هشدار داده ام که چراغ تحقیق در حال خاموش شدن است، ولی به نظر می رسد گوش شنوایی وجود ندارد.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در پایان خاطرنشان کرد: من تصور می کردم پس از بحران های اخیر و آنچه در منطقه رخ داد، عقلانیتی در سیاستگذاری شکل بگیرد تا بفهمیم که از علم و فناوری به ویژه در حوزه های حیاتی مانند هوش مصنوعی عقب مانده ایم. متأسفانه هنوز این درک در تصمیم گیران به وجود نیامده است. بسیاری از فارغ التحصیلان برتر دانشگاه های علوم پزشکی کشور حتی دیگر در آزمون رزیدنتی شرکت نمی کنند و از کشور می روند. اگر امروز به فکر بودجه باشیم ولی نیروی انسانی را از دست بدهیم، فردا حتی با داشتن بودجه نیز توان بازسازی علمی کشور را نخواهیم داشت.