فرارو کمال اوزتورک، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در الجزیره نت

به نقل از الجزیره نت، در شرایطی که تنش میان اسراییل و ترکیه رو به شدت گذاشته است، سه تن از برجسته ترین مقامات ارشد ترکیه در سفری بی سابقه راهی دمشق شدند؛ سفری که از تحولی قابل توجه در معادلات منطقه ای حکایت داشت.

در این چارچوب، هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه، یاشار گولر وزیر دفاع و ابراهیم کالین رییس سازمان اطلاعات ملی ترکیه با حضور در پایتخت سوریه، پیام هایی روشن، صریح و قدرتمند را منتقل کردند. این سفر کمتر از ده روز پیش از پایان مهلتی انجام شد که به نیروهای دموکراتیک سوریه برای پایبندی به توافق 10 مارس داده شده بود.

در همین ارتباط، هاکان فیدان تاکید کرد دلیل اصلی عدم پایبندی نیروهای دموکراتیک سوریه به این توافق، هماهنگی و همکاری آن با اسراییل است. او در این باره گفت: این واقعیت که بخشی از فعالیت های نیروهای دموکراتیک سوریه با هماهنگی اسراییل اداره می شود، در حال حاضر به مانعی بزرگ در برابر گفت وگوهای جاری با دمشق تبدیل شده است.

در منطقه ای که نیروهای اسراییلی اکنون تنها در فاصله ای حدود سی کیلومتری از پایتخت سوریه مستقر شده اند، فیدان برای نخستین بار اتهاماتی صریح و مستقیم را با این سطح از شفافیت متوجه اسراییل کرد. او پیش تر نیز در اظهاراتی تلویزیونی، مشکلات مربوط به ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در ساختار دولت سوریه را به نقش آفرینی اسراییل پیوند داده بود. با این حال، مهم ترین بخش سخنان فیدان در دمشق بیان شد؛ جایی که او جمله ای عمیقاً معنادار و راهبردی را بر زبان آورد: ثبات سوریه به معنای ثبات ترکیه است و این مسئله برای ما از اهمیت حیاتی برخوردار است.

هنوز هواپیماهای حامل هیأت ترکیه به طور کامل بر باند فرودگاه آنکارا ننشسته بودند که اسراییل از اقدامی متقابل پرده برداشت. در همین چارچوب، تصاویری در رسانه ها منتشر شد که نخست وزیر یونان و رییس جمهور قبرس را در تل آویو نشان می داد؛ تصاویری که آن دو را با پوششی هماهنگ به رنگ آبی در کنار یکدیگر به نمایش می گذاشت و دیداری را ترسیم می کرد که بیش از یک ملاقات دیپلماتیک عادی، به اعلام شکل گیری یک اتحاد جدید در شرق دریای مدیترانه شباهت داشت.

یونان و قبرس از جمله اولویت های تهدیدآمیز امنیتی در محاسبات راهبردی ترکیه به شمار می روند. این دو کشور با برگزاری دیدارهایی نزدیک و هدفمند با اسراییل، در پی تقویت همکاری سه جانبه در حوزه مدیترانه برآمده اند؛ پیامی سیاسی، شفاف و بدون ابهام که مستقیماً متوجه آنکارا ارسال شد.

در همین چارچوب، بنیامین نتانیاهو در کنفرانس خبری مشترک، اظهاراتی صریح و مستقیم خطاب به ترکیه مطرح کرد و گفت: سخنم را متوجه کسانی می کنم که گمان می برند می توانند امپراتوری خود را بر سرزمین های ما از نو بنا کنند؛ این فکر را از سر بیرون کنید. هرگز رخ نخواهد داد. همکاری ما توانایی مان را برای دفاع از خود تقویت می کند.

این سخنان صرفاً ترکیه را هدف قرار نمی دهد، بلکه لایه هایی عمیق تر از ابعاد فرهنگی و سیاسی را نیز در بر دارد؛ چرا که در پی فعال سازی هراس های نهفته در حافظه جمعی عربی است؛ هراس هایی که طی سال ها با روایت های غربی تغذیه شده اند و به مفهوم عثمانی های جدید گره خورده اند. همان گونه که برخی سیاستمداران در یونان تلاش کرده اند با طرح ایده بازگشت ترک ها افکار عمومی خود را مرعوب کنند، در بخش هایی از خاورمیانه نیز تلاش شده است این تصور القا شود که آنکارا به دنبال احیای امپراتوری عثمانی است.

یونان و قبرس سال هاست که سیاست های نمادین علیه ترکیه را دنبال می کنند، اما این بار ماجرا متفاوت است؛ زیرا همکاری با اسراییل علیه آنکارا دیگر صرفاً یک مانور پوپولیستی یا مصرف داخلی ندارد، بلکه به سیاستی منطقه ای، جدی و هدفمند تبدیل شده است. این دو کشور، در هماهنگی با اسراییل، تلاش می کنند دامنه نفوذ ترکیه در شرق دریای مدیترانه را محدود کنند. علاوه بر این، با فراهم کردن امکان حضور نظامی اسراییل در نزدیکی جزایر مجاور سواحل ترکیه، گامی برداشته اند که آنکارا به هیچ وجه نمی تواند آن را نادیده بگیرد.

در سطحی گسترده تر، اسراییل به طور آشکار به سمت همکاری با هر بازیگری که با ترکیه خصومت دارد حرکت کرده است. در این چارچوب، روابط خود را با هند تقویت کرده و هم زمان، هماهنگی اش را با برخی کشورهای عربی که از گسترش نفوذ منطقه ای ترکیه بیم دارند، افزایش داده است. در کنار این تحرکات، لابی های اسراییلی در ایالات متحده به ویژه از طریق جریان های انجیلی، فعالانه تلاش می کنند پروژه های ترکیه را در سطوح مختلف با مانع مواجه کنند.

این اقدامات شامل کارشکنی در دستیابی ترکیه به جنگنده های اف-35، جلوگیری از مشارکت آنکارا در مأموریت های حفظ صلح در غزه، تضعیف نقش ترکیه در فعالیت های انسانی و مقابله با ارتباطات آن با حماس می شود. در همین حال، شماری از اعضای کنگره ایالات متحده به ویژه آنان که از نفوذ اسراییل تأثیر پذیرفته اند بی وقفه به صدور اظهارات خصمانه علیه ترکیه ادامه می دهند.

در بُعد رسانه ای نیز، اسراییل کارزاری متمرکز علیه طرح امنیتی ترکیه برای ایجاد منطقه ای عاری از تروریسم به راه انداخته است. هم زمان، در حالی که وزیر خارجه ترکیه اخیراً در تهران تهاجمی بودن سیاست های اسراییل را محکوم می کرد، تل آویو تلاش کرد دونالد ترامپ را به انجام حمله ای تازه علیه ایران ترغیب کند.

در حال حاضر، سوریه به ملتهب ترین صحنه در کشاکش نفوذ میان اسراییل و ترکیه تبدیل شده است. در حالی که ترکیه از یک چشم انداز یکپارچه برای سوریه سخن می گوید؛ اما اسراییل همچنان از طرح تقسیم سوریه به سه منطقه حمایت می کند و این مسیر را از طریق مداخلات مستقیم نظامی پیش می برد.این تحرکات اسراییل تا آنجا پیش رفته است که منطقه ای نزدیک به محل اقامت رییس جمهور سوریه، در دمشق هدف قرار گرفته است؛ حمله ای که از آن چنین برداشت می شود که تل آویو هشداری مستقیم ارسال کرده است: مخالفت با سیاست های اسراییل می تواند پیامدهایی ویرانگر به دنبال داشته باشد. بدین ترتیب، سوریه عملاً به میدان زورآزمایی عریان میان آنکارا و تل آویو تبدیل شده است. در حالی که ترکیه تلاش می کند نیروهای دموکراتیک سوریه را از نظر نظامی محاصره کند؛ اما اسراییل تلاش دارد این روند را ناکام بگذارد.

مهلت تعیین شده برای ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در نهادهای دولت سوریه رو به پایان است و ترکیه، در حالی که از اقدام نظامی احتمالی سخن می گوید، به خوبی آگاه است که چنین عملیاتی می تواند درهای بی ثباتی گسترده ای را بگشاید؛ وضعیتی که اسراییل ممکن است از آن برای گسترش دامنه اشغال خود در داخل سوریه بهره برداری کند.

در صورت شعله ورشدن درگیری های گسترده، این احتمال وجود دارد که دمشق هدف حملات هوایی قرار گیرد یا زیرساخت های حیاتی کشور مورد اصابت واقع شود؛ اقدامی که اسراییل ممکن است با این تصور انجام دهد که هیچ عامل بازدارنده ای در برابر آن وجود نخواهد داشت. از نگاه تل آویو، نیروهای دموکراتیک سوریه به ویژه شاخه نظامی آن یعنی یگان های مدافع خلق ابزاری کلیدی برای مهار و اخلال در تحرکات ترکیه به شمار می رود و از این رو، از میان رفتن این ساختار به سادگی قابل قبول نخواهد بود.

ترکیه بر این باور است که نیروهای دموکراتیک سوریه که از نظر جغرافیایی و سیاسی در وضعیت محاصره قرار گرفته است، نمی تواند برای مدت طولانی دوام بیاورد؛ از همین رو، آنکارا ارزیابی می کند که دستِ برتر میدانی را در اختیار دارد. با وجود این، انجام یک عملیات نظامی مستقیم با مشارکت ارتش ترکیه گزینه نهایی محسوب می شود. راهبرد محتمل تر آن است که ترکیه تلاش کند نیروهای دموکراتیک سوریه را از عشایر عرب جدا کند؛ عشایری که حدود 75 درصد از نیروهای مسلح نیروهای دموکراتیک سوریه را تشکیل می دهند و حقوق خود را از ایالات متحده دریافت می کنند. در نتیجه چنین روندی، یگان های مدافع خلق عملاً تنها در میدان باقی خواهند ماند.

اظهارات مکرر وزیران، مقام های رسمی و مراکز پژوهشی اسراییلی نشان می دهد که اسراییل به تدریج ترکیه را دشمن اول خود تلقی کرده و بر همین مبنا، مواضع دفاعی اش را بازسازی می کند. در تل آویو، هر حرکت ترکیه به مثابه تهدیدی مستقیم تفسیر می شود: خرید هواپیما، ساخت ناوهای جنگی، تولید موشک، حضور در غزه، ارتباط با حماس یا حتی برگزاری رزمایش ها در مدیترانه؛ همه و همه به عنوان خطر وجودی علیه اسراییل خوانده می شوند.

در همین چارچوب، تحرکات اخیر اسراییل با قبرس و یونان بخشی از این رویکرد به شمار می آید. با این حال، شدیدترین میدان رویارویی در داخل ایالات متحده شکل گرفته است؛ جایی که اسراییل با اتکا به نفوذ خود تلاش می کند برنامه های تسلیحاتی ترکیه و نیز پروژه های سیاسی و اقتصادی آن را با مانع مواجه سازد.

تا این لحظه، ترکیه به طور رسمی اسراییل را در دکترین امنیتی خود به عنوان تهدید تعریف نکرده است؛ اما در محافل سیاست، امنیت و اطلاعات، این برداشت به صورت علنی مطرح می شود. خودِ هاکان فیدان نیز در روزهای اخیر، بیش از یک بار نیروهای دموکراتیک سوریه را به اسراییل پیوند زده است؛ نشانه ای که می تواند از تغییر قریب الوقوع در موضع رسمی آنکارا حکایت داشته باشد.

با این همه، یک جنگ آشکار میان ترکیه و اسراییل با هیچ درگیری دیگری قابل قیاس نخواهد بود. ترکیه، به عنوان کشوری عضو ناتو، برخوردار از روابط نزدیک با ایالات متحده و صاحب نیرومندترین ارتش و اقتصاد منطقه حریفی سنگین وزن محسوب می شود. هرگونه رویارویی مستقیم میان آنکارا و اسراییل می تواند شوک جهانی ایجاد کند و مسیر تحولات خاورمیانه را دگرگون سازد. از همین روست که صرفِ به کاربردن واژه جنگ در این زمینه، باید با بیشترین میزان جدیت و احتیاط مورد توجه قرار گیرد.