دیودوروس سیسیلی، مورخ یونانی، غارت تخت جمشید در سال 330 پیش از میلاد را چنین توصیف می کند: مقدونی ها تمام روز را به غارت گذراندند اما همچنان نتوانستند از طمع بی پایان خود راضی شوند.

اسکندر به همراه لشکریانش نه تنها ثروت بی پایان این شهر ایرانی را غارت کردند، بلکه بسیاری از باشکوه ترین سازه های آن را هم نابود کردند. در نتیجه غارت اسکندر، تخت جمشید از یک شهر پرجنب وجوش به افسانه ای جاودانه تبدیل شد.

تخت جمشید یا پرسپولیس که نامش به معنای شهر ایرانیان است، پایتخت امپراتوری هخامنشی بود؛ یک امپراتوری که در اوج خود از بالکان تا دره سند گسترده بود. این شهر سال 518 پیش از میلاد توسط داریوش اول، نوه کوروش کبیر بنیان نهاده شد و در دامنه کوه رحمت، کوهی در شمال شرق شیراز امروزی قرار داشت. جمعیت تخت جمشید در اوج شکوه خود به 43.600 نفر می رسید. این رقم آن را به یکی از بزرگ ترین شهرهای دنیای باستان تبدیل می کرد.

تخت جمشید اوج هنر و فناوری هخامنشیان و پر از شگفتی های معماری بود. شاید برجسته ترین سازه آن یک سکوی 31 جریبی بود که از بلوک های بزرگ سنگ آهکی ساخته شده و نزدیک به 15 متر بالاتر از زمین پیرامون قرار داشت. بالای این سکوی عظیم، مجموعه کاخ داریوش قرار داشت که تالار اصلی آن، آپادانا، مساحتی بیش از 278 مترمربع داشت. این تالار با 36 ستون احاطه شده بود که 13 ستون آن هنوز پابرجاست.

کاخ پسر داریوش، خشایارشا، حتی بزرگ تر از کاخ داریوش بود، درست دو برابر آن. این کاخ در زبان فارسی با نام Hadiš یا محل اقامت شناخته می شد و تالار اصلی آن 36 ستون داشت و در طرفین آن شش اتاق کوچکتر و یک ایوان قرار داشت که مستقیم رو به آپادانا بود.

سرنوشت کاخ خشایارشا موضوع بحث است. منابع باستانی همگی تأیید می کنند که مقدونی ها کاخ را آتش زدند، اما در انگیزه هایشان اختلاف دارند. به گفته مورخ یونانی، پلوتارک، این واقعه یک اقدام خودجوش بود و توسط یک روسپی یونانی برانگیخته شد که قصد داشت از خشایارشا برای حمله اش به آتن در 480 پیش از میلاد انتقام بگیرد. دیودوروس ادعا می کند این ویرانی از پیش برنامه ریزی شده و سازمان یافته بود و اوج یک مراسم مذهبی اختصاص یافته به خدای دیونیسوس به شمار می رفت.

در همین حال، برخی دیگر معتقدند تخریب کاخ یک عمل خرابکاری بوده، ناشی از مشروبات الکلی مصرف شده در جشن پس از غارت. مورخان معاصر در بینابین این دیدگاه ها قرار دارند و معتقدند ویرانی کاخ، اگرچه بر تسلط اسکندر بر ایران اثر گذاشت، در نهایت یک اقدام سیاسی بود که به شکل نمادین گواه انتقام شهرهای آتنی و دیگر شهرهای یونانی بود که زیر سلطه خشایارشا رنج کشیده بودند.

اگرچه اسکندر ابتدا غارت تخت جمشید را جشن گرفت، دیودوروس نوشت که وقتی فاتح در سال های بعد دوباره به محل بازگشت، از اینکه پایتخت زیبای پیشین را به ویرانه تبدیل کرده، پشیمان شد. اما خوشبختانه آنچه باقی مانده بود، به خوبی حفظ شد: تخت جمشید سال 1979 به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد و تا امروز پروژه های مختلف مرمتی و حفاظتی در جریان است تا اطمینان حاصل شود که بقایای آن گرفتار تخریب یا فرسودگی بیشتر نخواهد شد.