عصر روز سه شنبه به وقت تهران و ساعت 10 صبح به وقت نیویورک، جلسه شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی بیستمین گزارش دبیرکل درباره اجرای قطعنامه 2231 برگزار شد؛ نشستی که خالی از تنش های دیپلماتیک نبود و در مقاطعی به تقابل کلامی میان نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده انجامید.

به گزارش هم میهن، این جلسه در بستری از اختلاف نظر عمیق و تفسیرهای متعارض اعضای دائم شورای امنیت درباره پرونده هسته ای ایران و وضعیت حقوقی قطعنامه 2231 شکل گرفت. در یک سوی این مناقشه، چین و روسیه در کنار ایران قرار دارند که معتقدند فرآیند موسوم به اسنپ بک با اشکالات جدی حقوقی و رویه ای مواجه بوده و قطعنامه 2231 در تاریخ 18 اکتبر (25 مهر) به پایان رسیده و از این رو، پرونده هسته ای ایران دیگر در دستور کار شورای امنیت قرار ندارد.

در سوی دیگر، آمریکا، فرانسه و بریتانیا بر این باورند که ایران به تعهدات برجامی خود پایبند نبوده، قطعنامه 2231 منقضی نشده و پس از فعال سازی مکانیسم ماشه، قطعنامه های تحریمی صادرشده علیه ایران در فاصله سال های 2006 تا 2010 بار دیگر قابلیت اجرا یافته اند. با وجود این اختلاف تفسیری، نفس برگزاری جلسه شورای امنیت را می توان نشانه ای از تداوم تلقی قطعنامه 2231 دانست.

بر اساس مفاد این قطعنامه، دبیرکل سازمان ملل موظف است هر شش ماه یک بار گزارشی از روند اجرای آن به شورای امنیت ارائه کند. گزارش پیشین آنتونیو گوترش در خردادماه سال جاری (هم زمان با روز ششم جنگ) ارائه شد و گزارش اخیر، بیستمین گزارش در این چارچوب محسوب می شود.

گزارش دوره ای دبیرکل از سوی رزماری دی کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی و صلح، در جلسه قرائت شد. این گزارش بازه زمانی ژوئن تا اکتبر 2025 را دربر می گیرد و بنا بر مقدمه آن، شامل مروری بر مکاتبات کشورهای عضو درباره اجرای قطعنامه، خلاصه ای از آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص فعالیت های نظارتی و راستی آزمایی در ایران و نیز گزارشی از وضعیت اقدامات محدودکننده مندرج در بند 2 پیوست B قطعنامه 2231 است.

از آنجا که گزارش گوترش عمدتاً بر آخرین گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان تنها نهاد مورد تأیید سازمان ملل در حوزه هسته ای استوار است و در کنار آن، ادعاهای تروییکای اروپایی علیه تهران نیز بازتاب یافته، محتوای این گزارش در مجموع به سود ایران ارزیابی نمی شود.

امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، در این جلسه مواضع رسمی تهران را تشریح کرد.

او با تأکید بر پایان یافتن قطعنامه 2231، غیرقانونی بودن مکانیسم اسنپ بک و قدردانی از مواضع همسو و حمایتی روسیه و چین گفت: اصول بنیادین برنامه جامع اقدام مشترک همچنان معتبر و غیرقابل تردید هستند؛ ارائه تضمین های قابل راستی آزمایی درباره صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران، در برابر به رسمیت شناختن کامل حقوق ایران ذیل معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای، از جمله حق غنی سازی، لغو تمامی تحریم ها و عادی سازی اقتصاد ایران. او افزود که این اصول همچنان قابلیت اجرا دارند و می توانند مبنایی مستحکم برای دستیابی به توافقی جدید باشند و تأکید کرد که برنامه هسته ای ایران باید صرفاً صلح آمیز باقی بماند و تهران آمادگی ارائه تضمین های لازم در این زمینه را دارد.

ایروانی هشدار داد که اگر فرانسه و بریتانیا در ادعای خود مبنی بر پایبندی به دیپلماسی صادق باشند، باید ایالات متحده را به حرکت در این مسیر ترغیب کنند، در غیر این صورت، ادامه سیاست غنی سازی صفر به معنای نابودی عملی دیپلماسی خواهد بود.

او همچنین رویکرد صلح از طریق قدرت را تضعیف کننده حاکمیت قانون و جایگزین کننده آن با قانون جنگل دانست.

پس از سخنان نماینده ایران، مورگان اورتگاس، معاون نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، به عنوان نماینده آمریکا در جلسه، با اشاره به تجربه همکاری خود با دونالد ترامپ مدعی شد که رییس جمهور آمریکا در هر دو دوره ریاست جمهوری اش دست دیپلماسی را به سوی ایران دراز کرده، اما ایران به جای پذیرش آن، دست خود را در آتش فرو برده است.

او بار دیگر بر سیاست غنی سازی صفر تأکید کرد، آن را یک اصل دانست و گفت واشنگتن آماده مذاکره مستقیم و معنادار با ایران است.

ایروانی در پاسخ به این اظهارات تصریح کرد که ایران از هرگونه مذاکره منصفانه و واقعی استقبال می کند، اما اصرار بر سیاست غنی سازی صفر را مغایر با حقوق مسلم ایران ذیل معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای دانست و آن را نشانه ای از فقدان نیت واقعی برای مذاکره توصیف کرد.

او تأکید کرد که ایران نه در برابر فشار تسلیم خواهد شد و نه باج خواهی را خواهد پذیرفت.

واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل، با انتقاد شدید از رویکرد آمریکا و اروپا گفت که تمامی مفاد قطعنامه 2231 در تاریخ 18 اکتبر 2025 منقضی شده و شورای امنیت و دبیرخانه سازمان ملل دیگر اختیاری در این زمینه ندارند. او تلاش های فرانسه و بریتانیا برای بازگرداندن این موضوع به دستور کار شورا را اقدامی نمایشی با هدف احیای تحریم ها علیه ایران دانست و تأکید کرد که برنامه هسته ای ایران دیگر در دستور کار شورای امنیت قرار ندارد و افزود که آژانس بین المللی انرژی اتمی هرگز به وجود اهداف نظامی در برنامه هسته ای ایران اشاره نکرده است.

او حمله اسراییل به خاک ایران را نیز نقض آشکار حقوق بین الملل توصیف کرد.

نماینده چین نیز ضمن حمایت از مواضع روسیه، اعلام کرد که قطعنامه 2231 منقضی شده و برخی کشورها با طرح دوباره موضوعاتی که پایان یافته اند، در حال تضعیف اعتبار و اختیارات شورای امنیت هستند. چین از اعضای شورا خواست واقعیت پایان این قطعنامه را بپذیرند و شرایط سیاسی لازم برای حل وفصل مسئله هسته ای ایران را فراهم کنند. نمایندگان پاکستان و الجزایر نیز بر ضرورت راه حل دیپلماتیک تأکید کردند.

در مقابل، نمایندگان آمریکا، فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا با متهم کردن ایران به نقض تعهدات برجامی اعلام کردند که قطعنامه های تحریمی پیشین علیه ایران بار دیگر فعال شده اند و از کشورها خواستند به اجرای آن ها پایبند باشند. جفری بارتوس، معاون نمایندگی آمریکا، با استناد به گزارش دبیرکل گفت که قطعنامه 2231 همچنان معتبر است و شورای امنیت، در چارچوب اسنپ بک، تصمیم به اجرای مجدد شش قطعنامه تحریمی علیه ایران گرفته است.

او همچنین اعلام کرد که کمیته تحریم های 1737 که پیش از برجام مسئول نظارت بر تحریم ها علیه ایران بود پس از فعال سازی اسنپ بک بار دیگر آغاز به کار کرده و نماینده آلمان نیز خواستار تعیین رییس این کمیته برای آغاز فعالیت کارشناسان شد.

نعمت الله ایزدی، سفیر پیشین ایران در شوروی و عمان، در تحلیل این نشست گفت: به نظر می رسد اساساً این نشست با هدف جلوگیری از به فراموشی سپرده شدن موضوع اسنپ بک و به درخواست آمریکا برگزار شد؛ حتی شاید این انتظار وجود داشت که فشار بیشتری هم در این زمینه اعمال شود، اما چنین اتفاقی نیفتاد. مخالفت روسیه، چین و ایران باعث شد که نه متنی تصویب شود و نه بیانیه ای صادر گردد. از این منظر، می توان این وضعیت را مثبت ارزیابی کرد.

او ادامه داد: با این حال، از سوی دیگر اتفاق خاصی هم رخ نداد که بتواند مانعی عملی ایجاد کند. پیش تر هم گفته بودم که شاید امکان جلوگیری کامل وجود نداشته باشد، اما اگر روسیه و چین دست کم در سطح شکلی اقدامی می کردند، شرایط بهتر می شد. در عمل، آنچه در شورای امنیت شکل گرفت بیشتر نوعی صف بندی سیاسی بود که آثار عملی جدی ندارد. آثار واقعی این روند، بیشتر از مسیر حمایت اروپا و آمریکا و تأثیر آن بر طرف های تجاری ایران بروز می کند و طبیعتاً پیامدهای خاص خود را دارد. بنابراین، این که در جلسه اتفاق منفی مشخصی نیفتاد و هیچ کس نتوانست نظر خود را به صورت رسمی به کرسی بنشاند، بد نبود؛ اما در عین حال، اتفاق مثبتی هم رخ نداد، چراکه در عمل تغییری ایجاد نشد و دیگران همچنان از رفتارهای اروپا و آمریکا متأثر هستند.

این تحلیلگر سیاست خارجی با اشاره به اختلاف نظر درباره پایان یا تداوم قطعنامه 2231 و این که جلسه با استناد به قطعنامه مذکور تشکیل شد، اضافه کرد: اعتراض روسیه، چین و ایران نیز دقیقاً ناظر بر همین نکته بود که از دید آن ها، قطعنامه خاتمه یافته و برگزاری چنین جلسه ای ضرورتی ندارد. با این حال، جلسه برگزار شد، اما مهم این است که در آن اتفاق ویژه ای نیفتاد. اگر این روند تکرار شود، تلاش طرف مقابل بر این خواهد بود که موضوع را زنده نگه دارد و زمینه بازگشت تحریم ها و فعال سازی مکانیسم ماشه را فراهم کند. همان طور که اشاره کردم، تا اینجا می توان گفت که در عمل همین مسیر طی شده است. مگر این که مانعی جدی برای برگزاری جلسات ایجاد شود یا قطعنامه ای صادر شود که این موضوع را عملاً پوشش دهد؛ در غیر این صورت، تا زمانی که خروج رسمی اعلام نشده، این پرونده همچنان در دستور کار باقی می ماند.

ایزدی در پاسخ به این سوال که با وجود این اختلافات، وضعیت قطعنامه های ایران به چه صورت است، گفت: در عمل می توان گفت تحریم ها بازگشته اند، چراکه اساساً قرار نبود بازگشت تحریم ها به صورت نمادین باشد، بلکه هدف این بود که کشورها و طرف های تجاری در رفتار خود تجدیدنظر کنند؛ اتفاقی که عملاً در حال وقوع است. حتی رفتار چین هم در این چارچوب قابل توجه است. به ویژه با توجه به این که قیمت نفت روسیه به شدت کاهش یافته و این موضوع مشوقی برای برخی کشورها شده تا به سمت نفت روسیه متمایل شوند. این روند می تواند هم بر بازار جهانی نفت و هم بر میزان صادرات نفت ایران تأثیر بگذارد.

او درباره اظهارات متقابل اورتگاس و ایروانی هم گفت: این نوع تقابل ها بیشتر جنبه شکلی دارد و اثر عملی قابل توجهی بر اصل موضوع نمی گذارد. چنین پاسخ هایی در جلسات شورای امنیت کاملاً طبیعی است؛ طرفین به یکدیگر پاسخ می دهند، حتی گاه لحن تهدیدآمیز به کار می برند، اما این موارد بیشتر مصرف رسانه ای و سیاسی دارد و تأثیر تعیین کننده ای بر روندها ندارد. در نهایت، این وضعیت بیشتر نشان دهنده آن است که دو بازیگر اصلی، یعنی ایران و آمریکا، بر مواضع خود ایستاده اند و تمایلی به عقب نشینی ندارند.

با این حال، باید دید این ایستادگی تا چه حد آثار عملی خواهد داشت. گاهی طرفین صرفاً برای اعلام موضع بر جای خود می ایستند و پیام می دهند که اگر مذاکره ای در کار باشد، چارچوب ها چیست. اما در شرایط فعلی، نه آمریکا نشانه ای جدی از تمایل به مذاکره نشان می دهد و نه ایران آمادگی دارد از مواضع خود برای ورود به گفت وگو کوتاه بیاید. از این رو، به نظر می رسد این تحولات فعلاً بیشتر در سطح رسانه ای و اعلام مواضع باقی می ماند و اثر عملی ملموسی ندارد.

عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و دیپلمات پیشین درباره جلسه شورای امنیت گفت: با وجود مخالفت چین و روسیه، غربی ها در جلسه اول تلاش کردند هر شش ماهی یک بار، این نشست در شورای امنیت برگزار شود. با توجه به این که نماینده دبیرکل هم روی این مسئله تأکید کرد، به نظر می رسد که جلسه شش ماه آینده هم برگزار شود.

مگر این که؛ اول، ایران و آمریکا در این شش ماه مذاکره کنند و رضایت نسبی وجود داشته یا مذاکرات در حال ادامه باشد که در این شرایط ضرورتی برای برگزاری این نشست نبینند. دوم این که، آژانس به آن چهار سایت بمباران شده دسترسی پیدا کند و لازم ندانند چنین کاری انجام شود. علت برگزاری نشست اخیر این است که آن ها از بلاتکلیف بودن 408 کیلوگرم اورانیوم ناراحت هستند و نمی دانند در آن چهار سایت بمباران شده چه می گذرد. لذا این جلسه شورای امنیت فشاری بر ایران بود که اگر با آژانس همکاری نکنید، جلسات بعدی هم شکل می گیرد. ممکن است در جلسات بعدی بیانیه یا قطعنامه صادر شود.

او در پاسخ به این سوال که معتقد هستی مذاکره ای بین دو کشور شکل گیرد؟ افزود: به نظر من حق با ایران است. وقتی که بر اساس NPT می گویند ایران حق ندارد اورانیوم را زیرنظر آژانس غنی سازی کند، حرف بی ربطی است و اینجا ایران حق دارد. همان طور براساس حرف های بی ربط مکانیزم ماشه را فعال کردند در حالی که آن ها به تعهدات خود عمل نکردند. اما آقای ترامپ و نمایندگان او همیشه می گوید که ما آماده مذاکره ایم، اما با سه شرط. ایران هم می گوید آماده مذاکره ایم، اما نه با غنی سازی صفر. تا چه زمانی این روند ادامه پیدا می کند؟ معتقدم این شرایط دوام زیادی پیدا نمی کند. اما در این شرایط ما ضرر می کنیم نه آن ها و حدودی خیال شان راحت است، چون چهار سایت مهم هسته ای را زدند و غنی سازی هم صورت نمی گیرد. اقتصاد ایران شدیداً صدمه می بیند.

فرجی راد تاکید کرد: به همین دلیل معتقدم باید با آمریکا مذاکرات محرمانه و بده بستان داشته باشیم. وقتی ترامپ شروطی را می گذارد آن را علناً پس نمی گیرد. چون این به نوعی یک خودکشی سیاسی برای او محسوب می شود. اما اگر در مذاکره محرمانه امتیاز بدهیم و امتیاز بگیریم و مشخص شود که دستاورد او بهتر از دستاورد دموکرات هاست، طبیعتاً با وجود سختی ها می شود معامله کرد.

این دیپلمات پیشین با بیان اینکه آقای ترامپ از درگیری فرار می کند، افزود: او در غزه تحولی ایجاد کرده، یک دستاوردی برای او محسوب می شود و حتی اسراییلی ها هم از این حرکت ترامپ ناراحت هستند.

در جنگ اوکراین اقداماتی انجام می دهد و فکر می کنم آقای زلنسکی مجبور به تسلیم است. در ونزوئلا بالاخره یک اقداماتی کرده است. به همین دلیل و مطرح کردن طرح خاورمیانه نوین تصور نمی کنم بخواهد در منطقه جنگ راه بیاندازد. مگر این که یک اتفاقاتی بخواهد بیفتد. بنابراین می خواهد از این جا هم یک دستاورد برای خود بسازد. اما باید به او تفهیم کرد که دستاورد برای هر دو طرف باشد که او تبلیغات خود را مانند اوکراین، غزه و جاهای دیگر بکند، ما هم دستاورد خود را داشته باشیم و همانطور که وزیر امورخارجه گفت؛ غنی سازی را زیر نظر آژانس ادامه دهیم.

این استاد ژئوپلیتیک تاکید کرد: به نظرم وقت آن رسیده که نوعی از مذاکرات را آغاز کنیم که مزاحم های منطقه ای نتوانند مزاحمتی برای آن ایجاد کنند. اگر مذاکره آشکار باشد، اسراییل و لابی گران اسراییل و رقبای ژئوپلیتیک منطقه ای ایران فعال می شوند. هیچ کس نمی خواهد در منطقه جنگ شود، اما هیچ کس هم دوست ندارد ایران و آمریکا به نتیجه برسند، چون یک ایران قوی را نمی خواهند. به نظرم بس است که آمریکا بگوید ما مذاکره را می خواهیم ایران پای میز مذاکره نمی آید، یا ایران بگوید آمریکا پای میز مذاکره نمی نشیند. مسلماً ایران و آمریکا شروطی دارند؛ به همین دلیل دیگر مذاکره علنی به نتیجه نمی رسد چراکه این موضوع برای هر دو کشور حیثیتی شده است.

او با اشاره به اتفاقی که در مسقط افتاد، گفت: جزییات آن جلسه بعداً آشکار شد اما من معتقدم که جزییات نباید تا آخر آشکار شود. روحیه ترامپ این نیست که بیاید یک مذاکره یکی، دوساله کند. او یک مذاکره دو، سه جلسه ای می خواهد و 150 صفحه برجام را نمی نویسد. برجام هم توسط مزاحم ها خراب شد. آقای نتانیاهو بود که آقای ترامپ را گول زد که از برجام خارج شود و شاید ترامپ پشیمان باشد. بنابراین نباید طوری مذاکره کرد که مزاحم های منطقه ای یا شاید هم جهانی، دست انداز ایجاد کنند.