بازار بزرگ تهران به عنوان قلب اقتصادی پایتخت، این روزها با بحرانی خاموش اما جدی روبه روست؛ بحرانی که نه در سطح مغازه ها، بلکه در لایه های زیرین زمین شکل گرفته است.

به گزارش ایسنا، حفاری های غیرمجاز، زاغه کنی و خالی کردن پی و شالوده ساختمان ها توسط افراد سودجو، به طوریکه سه سرای قدیمی آزادی، نادری و زیبا را به کانون یک ناایمنی پرخطر تبدیل کرده است؛ ناایمنی که روزانه جان هزاران کسبه و شهروند را تهدید می کند.

امروز با حضور دادستانی تهران، مدیریت بحران تهران، آتش نشانی و هیئت امنای این سرها و دیگر سازمان های مرتبط، بازدیدی از زیر این سراها که حفاری صورت گرفته بود انجام داد. در این بازدید، آیینی، شهردار منطقه 12، با اشاره به قدمت این مجموعه گفت: این سرا قبل از انقلاب ساخته شده و بعد از انقلاب به عنوان سرای آزادی شناخته می شود که در ترکیب با چند سرای دیگر از جمله سرای زیبا و سرای نادر، یک مجموعه بزرگ و به هم پیوسته را تشکیل می دهند که در صنف پارچه فعالیت دارند.

وی افزود: آنچه اتفاق افتاد این بود که در ماه های ابتدایی حضور بنده در شهرداری منطقه 12، با تلاش همکاران ما در شهرداری ناحیه 3 این منطقه که ناحیه بازار است، یک تخلف بزرگ شناسایی شد. این تخلف مربوط به حفاری بدون مجوز و به نوعی خالی کردن زیر این پاساژ بود که مشاهده شد.

شهردار منطقه 12 تهران ادامه داد: از زمانی که مطلع شدیم مصادف با تعطیلات فروردین ماه امسال بود، این شناسایی انجام شد و من به همکاران خود در شهرداری ناحیه 3 افتخار می کنم که از این تخلف بزرگ به سادگی نگذشتند و با دقت موضوع را پیگیری کردند و مسئولان مربوطه را در جریان گذاشتند. در همین راستا، چندین بازدید نیز با حضور نمایندگان دادستانی ناحیه 37 و ناحیه 12 تهران انجام شد.

آیینی گفت: امروز نیز معاون پیشگیری دادستانی تهران در محل حضور پیدا کردند و ما این موضوع را رسماً و کتبا اعلام کردیم و بارها از دستگاه قضایی درخواست کردیم که تصمیم گیری جدی در این خصوص انجام شود.

وی بیان کرد: در نهایت مقرر شد مجموعه مالکین یا افرادی که مدعی مالکیت این پاساژ هستند، مشاور بگیرند و مشاور فنی نظر بدهد که این بنا با اتفاقاتی که در آن رخ داده، استحکام لازم را دارد یا خیر؟ با این حال، این اقدام انجام نشد و ما ناچار شدیم رأساً وارد عمل شویم.

شهردار منطقه 12 تهران ادامه داد: در همین راستا مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی که به نوعی بالاترین مرکز تخصصی دولتی ما محسوب می شود، دعوت شد و بررسی های لازم را انجام داد. نتایج این بررسی ها نشان داد که باید در خصوص نوسازی این پاساژ، اقدام عاجل صورت بگیرد.

آیینی در پاسخ به زمان دریافت این گزارش گفت: حدود یک ماه پیش این گزارش دریافت شد. از فروردین ماه که این محل شناسایی شد تا آبان ماه امسال، هیچ اقدام تخلفی جدیدی صورت نگرفته است. این تخلفات مربوط به سال های گذشته است و نه سال جاری و نه حتی سال گذشته؛ بلکه احتمالاً از اواسط دهه 90 آغاز شده و تا پایان سال گذشته به نوعی ادامه داشته است.

وی در خصوص عامل اصلی تخلف، اظهار کرد: دستگاه های نظارتی و امنیتی موضوع را شناسایی کرده اند و اگرچه در حال حاضر امکان بیان جزییات حقوقی وجود ندارد، اما افرادی مشخص شده اند که اسامی آن ها مطرح است و این موضوع در دستگاه قضایی در حال بررسی است. ما از زمان شناسایی، محکم با این موضوع برخورد کردیم و از تهدیدها و اتهامات نترسیدیم و در کنار مردم ایستادیم.

شهردار منطقه 12 تهران تأکید کرد: جان مردم برای ما از هر چیزی مهم تر است. خدایی نکرده اگر در این محل اتفاقی رخ دهد، مهم ترین موضوع، جان هموطنانی است که اینجا رفت وآمد دارند و کسبه ای که در این مجموعه مشغول فعالیت هستند. در چنین موضوعی هیچ گونه مماشاتی جایز نیست و باید محکم ایستاد که الحمدالله شهرداری در این قضیه محکم ایستاده است.

آیینی در پایان سخنان خود ابراز امیدواری کرد که با تصمیمات خوبی که ان شاءالله امروز از سوی دادستانی تهران اتخاذ خواهد شد، به زودی اقدامات لازم در جهت ایمن سازی و نوسازی این مجموعه آغاز شود. شهرداری در کنار مردم بوده، هست و خواهد بود و گام اول در این مسیر، انجام بررسی فنی، فازبندی، تعطیلی بخش هایی از بازار، ساخت وساز و جابه جایی هاست تا این فرآیند به درستی شکل بگیرد.

کامران عبدولی، معاون پیشگیری سازمان آتش نشانی تهران نیز در حاشیه این بازدید با اشاره به حضور امروز عوامل مرتبط در محل، گفت: این حضور به دستور معاون دادستان تهران و در پی موضوعی انجام شد که متأسفانه مربوط به سه سرای آزادی، سرای دستمالچی و سرای زیبا است؛ سه سرایی که در کنار یکدیگر قرار دارند و به دلیل حفاری هایی که در طبقات زیرزمین انجام شده، شهرداری منطقه 12 متوجه موضوع شده و خوشبختانه جلوی ادامه کار گرفته شده و موضوع به صورت جدی پیگیری شده است.

وی افزود: این حفاری ها به طور کامل بحث سازه ای ساختمان را تحت تأثیر قرار داده و حتی مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی نیز در این خصوص اعلام کرده که سازه کاملاً ناپایدار شده است.

معاون پیشگیری سازمان آتش نشانی تهران ادامه داد: در جلسه ای که امروز تشکیل شد و بازدید حضوری که انجام گرفت، تصمیم گیری هایی لحاظ شده و صراحتاً دستوراتی صادر شد، از جمله اینکه فعلاً حداقل این بخش تعیین تکلیف شود و موضوع پلمب و بسته شدن آن مطرح شد. اما تا زمانی که بحث سازه ای ساختمان مشخص و تعیین تکلیف نشود، موضوعات مرتبط با آتش نشانی فعلاً متوقف شده است؛ چرا که اگر سازه مشکل داشته باشد، دیگر بحث آتش نشانی در اولویت نیست.

عبدولی با تأکید بر نبود ایمنی لازم در این مجموعه اظهار کرد: در مجموع هیچ گونه تمهیدات ایمنی مرتبط با آتش نشانی در این مجموعه دیده نشده است. بر اساس گفته های خودشان، حدود هزار باب مغازه در این محل وجود دارد که هر کدام به طور متوسط سه نفر کارمند و کارگر دارند که در مجموع حدود 3000 نفر می شود. همچنین روزانه بین 5 تا 6000 نفر مراجعه کننده به این سراها رفت وآمد دارند. با در نظر گرفتن این حجم از جمعیت، اگر خدایی نکرده اتفاقی رخ دهد، مطمئناً با یک فاجعه روبه رو خواهیم شد.

همچنین احمدی، از اساتید مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی، در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به وضعیت سازه ای بازار بزرگ تهران گفت: بازار تهران، بازاری قدیمی است که از چندین سازه تشکیل شده و به مرور زمان به یکدیگر الحاق شده اند. متأسفانه پدیده زاغه کنی که در سرای آزادی، سرای نادری و سرای ولیعصر رخ داده، وضعیت این مجموعه را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.

وی افزود: در این اقدامات، زیرزمین دوم از طریق تونل کنی ایجاد شده و شالوده های ساختمان های پیرامونی و زیرین خالی شده اند. در نتیجه، تغییرشکل های بسیار زیاد و ناهمگنی در سازه به وجود آمده است.

این استاد مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: با توجه به این شرایط، احتمال فروریزش موضعی و در نهایت فروریزش کلی بسیار بالا است و به همین دلیل، لازم است اقدامات ضروری و جدی در سریع ترین زمان ممکن برای این مجموعه انجام شود.

در ادامه بازدیدهای امروز از این تخلف بسیار بحران ساز، علی نصیری، رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران نیز حضور داشت، با اشاره به بررسی های فنی انجام شده در این مجموعه، گفت: توضیحات فنی را اساتید مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ارائه خواهند داد که این مرکز طبق قانون مدیریت بحران، مرجع قانونی تشخیص ایمنی و ناایمنی ساختمان هاست. در دوره مدیریت شهری فعلی، بیش از 11 هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه شناسایی شده و درجات ایمنی و ناایمنی آن ها توسط اساتید این مرکز تعیین شده است.

وی افزود: یکی از نقاطی که بر اساس آیین نامه 2800 از اهمیت زیاد و بسیار زیاد برخوردار است، بازار تهران است؛ هم به دلیل جایگاه اقتصادی آن و هم به دلیل تردد جمعیت انبوه. متأسفانه بازار تهران به لحاظ ایمنی و امنیت، پیچیدگی های زیادی دارد.

نصیری ادامه داد: یکی از مصادیقی که امروز با حضور شهرداری منطقه و معاون دادستان تهران به آن ورود کردیم، پدیده جرزخواری و پی خواری است. افراد سودجویی وارد این فضا شده اند که جالب است بدانید حتی مالکین و کسبه نیز با آن ها مشکل دارند و ممکن است مالک اصلی ملک نیز از این اقدامات بی اطلاع بوده باشد. این موضوع منحصر به این محل نیست و در نقاط دیگر هم گزارش هایی وجود دارد، اما در سرای آزادی به اوج خود رسیده است.

رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران تصریح کرد: در این مجموعه، در طبقه زیرین که جزو سازه ساختمان بوده، اقدام به حفاری غیرمجاز شده و یک طبقه جدید ایجاد کرده اند که نه امکان فنی آن وجود داشته و نه مقاومت لازم را دارد. حفاری ها، ایجاد تونل و ساخت مغازه و انبارهای جدید بدون توجه به اصول ایمنی ادامه داشته است؛ به گونه ای که آثار آن در سقف هایی که دچار خمش شده اند و ستون هایی که موج برداشته یا به شدت تضعیف شده اند، کاملاً مشهود است. این اقدامات در حالی انجام شده که روزانه حدود 5000 نفر در این محل تردد دارند.

وی با تأکید بر وضعیت بحرانی این سرا گفت: این سقف در آستانه فروریزش قرار دارد و توضیحات فنی آن توسط اساتید ارائه خواهد شد. شهرداری این ناایمنی را شناسایی و به دادستانی گزارش کرده و ما نیز در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، اولویت کاری خود را در این دوره بر موضوع ایمنی و پیگیری ایمنی سازه های شهری قرار داده ایم.

نصیری افزود: در کنار سازمان آتش نشانی که موضوع ایمنی حریق را دنبال می کند، تلاش کرده ایم به سمت ایمنی جامع و یکپارچه با اولویت ساختمان های مهم و بلندمرتبه حرکت کنیم؛ اولویتی که در قانون نیز تعیین شده است. امیدواریم تا پایان این دوره مدیریت شهری و حتی تا پایان امسال، ارزیابی ایمنی حدود 16 هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه به پایان برسد.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده در بازار تهران اظهار کرد: برای بازار تهران یک سند بالادستی و یک مصوبه شامل 35 اقدام تدوین شده که این اقدامات به صورت تک تک در حال پیگیری است. برای هر اقدام شناسنامه تهیه شده و مشخص است که برای هرکدام چه اقداماتی انجام شده، در چه مرحله ای قرار دارد یا اگر انجام نشده، دلایل آن چیست؟

در این مسیر، شهرداری تهران، استانداری، فرمانداری و قوه قضاییه دست به دست هم داده اند تا ریسک بازار تهران کاهش پیدا کند؛ هرچند پیچیدگی ها زیاد است و این کار زمان بر بوده و عزم جدی همه مسئولان و به ویژه همراهی بازاریان را می طلبد.

رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران در پایان تأکید کرد: جان بازاریان، کارگران و مردمی که برای خرید یا انجام امور خود به بازار مراجعه می کنند، برای ما بسیار ارزشمند است. حتی از دست رفتن یک جان نیز خسارتی بزرگ است و اگر با اقدامات ایمن سازی بتوانیم جان حتی یک نفر را نجات دهیم، ارزشی بسیار والا دارد.

ولی الله مهبودی، معاون دادستان تهران، در بازدید امروز خود از بازار بزرگ تهران اعلام کرد که برخی ساخت و سازهای غیرمجاز در این مجموعه مشاهده شده که باید فوراً متوقف شوند.

وی افزود: دستور پلمب قسمت های غیرمجاز به دلیل رعایت مسائل ایمنی و حفظ جان شهروندان صادر شده است و اجازه ورود به این بخش ها داده نمی شود.

معاون دادستان تهران همچنین درباره ایمنی بازار بزرگ گفت: مقرر شده است تا ساماندهی این بازار به صورت فازبندی انجام شود تا کسب وکارها دچار ضرر نشوند و درآمد کسبه حفظ شود.

به گفته مهبودی، هیئت امنا باید در این زمینه همکاری کند تا در بازه زمانی کوتاه، اقدامات ایمن سازی انجام شود.

وی افزود: دستوراتی برای انجام کارهای فوری ایمنی صادر شده است و به عنوان نمونه حضور دائم نیروهای آتش نشانی در بازار نیز در دستور کار قرار دارد که هیئت امنا موظف به همکاری در این زمینه است.

معاون دادستان تهران در پاسخ به پرسشی درباره مشکلات مرتبط با میراث فرهنگی و مسائل سرقفلی در بازار بزرگ تهران، تاکید کرد که تمامی نهادها و ارگان های مسئول باید به سرعت پاسخ استعلام ها را ارائه دهند تا روند اقدامات به طول نیانجامد و ناامنی ادامه پیدا نکند. ضمن اینکه کارشناسان میراث فرهنگی باید سریعاً نظرات خود را ارائه کنند، مشروط بر اینکه ایمنی سازه نیز رعایت شود.

در موضوع سرقفلی، مهبودی توضیح داد که طبق قانون، ذی نفع، مالک و مستاجر همگی موظف به انجام ایمن سازی هستند. اگر این کار انجام نشود، شهرداری پس از اعلام اخطار به طرفین، موظف است اقدامات لازم را انجام داده و هزینه آن را با مبلغی بیشتر از ذی نفع، مالک یا مستاجر دریافت کند.

آقای فیلی، از کسبه این سرا، با اشاره به حفاری ها و اقدامات انجام شده در زیرزمین این سرا گفت: این حفاری ها که باعث ایجاد خطر جانی و از بین رفتن منافع کسبه شده، توسط عناصری انجام شده که خود را مالک معرفی می کنند و با ادعاهای واهی دست به تخلف زده اند؛ در حالی که تعدادی از مالکین در این ماجرا کاملاً بدون تقصیر هستند. این تخلفات موجب شده است تا امنیت و جان مردم به خطر بیافتد.

وی افزود: پیگیری ها نشان می دهد تخلفاتی از جمله حفاری و زاغه کنی با هدف ایجاد فضاهای تجاری غیرقانونی برای فروش به مردم انجام شده که متأسفانه بخشی از این اقدامات نیز عملی شده است.

این کاسب بازار تهران ادامه داد: وسعت این اقدامات بسیار زیاد است؛ حدود 5000 فضا و نزدیک به 12 درِ خروجی در این مجموعه وجود دارد که همین موضوع امکان پنهان کردن عملیات ساختمانی را فراهم کرده است. در مواردی، انبارها از زیر خالی شده اند، به طوری که فردی که در محل حضور دارد متوجه این موضوع نمی شود.

این حفاری ها عمدتاً در ساعات شب و پس از تعطیلی بازار انجام می شد؛ به این صورت که از ساعت 6 عصر مغازه ها بسته می شد و عملیات حفاری آغاز می شد و خاک حاصل نیز به صورت مکرر و در قالب های مختلف، قانونی نما یا غیرقانونی، از محل خارج می شد و درباره جزییات این فرآیند امکان اظهارنظر دقیق وجود ندارد.

فیلی با هشدار نسبت به خطر وقوع حادثه گفت: آنچه اکنون می دانیم، خطر وقوع یک فاجعه است. هم دستگاه قضایی باید با متخلفان برخورد جدی داشته باشد و هم شهرداری برای حفظ منافع مردم و شهر کمک کند. خواسته مردم نیز همراهی شهرداری است تا خودشان بتوانند نسبت به بازسازی املاکشان اقدام کنند و هزینه های بازسازی را به عنوان مالکیت یا سرقفلی تأمین کنند، به گونه ای که هم منافع مالی مردم حفظ شود و هم جان آن ها.

وی افزود: برنامه هیئت امنا در بازار ایجاد انسجام و همکاری میان کسبه و مالکینی است که سلامت و حسن نیت دارند و در این تخلفات نقشی نداشته اند. مجرمان خسارتی به کسبه وارد کرده اند که از نظر کارشناسی قابل مقایسه با ادعاهای مالکیتی آن ها نیست؛ چراکه طبق کارشناسی ها حدود 90 درصد ارزش ملک متعلق به صاحب سرقفلی و تنها 10 درصد متعلق به مالک است، اما برخی از دارندگان همین سهم اندک، کل منافع کسبه را از بین برده اند.

این کاسب بازار تأکید کرد: این موضوع نیازمند یک همکاری ملی قضایی و همکاری ملی شهرداری است. خواسته ما از دولت، شهرداری و قوه قضاییه این است که با حمایت از مردم، عملیاتی شکل بگیرد که قابل الگوبرداری باشد. ما نه درخواست بودجه داریم و نه انتظار کمک مالی؛ خود کسبه تأمین هزینه ها را بر عهده می گیرند، هم به دولت هزینه پرداخت می شود، هم حقوق کسبه و هم حقوق مالکینی که مقصر نیستند، به طور کامل حفظ خواهد شد.

فیلی در پایان گفت: انتظار داریم در شورای تأمین استان تهران با استفاده از ظرفیت های قانونی، موانع پیش روی این موضوع برطرف شود و از قوه قضاییه نیز درخواست داریم که برخورد جدی و قاطع با متخلفان صورت گیرد.

آنچه امروز در سراهای آزادی، نادر و زیبا جریان دارد، زنگ خطری جدی برای کل بازار بزرگ تهران است؛ بازاری که زیر پایش خالی شده و هر تعلل در برخورد با سودجویان، می تواند به بهای جان انسان ها تمام شود. اکنون همه نگاه ها به اجرای قاطع تصمیمات قضایی و شهری دوخته شده؛ تصمیماتی که اگر به موقع عملی شوند، می توانند بازار تهران را از یک فاجعه بالقوه نجات دهند.