فرارو جیمز کی. گالبریت پژوهشگر ارشد غیرمقیم مسائل بین الملل در مؤسسه کویینسی

به نقل از نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت، راهبرد امنیت ملی جدید ایالات متحده در پی آن است که با روسیه به ثبات راهبردی دست یابد. در این سند آمده است که چین صرفاً یک رقیب محسوب می شود؛ خاورمیانه برای امنیت آمریکا نقشی محوری ندارد؛ آمریکای لاتین حوزهٔ نفوذ ما تلقی می شود؛ و اروپا با محو تمدنی مواجه است.

هند، پرجمعیت ترین کشور جهان، در این سند به سختی شایستهٔ اشاره ای گذرا دانسته شده است. می توان گفت همان گونه که نویل چمبرلین در سال 1938م دربارهٔ چکسلواکی گفت، کشوری دورافتاده است… که هیچ چیز درباره اش نمی دانیم . البته شاید این موضوع به نفع هند باشد؛ کشوری که می تواند از عهدهٔ کار خود برآید.

این راهبرد، از یک سو بر احترام به حاکمیت کشورهایی با نظام های حکمرانی متفاوت تأکید می ورزد و از سوی دیگر اروپا را به اتخاذ رویه های ضددموکراتیک متهم می کند. از پایان هژمونی آمریکا سخن به میان می آورد، اما هم زمان با ارجاع به دکترین مونرو بر تداوم هژمونی بر سراسر نیم کرهٔ غربی اصرار می ورزد. زنجیره ای که این گزاره ها را به یکدیگر پیوند دهد، چیست؟

پاسخ در منطق منابع و پیش از هر چیز در سوخت های فسیلی نهفته است. با جریان داشتن نفت از تگزاس و وجود ذخایر قابل توجه در کانادا و ونزوئلا، ایالات متحده این امکان را دارد که از خلیج فارس خارج شود. گاز روسیه یا دقیق تر بگوییم نبود آن، سرنوشت اروپا را رقم زده است: آلمان در مسیر صنعتی زدایی قرار گرفته و بریتانیا و فرانسه به سراشیبی افولی عمیق سقوط کرده اند. تحریم ها ناکام مانده اند و پیروزی نهایی روسیه در اوکراین اکنون محتمل و حتی قطعی به نظر می رسد. از همین رو، سازگار شدن با روسیه و گسستن پیوندهای دیرینهٔ آمریکا با نخبگان اروپاییِ به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل می شود.

در قبال چین، مسئله بیش از هر چیز به منابع یعنی عناصر نادر خاکی و به ویژه گالیوم گره می خورد. چین از طریق نوعی شبه انحصار در فرایند پالایش، بر عناصر نادر خاکی تسلط یافته است؛ تسلطی که شاید با تلاشی مصمم و در گذر زمان بتوان آن را تضعیف کرد. اما گالیوم ماجرایی دیگر دارد: ظرفیت تولید آلومینیوم آمریکا در سال 1980 به اوج خود رسید و برتری چین در پالایش زیربنایی اکنون به نسبت 90 (میلیون تُن متریک) به 10 رسیده است. ایالات متحده در هیچ بازهٔ زمانی معقولی نمی تواند گالیوم را به مقدار کافی از منابع داخلی تأمین کند. از آن جا که برای گالیوم در ریزتراشه های پیشرفته جایگزینی وجود ندارد، ارتش آمریکا امروز نمی تواند با چین رویارو شود و پیروز بماند. بنابراین تنش زدایی برای آمریکا یک ضرورت راهبردی است؛ همان گونه که برای چین نیز مطلوب و پذیرفتنی به نظر می رسد. نرمش چشمگیر اخیرِ موضع آمریکا در برابر چین، پیامد مستقیم همین واقعیت مادی بوده است.

این نظم نوین، به عنوان یک راهبرد، لزوماً آهنین و خدشه ناپذیر نیست. تا اینجا اثر تعیین کننده ای بر برنامه ریزی پنتاگون نگذاشته است و تا زمانی که پایگاه ها بسته نشوند، ناوهای هواپیمابر از رده خارج نگردند، سلاح های هسته ای راهیِ انبار نشوند و نیروی دریاییِ تازه ای بر مبنای نیازهای منطقه ای شکل نگیرد، نباید آن را چندان جدی گرفت. این راهبرد همچنین بر چند فرض غیرواقع بینانه بنا شده است مثل این ایده که اروپا بتواند در دفاع از خود جهشی اساسی انجام دهد و هزینه های نظامی اش را سه برابر یا حتی بیشتر افزایش دهد، آن هم در شرایطی که اقتصاد آن ها همچنان در مسیر افول پیش می روند.

در این سند، یک تصورِ بی پرده برجسته می شود: اینکه کشورهای آمریکای لاتین در واقع کشور به معنای دقیق کلمه نیستند، بلکه مستعمره هایی هستند، نمی توان انکار کرد که چنین واحدهایی در گذشته وجود داشته اند و هنوز هم در منطقه دیده می شوند؛ اما مکزیک و برزیل و نیز کلمبیا و ونزوئلا، همچنین نیکاراگوئه و کوبا برداشت دیگری از جایگاه خود دارند. لحن عریان، لمپنی و نزدیک به ادبیات مافیایی در این سند، واپس گراترین ویژگی آن است؛ لحنی که به سختی می توان آن را دور از سال های پیش از جنگ داخلی آمریکا دید، زمانی که کوبا و مکزیک به عنوان مرزهای تازه برای برده داران جنوب تصور می شدند.

از منظر اقتصادی نیز این راهبرد انبوهی از تناقض های انباشته را در خود جا داده است. از یک سو خواهان صنعتی سازی مجدد است و از سوی دیگر تلاش می کند از نظام مالی و جایگاه دلارِ جهانی پاسداری کند. داعیهٔ رهبری فناورانه را مطرح می کند، اما هم زمان مالیات ها، مقررات و توان دولت را چنان کاهش می دهد که معنای همین رهبری هم بی پشتوانه می ماند. می خواهد ارتشی شکست ناپذیر بسازد و در همان حال از رونقِ طرفدارِ کارگر و توزیعِ گستردهٔ رفاه سخن می گوید. این همان سندرومِ کودکی است که می خواهد همهٔ بسته های براقِ زیرِ درخت را یک جا داشته باشد. وقتی واقعیت خود را نشان دهد می توان انتظار داشت که همه چیز با هم شدنی نیست و قشقرقی در راه باشد.

تلاش های پیشین برای صلح، در نهایت همگی به بن بست رسیده اند و هیچ کدام نتوانسته اند پایانِ پایداری برای بحران ها رقم بزنند. نمونه روشنش ابتکارات جان اف. کندی در سال 1963 است؛ از پیمان منع آزمایش های هسته ای گرفته تا تصمیم او برای خروج از ویتنام. اما این مسیر، با ترور کندی ناتمام ماند. در مقطع دیگری، گشایش ریچارد نیکسون به چین رابطه ای عمیق ساخت؛ رابطه ای که سال ها دوام آورد و حتی به یکی از پیوندهای مهم ژئوپلیتیکی تبدیل شد. با این حال، این نزدیکی تنها تا زمانی پایدار ماند که چین هنوز به جایگاه یک قدرت بزرگ اقتصادی نرسیده بود. وقتی چین قد کشید و وزن اقتصادی اش جهانی شد، آن پیوند به سمت خصومت لغزید و هم زمان، توهم دهه 1990 درباره پایان تاریخ و این تصور که جهان به طور طبیعی به سمت دموکراسی لیبرال همگرا می شود، فرو ریخت و بی اعتبار شد. پایان جنگ سرد نیز که با نقش آفرینی گورباچف و ریگان ممکن شد در دوره جرج هربرت واکر بوش به زبان پیروزی ترجمه شد؛ ادعایی که بیش از آن که پایان یک منازعه را تثبیت کند، بذر یک پیامد قابل پیش بینی را کاشت: شکل گیری روحیه ای انتقام جویانه که دیر یا زود خود را نشان می داد.

با این حال، یک تفاوت تعیین کننده وجود دارد: در همهٔ آن مقاطع، مزیت های مادی ایالات متحده از امروز پررنگ تر و محکم تر بود و در نتیجه، نیازش به سلطه بر جهان هم بیشتر به نظر می رسید. اما از آن زمان تا امروز، بخشی از ظرفیت نظامی آمریکا فرسایش یافته است و میدان جنگ نیز از بنیاد دگرگون شده است. دیگر عصر ناوهای هواپیمابر و پایگاه ها تعیین کننده مطلق نیست؛ عصر موشک ها و پهپادها آمده است و همین تغییر، معادله فناوری جنگ را به شکلی محسوس به سود دفاع رقم زده است.

از سوی دیگر، دست کم در مقطع کنونی، آمریکا از نظر انرژی خودکفا شده است؛ و حتی ذخایری که ممکن است در آینده به آن نیاز داشته باشد، نزدیک اند. این یعنی الزامِ سنتیِ حضور دوردست برای تأمین منابع کم رنگ تر شده است. در مورد منابعی هم که باید از چین تأمین شوند، یک خط قرمز روشن وجود دارد: این منابع تا زمانی در دسترس خواهند بود که شروط چین محترم شمرده شود. اما اگر چین ایالات متحده را یک تهدید نظامی تلقی کند، مسیر دسترسی به این منابع بسته خواهد شد و دیگر به دست نخواهد آمد.

شرایط بیش از هر زمان دیگری به سود صلح شکل گرفته است. هیچ یک از قدرت های بزرگ دیگر دچار تصویر سلطهٔ جهانی نیستند. در چنین چارچوبی و با در نظر گرفتن واقعیت های موجود، ایالات متحده می تواند با روسیه به نقاط اشتراک برسد و با چین به عنوان قدرتی هم سنگ و شریکی تجاری کنار بیاید، نه رقیبی که باید به هر قیمت مهار شود. از همین زاویه است که راهبرد جدید، عملاً به معنای دعوتی آشکار تلقی می شود: دعوت از تایپه برای رسیدن به توافق با پکن و دعوت از دولت های آینده در برلین، پاریس و لندن برای جست وجوی سازش با مسکو.

با این همه، خوش بینی ساده لوحانه جایی در این تصویر ندارد. سازگار کردن اقتصاد برای تحقق آنچه رونقِ طرفدار کارگر نام گرفته، کاری است که هنوز در پیش است؛ کاری که نه آسان خواهد بود و نه بی تنش در عرصه داخلی. در همین حال، تردیدی نیست که هواداران سلطهٔ قهری در ماه های آینده تلاش خواهند کرد هر حرکت به سوی یک صلح متوازن را معکوس کنند و مسیر را به سمت تقابل بازگردانند. در این میان، چشم انداز بروز خشونت در ونزوئلا نیز چندان دور از ذهن نیست.

اما در مقیاسی بزرگ تر، جنگ طلبان جهانی از نظمی دفاع می کنند که دیگر وجود ندارد؛ در حالی که شرایط جدید واقعاً مستلزم ثبات منطقه ای و چندقطبی گرایی است؛ جهانی که در آن صلح و ثبات در جایگاه نخست قرار گیرد.