فرارو- قریب به دو سال است که منطقه خاورمیانه در فضای تنش و التهاب سیر می کند. جنگ های غزه و لبنان، جنگ میان ایران و رژیم اسراییل، اوج گیری درگیری ها در سوریه، تشدید تهدیدات علیه عراق و یمن از سوی اسراییل، ملتهب شدن فضای شمال شرق آفریقا، همه و همه تنها بخشی از نمودهای این مساله هستند. تشدید تنش در خاورمیانه به قدری جدی است که حتی آرامش مقطعی در قالب مسائل منطقه نیز صرفا یک تنفس کوتاه درنظرگرفته می شود و انگار همگان انتظار وقوع تحولات بزرگی را دارند.

به گزارش فرارو؛ اکنون بسیاری از احتمال جنگ مجدد میان اسراییل و حزب الله لبنان و یا یک درگیری گسترده میان ایران و اسراییل صحبت می کنند. گویی مارپیچی از تنش در منطقه ایجاد شده که به این راحتی و زودی، پایان نمی یابد و بحران های منطقه ای از یک پرونده به پرونده دیگر کوچ می کنند. در این نقطه، یک سوال مهم ذهن بسیاری از تحلیلگران و البته افکار عمومی را به خود مشغول کرده است: چرا خاورمیانه آرام نمی گیرد؟ به بیان ساده تر، مشکل اصلی کار کجاست که خاورمیانه همچپنان درگیر تنش و درگیری است؟ به نظر می رسد در توضیح دلایل این مساله، با توجه به اصول روابط بین الملل، باید 3 نکته را مد نظر داشت.

تحولات دو ساله اخیر در خاورمیانه، دست کم یک معنا را به همراه داشته و آن هم این است که بنیادهای نظم منطقه ای در خاورمیانه، دچار مشکل شده است. به بیان ساده تر، پیش از این، سلسله ای از ائتلاف ها و روابط در منطقه خاورمیانه حاکم بود که در نوع خود، توزان قدرت در خاورمیانه را برقرار می کردند و این مساله خود موجب ایجاد نوعی آرامش در این منطقه می شد.

با این حال، در پی تحولات دو ساله اخیر در خاورمیانه، نظم پیشین دچار چالش شده و هنوز نظمی جدید مستقر نشده است. یک مولفه مهم دراین میان این است که آمریکا مایل به استقرار نظمی نوین در خاورمیانه با محوریت ارتقا موقعیت رژیم اسراییل است. این مساله فی نفسه دایره تنش ها در خاورمیانه را تشدید کرده است.

در همین چهارچوب، ترکیه نیز که با سقوط نظام سیاسی سابق سوریه تصور می کرد بازیگر یکه تاز میدان این کشور است، اکنون به این جمع بندی رسیده که ظرفیت های لازم برای بازیگری در این حوزه را ندارد و بالا بردن وزن ایران در معادله سوریه، می تواند نوعی توازن را در برابر اسراییل و متحدانش در منطقه ایجاد کند. موضوعی که از چشم اندازی کلان در راستای منافع ملی آنکارا است.

در شمال آفریقا و به ویژه در مناطقی نظیر سودان هم، منافع رقیب سبب شده تا فضای تنش ایجاد شود و همچون دیگر حوزه های درگیری، چون نیروی غالبی وجود ندارد، صرفا شاهد تداوم درگیری ها هستیم. ازاین رو، تا زمانی که یک نظم منطقه ای جدید با مختصاتی مشخص ظهور پیدا نکند، اینکه توقع داشته باشیم درگیری ها در منطقه خاتمه یابند، واقع بینانه نیست و در این وضعیت، گاه و بیگاه شاهد انفجار درگیری ها هستیم.

رژیم اسراییل در قالب تحولات دو سال اخیر در منطقه، ضربات جدی را متحمل شده با این حال، نمی خواهد در قامت یک بازنده از میدان خارج شود. در این چهارچوب، این رژیم سعی دارد با استفاده از حمایت های دولت ترامپ، محور مقاومت را به کل نابود کند و به عنوان بازیگر غالب در خاورمیانه، تاج گذاری کند. این هدفگ ذاری چیزی نیست که اسراییل بتواند آن را محقق و عملی کند. حداقل موانع و محدودیت ها در این زمینه بیشمار هستند.

در عین حال، نتانیاهو و طیف متحدانش نیز به دلایل جناحی و سیاسی، متوقف شدن درگیری ها در خاورمیانه در وضعیت کنونی را به ضرر خود می بینند و این ادارک را دارند که به احتمال زیاد با بحران های جدی نظیر حذف شدن از صحنه سیاست فلسطین اشغالی رو به رو خواهند شد. این مساله نیز به قدری جدی است که بسیاری از منتقدان نتانیاهو به صراحت می گویند که او عملا اسراییل را وارد دوره جنگ های بی پایان کرده و همه چیز را فدای منافع شخصی و حزبی خود کرده است. این موضوع نیز عملا اسراییل و البته دولت ترامپ را به موتور ایجاد بی ثباتی در خاورمیانه تبدیل کرده است.

جدای از بازیگرانی که رو بازی می کنند و در مقابل هم به شیوه ای عیان صف آرایی دارند، خاورمیانه در وضعیت کنونی شاهد کنشگریِ در سایه بازیگرانی است که آن ها نیز سعی دارند هرطور که شده، روند کلی تحولات به سمتی حرکت کند که به نفع آن ها است. در این میان، بازیگران عرب حاشیه خلیج فارس اصلی ترین بازیگران هستند. به طور خاص امارات در سودان و یمن تنش آفرینی می کند و یا عربستان سعی دارد تا معادلات مطلوبش در لبنان و یمن و سوریه اجرایی شوند.

از چشم اندازی کلی نیز آن ها مایل به تضعیف محور مقاومت در منطقه هستند. از این رو، بسیاری از تحلیلگران و صاحب نظران در مدت اخیر به این موضوع اشاره داشته اند که این دسته از بازیگران در پشت پرده، حمایت های مالی و اطلاعاتی را از جریان های مخالف با جریان مقاومت در منطقه انجام می دهند تا شاید فضای مانور گسترده تری را برای خودشان ایجاد کنند. این معادله نیز در نوع خود به تشدید فضای خشونت و درگیری در خاورمیانه کمک می کند.