محققان در پژوهشی جدید به بررسی نقش یک قارچ شناخته شده در طب سنتی شرق پرداخته اند تا ببینند آیا می تواند در مقابله با پوکی استخوان به عنوان یک گزینه طبیعی مفید باشد یا نه.

به گزارش ایسنا، پوکی استخوان یکی از شایع ترین بیماری های اسکلتی در جهان است و با کاهش تراکم استخوان و افزایش احتمال شکستگی همراه است. آمار جهانی نشان می دهد که حدود 200 میلیون نفر با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند و سالانه میلیون ها شکستگی ناشی از آن رخ می دهد. این بیماری معمولاً بدون علامت مشخص آغاز می شود و به همین دلیل به آن بیماری خاموش گفته می شود. فشار اقتصادی ناشی از درمان و توانبخشی این شکستگی ها نیز بسیار سنگین است و تنها در ایالات متحده هزینه ای چند میلیارد دلاری را به نظام سلامت تحمیل می کند. در بسیاری از کشورهای جهان غرب و برخی مناطق آفریقا شیوع پوکی استخوان به شکل قابل توجهی بالا گزارش شده و نگرانی های گسترده ای را به همراه داشته است.

ایران نیز از این روند جهانی مستثنی نیست و آمارها نشان می دهند وضعیت کشور از متوسط جهانی کمی بدتر است. به عنوان نمونه، شیوع پوکی استخوان در زنان یائسه ایرانی حدود 34 درصد گزارش شده که رقمی بالاتر از برخی کشورهای منطقه مانند قطر، بحرین و لبنان است. شکستگی های ناشی از پوکی استخوان نه تنها کیفیت زندگی بیماران را کاهش می دهد بلکه هزینه های درمانی و خطر مرگ و میر پس از شکستگی را نیز افزایش می دهد. از سوی دیگر، درمان های رایج شامل داروهایی هستند که گاهی مصرف طولانی مدت آن ها با عوارض جانبی همراه است. همین موضوع باعث شده پژوهشگران به دنبال منابع طبیعی مانند گیاهان و قارچ ها به عنوان گزینه های مکمل و ایمن تر باشند. یکی از این منابع قارچی به نام ری شی با نام علمی گانودرما لوسیدوم است که سابقه طولانی در طب آسیایی دارد و ترکیبات زیست فعال بسیاری در آن یافت می شود.

شراره رضاییان، استادیار گروه زیست فناوری قارچ های صنعتی در سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، به همراه دو پژوهشگر همکار خود، تحقیقی را درباره اثرات این قارچ بر پوکی استخوان انجام داده اند. آن ها با تمرکز بر مطالعات منتشر شده درباره نقش ترکیبات زیست فعال ری شی، مروری نظام مند را طراحی کردند تا تصویری یکپارچه از یافته های موجود ارائه کنند.

در این پژوهش، برای جمع آوری اطلاعات، مقالات علمی منتشر شده در پایگاه هایی مانند پاب مد، اسکوپوس، گوگل اسکولار و پایگاه علمی جهاد دانشگاهی در بازه سال های 1989 تا 2023 جست وجو شد. پژوهشگران این مطالعات را با هدف استخراج الگوهای مشترک درباره نحوه اثرگذاری قارچ ری شی بر فرآیندهای مرتبط با پوکی استخوان تحلیل کردند تا بتوانند گزارشی دقیق و قابل اتکا ارائه دهند.

نتایج به دست آمده نشان می دهند که ترکیبات گوناگون موجود در ری شی می توانند از سه مسیر اصلی بر سلامت استخوان اثر بگذارند. نخست این که برخی از مولکول های فعال موجود در این قارچ از فعالیت سلول هایی که وظیفه تخریب استخوان را بر عهده دارند جلوگیری می کنند. مسیر دوم اثرات شبه هورمونی است. برخی ترکیبات این قارچ مانند استروژن عمل می کنند و با اتصال به گیرنده های ویژه، از کاهش بیشتر تراکم استخوان جلوگیری می کنند. مسیر سوم نیز کمک به جذب بهتر مواد مغذی مانند کلسیم در بدن است که برای حفظ سلامت استخوان حیاتی است.

بر اساس این یافته ها که در مجله علوم پزشکی رازی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران منتشر شده اند، مواد فعال زیستی مانند ترپنوییدها، پلی ساکاریدها، پروتیین های ویژه و حتی محصولات تخمیری حاصل از این قارچ نقش مثبت قابل توجهی در جلوگیری از کاهش تراکم استخوان دارند. این ترکیبات می توانند فرآیندهای مرتبط با ساخت دوباره بخش های آسیب دیده استخوان را تحریک کنند و به برقراری تعادل میان تخریب و تشکیل استخوان کمک کنند. همچنین پژوهش ها نشان داده اند که این مواد مسیرهای مولکولی مختلفی را در بدن تنظیم می کنند و مانع از فعالیت بیش از حد سلول های تخریب کننده استخوان می شوند.

در بخش دیگری از پژوهش اشاره شده که مطالعات مختلف مسیرهای متنوعی را در اثرگذاری ری شی گزارش کرده اند. این مسیرها شامل مهار عوامل مؤثر بر تخریب استخوان، بهبود تعادل میان فرایند ساخت و تخریب، افزایش حجم استخوان های اسفنجی و کمک به بازگشت تراکم استخوان در شرایط ناشی از یائسگی است. همچنین مواد فعال موجود در این قارچ به دلیل ویژگی های آنتی اکسیدانی خود می توانند با کاهش استرس اکسیداتیو، که یکی از عوامل مؤثر بر روند پیری و ضعف استخوان است، به سلامت استخوان کمک کنند. با این حال پژوهشگران تاکید می کنند که بسیاری از این مطالعات فقط به عصاره های خاص توجه داشته اند و هنوز شناخت کامل از تمامی ترکیبات موجود در این قارچ به دست نیامده است. همچنین مطالعات کلینیکی گسترده درباره اثرگذاری مستقیم این ترکیبات بر انسان محدود است و نیاز به گسترش آن ها احساس می شود، به ویژه در کشور ما که شیوع پوکی استخوان بالاست.

اهمیت این یافته ها در شرایط امروز ایران دوچندان است، زیرا از یک سو بیماری رو به افزایش است و از سوی دیگر هزینه داروها و عوارض جانبی آن ها فشار زیادی به بیماران وارد می کند. توسعه تحقیقات درباره منابع طبیعی مانند قارچ ری شی می تواند زمینه ساز تولید مکمل های مؤثر و ایمن در داخل کشور باشد و به کاهش وابستگی به داروهای خارجی کمک کند. همچنین می تواند از گسترش ادعاهای غیر علمی درباره این قارچ جلوگیری کند و مسیر فعالیت شرکت های دانش بنیان را منطقی و مبتنی بر شواهد علمی پیش ببرد.