همانطور که می دانید کره زمین از سه لایه اصلی پوسته، جبه (گوشته) و هسته تشکیل شده. پوسته خارجی ترین لایه زمین است که در مقایسه با دولایه دیگر ضخامت کمتری دارد و در زیر اقیانوس ها کمتر و زیر قاره ها حدود 100 کیلومتر است.

لایه دوم که زیر پوسته قرار گرفته، جبه یا گوشته نام دارد که ضخامتش به طور میانگین 2900 کیلومتر است. سومین و داخلی ترین لایه هم هسته است که حدود 3400 کیلومتر ضخامت دارد. حالا ادعایی مطرح شده که تنها یک یا دو نقطه در کره زمین وجود دارند که آنجا می توانید مستقیماً روی جبه زمین قدم بگذارید. اما آیا این موضوع صحت دارد؟ و اگر واقعیت داشته باشد، این پدیده چگونه رخ داده است؟

در مدل های علمی ارائه شده از کره زمین، پوسته به دور جبه(Mantle) کشیده شده و جبه هم به نوبه خودش هسته بیرونی و درونی را در برگرفته است. بنابراین اگر بخواهیم پا بر روی جبه زمین بگذاریم، قاعدتاً باید حداقل یک کیلومتر زمین را حفر کنیم.

البته جبه گاهی خودش به سراغ ما می آید: آتش فشان هایی که روی نقاط داغ زمین قرار دارند، توسط ستون های جبه ای از مواد مذاب تغذیه می شوند که راه خود را از میان پوسته باز کرده و به صورت گدازه به بیرون فوران می کنند. البته اگر بخواهیم با قدم گذاشتن روی سنگ های آتش فشانی حاصل از سرد شدن گدازه ها، ادعا کنیم که روی جبه راه رفته ایم، این کار در صدها نقطه جهان امکان پذیر خواهد بود.

ادعاهای بزرگ تری درباره جزیره مک کواری (Macquarie Island) متعلق به استرالیا در نزدیکی قطب جنوب مطرح است. در اینجا، شما نه تنها روی مواد مذاب سابق که سرد شده و بخشی از پوسته شده اند قدم می گذارید، بلکه روی بخشی از خودِ جبه راه می روید که به صورت دست نخورده به سمت بالا رانده شده است.

در سال 1997، جزیره مک کواری در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. در شرح این ثبت آمده است: تنها مکان روی زمین که نیروهای تکتونیکی، سنگ های مشتق شده از جبه اقیانوسی را در چارچوب یک مرز صفحه ای فعال، به سطح زمین آورده اند. ثبت اسم مک کواری به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو دلایل متعددی دارد که ازجمله آن ها می توان به تجمع پنگوئن ها و پرنده های دریایی آلباتروس و البته فرصت منحصربه فردی برای مطالعه فرآیندهایی که در اعماق اقیانوس رخ می دهند، اشاره کرد.

البته جزیره مک کواری خیلی کوچک است ولی نقشه برداری از کف دریا نشان می دهد که این جزیره روی یک پشته 1600 کیلومتری قرار دارد که از نزدیکی نیوزیلند تا نزدیکی قطب جنوب امتدادیافته است.

کل این پشته نماینده نوار باریکی از مواد جبه است که بین صفحات هند و استرالیا و صفحه آرام به سمت بالا فشرده شده. گرچه این پشته خیلی بلندتر از صفحات مجاور و حتی گودال های اطرافش است، اما بخش عمده آن همچنان در اعماق اقیانوس قرار دارد و قدم زدن روی آن امکان پذیر نیست. تنها در جزیره ای که نام خود را به این پشته داده و چند جزیره کوچک اطراف آن، جبه آن قدر به سمت بالا فشار آورده که از سطح دریا بالاتر آمده است. البته احتمال دارد در مرزهای دیگر صفحات تکتونیکی هم پشته های مشابهی از مواد جبه وجود داشته باشند که هنوز کشف نشده اند، چرا که هرگز آن قدر ارتفاع نگرفته اند که از آب بیرون بزنند.

سفر به جزیره مک کواری برای توریست های عادی و افرادی که پژوهشگر نیستند خیلی سخت است.

مدت ها پیش، شکارچیان فک و پنگوئن، حیواناتی مثل گربه، موش و خرگوش را به عنوان طعمه برای شکارشان به این جزیره بردند و همین حیوانات غیربومی، حیات وحش بومی و منحصربه فرد این جزیره را تا مرز انقراض پیش برد. درنهایت عملیات پاک سازی این جانوران با موفقیت به پایان رسید و باعث احیای بسیاری از گونه ها شد، هرچند که هزینه زیادی را به همراه داشت.

حالا و برای جلوگیری از تکرار این فاجعه، سالانه تنها به 2000 گردشگر اجازه بازدید از این جزیره داده می شود.

از سوی دیگر و طبق ادعاهای مطرح شده، پارک ملی گروس مورن (Gros Morne National Park) در نیوفاندلندِ کانادا، یکی از دو مکان زمین است که می توانید روی سنگ جبه قدم بگذارید و تاریخ باستانی زمین را لمس کنید. عده ای حتی این منطقه را "سرزمین میانی"می نامند؛ چراکه در آنجا می توانید روی جبه یعنی لایه میانی زمین راه بروید.

گروس مورن هم یکی دیگر از میراث جهانی یونسکو است و احتمالاً منطقه ای است که در آنجا بیشترین مطالعات درباره جبه زمین انجام شده است.

پارک ملی گروس مورن

اگر مک کواری پدیده ای نوظهور به شمار می رود، ولی فلات های گروس مورن تقریباً نیم میلیارد سال قدمت دارند. بخش های زیادی از این منطقه از جبه و پوسته اقیانوسی تشکیل شده اند و مشاهده این سنگ ها آسان و تماشایی است؛ چرا که به دلیل ترکیب خاصشان، امکان رشد گیاه روی آن ها وجود ندارد. سطوح فرسوده به دلیل وجود آهن اکسیدشده به رنگ قرمز هستند، اما موادی که در معرض هوا نبوده اند معمولاً سبز تیره هستند که نشان دهنده سنگ های جبه ای ازجمله الیوین است.

جزیره مک کواری از جبه ای ساخته شده که هنوز در حال رانده شدن به بالاست و این موضوعی منحصربه فرد به نظر می رسد و از سوی دیگر و طبق ادعاهای مطرح شده، گروس مورن دومین مکانی است که امکان قدم زدن روی جبه را فراهم می آورد؛ اما این سؤال مطرح است که آیا مکان های مشابه دیگری هم وجود دارند یا نه؟

طبق اعلام محققان، بخش های دیگری از نیوفاندلند هم از طریق همان فرآیندهایی که فلات های گروس مورن را ساخته اند، شکل گرفته است.

درعین حال برخی دیگر از منابع معتبر ازجمله چارلز داروین به این نکته اشاره کرده اند که مجمع الجزایر سنت پیتر و سنت پل در اقیانوس اطلس جنوبی منشأ آتش فشانی ندارند و در اثر بالاآمدگی زمین شناسی شکل گرفته اند.

شاید افرادی مدعی شوند که می توان نام این جزایر را در فهرست نقاطی که می توان گام بر روی جبه زمین گذاشت، قرار داد؛ اما این جزایر با مساحت مجموعاً 1.5 هکتار که بخش زیادی از آن به زودی در اثر بالا آمدن سطح دریا زیرآب می رود، معمولاً نادیده گرفته می شوند. از سوی دیگر شاید نمونه های دیگری هم وجود داشته باشد که ما هنوز موفق به یافتن آن ها نشده ایم.

پارک ملی Gros Morne

هنوز بحث های زیادی بر سر اینکه چگونه قطعات جبه گاهی بالاتر از پوسته زمین قرار می گیرند، مطرح می شود. وجه اشتراک مک کواری و گروس مورن این است که هر دو در مرز صفحات تکتونیکی شکل گرفته اند. عموماً وقتی صفحات باهم برخورد می کنند، یکی به زیر دیگری رانده شده و به درون جبه فرو می رود، اما در برخی موارد استثناهایی را هم شاهد هستیم.

وقتی قاره ها به هم نزدیک می شوند، ممکن است حوضه های اقیانوسی که در ابتدا بین آن ها قرار داشته را فشرده کرده و به سمت بالا برانند. مواد پوسته اقیانوسی، بخش زیادی از رشته کوه هایی مثل آلپ و هیمالیا را تشکیل می دهند. گاهی در این فرآیند، بخشی از جبه زیرین هم چین خورده و بالا می آید که به آن افیولیت (Ophiolite) می گویند.

خیلی از افیولیت های قدیمی، تکه تکه، درهم ریخته و فرسوده هستند و درنتیجه به سختی می توان ادعا کرد که در آنجا می توان روی جبه قدم زد. اما یونسکو جزیره مک کواری را "نمونه تقریباً دست نخورده ای از یک افیولیت" می نامد.

جبه زمین در پارک ملی Gros Morne

گرچه در مورد نحوه شکل گیری منحصربه فرد مک کواری تردیدهایی وجود دارد، اما تصور کلی بر این است که صفحات آرام و هند-استرالیا از هم دور شده و مواد جبه را در بین خود نمایان کرده اند. سپس جهت حرکت صفحات تغییر کرده و بخشی از صفحه آرام به زیر مواد جبه رانده شده است. تغییرات بعدی باعث شده تا جبه محبوس شده به سمت بالا فشرده شود. این فرآیند ابتدا فقط برآمدگی هایی در کف دریا ایجاد کرد، اما بین 300 تا 600 هزار سال پیش، فشار در این نقطه چنان شدید شد که جزیره از میان امواج به بیرون رانده شد.

فرآیند شکل گیری گروس مورن متفاوت تصور می شود و به دلیل قدمت بسیار زیادش، اطمینان ما از نحوه وقوع آن و اینکه چگونه با چنین کیفیتی باقی مانده، کمتر است.

اینکه آیا این دو مکان واقعاً تنها نقاط زمین برای قدم زدن روی جبه هستند یا خیر، جای بحث دارد؛ اما بدون شک آن ها بهترین مکان ها برای این تجربه شگفت انگیز هستند.