فرارو- حسین موسویان ، مذاکره کننده هسته ای پیشین ایران و پژوهشگر فعلی دانشگاه پرینستون.

به نقل از نشریه میدل ایست ای، بدون اغراق، سال گذشته یکی از مهم ترین و سرنوشت سازترین سال ها در تاریخ معاصر خاورمیانه بوده است. درگیری های نظامیِ به هم پیوسته از نوار غزه گرفته تا ایران نه تنها نظم منطقه را دگرگون کرده بلکه نگرانی های جدی راهبردی آن ها را آشکار ساخته و نشان داده که قدرت ایالات متحده و اسراییل در یک محیط بی ثبات ژئوپلیتیکی تا کجا محدود است.

در سراسر منطقه، دامنه عملیات نظامی اسراییل به شدت افزایش یافته است. در غزه، ویرانی های ادامه دار از اکتبر 2023 به بحرانی انسانی کم سابقه و تفرقه سیاسی عمیق منجر شده است. اسراییل هم زمان مواضع ایران و حزب الله را در سوریه بمباران کرده و حملات مشابهی را به لبنان گسترش داده است؛ اقدامی که خطر کشیده شدن منطقه به یک جنگ بزرگ تر را بالا برده است. در یمن نیز حملات اسراییل علیه حوثی ها، جبهه ای تازه به مجموعه ای از درگیری ها اضافه کرده که پیش از این هم بیش از حد گسترده شده بود. اما شاید تکان دهنده ترین تحول، حمله اسراییل در سپتامبر گذشته به قطر بود؛ کشوری که متحد آمریکا محسوب می شود و بزرگ ترین پایگاه نظامی ایالات متحده در خاورمیانه را در خود جای داده است.

اسراییل این حمله را با این ادعا توجیه کرد که رهبران حماس را هدف گرفته؛ رهبرانی که در دوحه در حال مذاکره بودند. اما اسراییل به هدف خود نرسید و قطر آن را نقض مستقیم حاکمیت خود دانست و محکوم کرد؛ اقدامی که با موجی از خشم و اعتراض بین المللی همراه شد. این اتفاقات هم زمان با حمایت دوباره بنیامین نتانیاهو از ایده اسراییل بزرگ رخ داد؛ طرحی که از سوی جریان های تندرو اسراییلی پشتیبانی می شود و معمولاً شامل سرزمین های اشغالی فلسطین، لبنان و اردن، و حتی بخش هایی از سوریه، مصر، عراق و عربستان سعودی تلقی می شود.

در میانه سال 2025، آمریکا و اسراییل به طور مشترک به تأسیسات نظامی و هسته ای ایران حمله کردند. آمریکا این عملیات را محدود و پیشگیرانه خواند، اما واکنش ایران غیرمنتظره بود و با شلیک موشک ها به شهرهای اسراییل همراه شد. پس از آن، دونالد ترامپ ، رییس جمهور آمریکا، عملاً به شدت این حملات اذعان کرد و گفت اسراییل به ویژه در روزهای آخر، ضربه های سنگینی خورده است.

اوضاع زمانی پیچیده تر شد که با طرحی مورد حمایت سازمان ملل، غزه از اداره فلسطینیان خارج و به یک ساختار بین المللی تحت رهبری رییس جمهور آمریکا سپرده شد. حامیان این تصمیم آن را راهی برای جلوگیری از بازگشت درگیری ها می دانند، اما منتقدان هشدار می دهند که چنین اقدامی می تواند به مشروعیت بخشی قیمومیت خارجی بر مردم تحت اشغال منجر شود.

تحولات اخیر، حرف معروف وسلی کلارک را به یاد می آورد؛ همان اعتراف سال 2007 که می گفت در پنتاگون از سال 2001 برنامه ای برای سرنگونی هفت کشور در پنج سال وجود داشته است. اما برخلاف ادعای دولت دونالد ترامپ که حملات 2025 به ایران را یک موفقیت تاریخی می داند، پیامدهای واقعی این اقدام در بلندمدت برای خود آمریکا بسیار سنگین تر است.

ایالات متحده اکنون در حافظه تاریخی ایران در کنار مهاجمانی قرار گرفته که مستقیماً به خاک این سرزمین حمله کرده اند. این تجربه از ذهن و حافظه تمدنی ایران پاک نخواهد شد و برای نسل ها، بر ملی گرایی ایرانی و رفتار منطقه ای این کشور اثر خواهد گذاشت. اگر سیاست های آمریکا تا سال 2026 بدون تغییر ادامه پیدا کند، خاورمیانه وارد چرخه ای تازه از جنگ، بی ثباتی و بحران اقتصادی خواهد شد. در عین حال، واشنگتن بیش از پیش در منطقه ای فرو می رود که سال هاست تلاش دارد از آن فاصله بگیرد.

در نتیجه، تمرکز آمریکا بر اولویت های اصلی خود آن گونه که در راهبرد امنیت ملی 2025 تعریف شده، از نیمکره غربی و چین گرفته تا رقابت فناوری و تاب آوری اقتصاد جهانی به شدت آسیب خواهد دید. از این منظر، حمله به ایران نه یک پیروزی، بلکه یک شکست راهبردی هم برای منطقه و هم برای ایالات متحده بود.

تا وقتی تل آویو به دنبال ایده اسراییل بزرگ است و درگیری نظامی آمریکا و اسراییل با ایران ادامه دارد، امیدی به صلح پایدار وجود نخواهد داشت. بی اعتمادی میان ایران و همسایگانش همچنان بالاست و نظم ژئوپلیتیکی غرب آسیا بسیار شکننده باقی مانده است. صلح و ثبات فقط با چند اقدام مشخص ممکن است. اول از همه، سازمان ملل متحد باید حمایت لفظی را کنار بگذارد و به اجرای واقعی قطعنامه های سازمان ملل درباره تشکیل کشور فلسطین متعهد شود. تا زمانی که مناقشه قدیمی اسراییل و فلسطین حل نشود، هیچ چارچوب منطقه ای دوام نخواهد آورد.

در همین حال، تهدیدهای متقابل فضا را خطرناک تر کرده است. ایران در ژوئن 2025 تهدید کرد اگر دوباره هدف حمله قرار گیرد، اسراییل را نابود خواهد کرد. چند ماه بعد، مقام های اسراییلی نیز در اکتبر 2025 تهدیدهای مشابهی علیه ایران و لبنان مطرح کردند. در چنین شرایطی، تنها بازیگرانی که توان و نفوذ لازم برای جلوگیری از تشدید درگیری را دارند، ایالات متحده و چین هستند. این دو کشور در موقعیتی منحصربه فرد برای میانجی گری میان ایران و اسراییل قرار دارند و باید از این موقعیت استفاده کنند.