وقتی صحبت از رقابت در حوزه قدرت هوایی می شود، بسیاری معتقدند مهم ترین بخش این معادله، خود خلبانی است که داخل کابین می نشیند. بااین حال، دادن بهترین ابزارها به آن خلبان، انجام مأموریت را بسیار آسان تر می کند. قرن بیست ویکم شاهد گسترش فناوری پنهانکاری و تسلیحات کامپیوتری پیشرفته بوده که با سرعتی فوق العاده تکامل یافته اند و آسمان اکنون به میدان جنگی بسیار پیچیده تر از هر زمان دیگری تبدیل شده است.

لاکهید مارتین

جنگنده F-16 Fighting Falcon که در اصل توسط جنرال داینامیکس و برای برنامه موسوم به Fighter Mafia متعلق به نیروی هوایی آمریکا در دهه 1970 طراحی شد، یکی از خاص ترین و مشهورترین جت های جنگنده در تاریخ است. این هواپیما که با نام Viper به معنای افعی نیز شناخته می شود، از ابتدا با هدف تبدیل شدن به یک جنگنده سبک وزن مخصوص نبردهای نزدیک طراحی شد. اکنون پس از نزدیک به نیم قرن خدمت، این جنگنده به یکی از همه کاره ترین، اقتصادی ترین و توانمندترین جنگنده های چندمنظوره قرن 21 تبدیل شده است.

اگرچه در مقایسه با جنگنده های پنهانکار نسل پنجم، این هواپیما قدیمی به نظر می رسد، اما هرگز قرار نبود یک جنگنده تمام عیار برای تسلط هوایی باشد و در نقش چاقوی سوییسی خود به شکلی استثنایی عمل می کند. این جنگنده برای مانورپذیری خیره کننده اش محبوب خلبانان است و فرماندهان نیز به دلیل انعطاف عملیاتی بالا و هزینه پایین هر مأموریت، آن را ترجیح می دهند.

F-16 در ابتدا یک برنامه مشترک چندملیتی برای کشورهای عضو ناتو بود. مدل های متعدد این جنگنده در طول سال ها ساخته شده و بارها توان خود را در میدان جنگ ثابت کرد. امروز هنوز بیش از 2,000 فروند اف-16 در کشورهای مختلف فعال اند و حتی سفارش های جدید نیز در صف تولید قرار دارند.

F-16 بدون تردید بهترین جنگنده جهان نیست، اما همچنان یکی از بهترین گزینه ها برای ایجاد توان هوایی مؤثر بدون تحمل هزینه ها و ریسک های سنگین یک جنگنده لوکس نسل پنجمی است. تولید این جنگنده که اولین پروازش در سال 1974 انجام شد، همچنان ادامه دارد؛ تاکنون بیش از 4,600 فروند از آن ساخته شده و این جنگنده در 25 کشور جهان خدمت می کند. شرکت لاکهید مارتین که خط تولید فایتینگ فالکون را از جنرال داینامیکس را به ارث برده، فعلاً هیچ برنامه ای برای توقف تولید آن ندارد.

داسو

جنگنده فرانسوی رافال یک هواپیمای چندماموریتهٔ واقعی (omnirole به معنای اینکه تمام وظایف را با بالاترین کیفیت و به بهترین شکل انجام می دهد) توصیف می شود، زیرا می تواند طیف گسترده ای از مأموریت ها را انجام دهد؛ از برتری هوایی و حملات زمینی گرفته تا عملیات ضدکشتی، شناسایی و حتی بازدارندگی هسته ای. برخلاف F-16 تک موتوره، رافال دو موتور جت بزرگ و قدرتمند دارد. این مسئله، علاوه بر مانورپذیری بسیار بالا، باعث افزایش قابل توجه اطمینان پذیری، به ویژه برای نسخه ناونشین و همچنین توانایی رسیدن هواپیما به سرعتی نزدیک به دو برابر سرعت صوت می شود.

به لطف قدرت موتوری بیشتر، رافال می تواند محموله بزرگ تری حمل کند و برد طولانی تری داشته باشد. این ویژگی ها باعث می شود بتواند ضربات بسیار سنگین تری در حملات هوا به زمین وارد کند و مأموریت بازدارندگی هسته ای خود را به طور بی نقصی انجام دهد. ظرفیت بالای حمل این جنگنده همچنین به آن امکان می دهد که به کمک ترکیب تسلیحات هوا به هوا و هوا به زمین، به سرعت نقش خود را تغییر دهد.

شرکت هوافضای شنیانگ

جنگنده چینی J-16 بر پایه فریم های سوخو Su-27 و Su-30MKK متعلق به دوران شوروی ساخته شده است. J-16 یک جنگنده دوموتوره، دوسرنشینه و چندمنظورهٔ تهاجمی است که در واقع نسخه ای توسعه یافته از J-11 (نسخه چینی تولید تحت لیسانس Su-27) به شمار می رود. توسعه این جنگنده بخشی از برنامه گسترده چین برای نوسازی نیروی هوایی ارتش آزادی بخش خلق در ابتدای قرن بیست ویکم بود.

شرکت شنیانگ، جنگنده J-16 را با سامانه های بومی پیشرفته طراحی کرد. استفاده گسترده از مواد کامپوزیت، وزن هواپیما را نسبت به همتایان روسی کاهش داده و باور بر این است که برخی اسکادران ها از رنگ جاذب رادار بر روی جنگنده های خود استفاده می کنند.

J-16 به عنوان یک جنگنده سنگین چندمنظوره، مکمل مدل سبک تر و تک موتوره J-10C است؛ رویکردی مشابه استراتژی سنگین سبک آمریکا با F-15 و F-16. اژدهای پنهان قادر است با سرعتی دو برابر صوت پرواز کند و طیف متنوعی از سلاح ها: از موشک های کروز دورایستا گرفته تا موشک های بردبلند هوا به هوا (BVR) و غلاف های جنگ الکترونیک، را حمل کند.

سوخو

Su-35 در اصل پیشرفته ترین نسخه از جنگنده های روسی سری فلنکر است. برخی آن را جنگنده ای متعلق به نسل 4++ می دانند و تعداد محدودی از این سوپرفلنکرها حتی به چین نیز فروخته شده اند. این جنگنده از برخی فناوری های نسل پنجم مانند موتورهای رانش برداری و بدنه کامپوزیتی بهره می برد، اما فاقد ویژگی های پنهانکاری قابل توجه است. سوخو سو-35 یکی از بهترین جنگنده های ساخت روسیه است.

پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، Su-35 به طور گسترده در مأموریت های برتری هوایی و حملات زمینی استفاده شده است. با وجود پیشرفته بودن، این جنگنده آسیب ناپذیر نیست و گزارش هایی از سرنگونی آن توسط پدافند هوایی اوکراین و حتی شلیک اشتباهی خودی و ساقط شدن آن به این دلیل منتشر شده است.

این جنگنده با دو موتور توربوفن پس سوزدار Saturn AL-41F1S مجهز به نازل های رانش برداری، قادر است به سرعت 2.25 ماخ در ارتفاع برسد. Su-35 دارای 12 جایگاه حمل مهمات با ظرفیت حمل 8٬000 کیلوگرم تسلیحات (شامل انواع موشک های هوا به هوا و هوا به سطح و بمب های هدایت شونده) است و یک توپ داخلی 30 میلی متری GSh-30-1 نیز در اختیار دارد.

کنسرسیوم یوروفایتر

تایفون در همان دسته ای قرار می گیرد که Su-35 قرار دارد. این جنگنده بسیار سریع است و یکی از چابک ترین هواپیماهای رزمی جهان محسوب می شود. تنها ضعف مهم این جنگنده فوق العاده، نبود فناوری پنهانکاری (Stealth) در آن است. تایفون که در ابتدا به عنوان یک رهگیر مطلق طراحی شد، در طول زمان به پلتفرمی چندمنظوره با کارآیی و توانمندی های مأموریتی استثنایی تبدیل شده است.

بیش از 600 فروند از این جنگنده برای 9 نیروی هوایی ساخته شده که پنج کشور از آن ها عضو اولیه کنسرسیوم نبودند؛ از جمله بریتانیا، اسپانیا، آلمان و ایتالیا. نسخهٔ Tranche 5 جدیدترین نسل تایفون است و رادارها و سامانه هایی ارائه می دهد که توانایی های تغییر نقش این جنگنده را به حداکثر می رساند.

تایفون همچنین یکی از معدود جنگنده هایی است که توانایی سوپِرکروز دارد؛ یعنی امکان پرواز بالاتر از سرعت صوت بدون استفاده از پس سوز (afterburner). نسبت قدرت به وزن این هواپیما تقریباً بی رقیب است و فقط پیشرفته ترین جنگنده های برتری هوایی دنیا می توانند در نبرد داگ فایت آن را شکست دهند. گرچه شاید بهترین جنگنده این فهرست نباشد، اما در رزمایش ها رکوردهای قابل توجهی ثبت کرده است؛ از جمله شکست جنگندهٔ پنهانکار F-35 Lightning II در برخی تمرینات.

بویینگ

جنگندهٔ F-15 ساخت بویینگ همچنان سریع ترین جنگنده عملیاتی جهان است؛ حتی با وجود طراحی های جدیدتری که دهه ها پس از نخستین پرواز آن ساخته شده اند. جدیدترین نسخهٔ این جنگنده، یعنی F-15EX، آن قدر سریع است که طبق آزمایش های بویینگ (به گزارش فوربس)، در پرواز با پیکربندی سبک، تقریباً به سرعت ماخ 3 رسیده است.

F-15EX یک جنگنده پنهانکار نیست، اما برای ایفای نقش کامیون موشکی یا گره فرماندهی و کنترل طراحی شده است. در راهبرد سبک سنگین ، این جنگنده در کنار جنگنده های نسل پنجم پنهانکار مانند F-35 یا F-22 فعالیت خواهد کرد. به عنوان مدرن ترین نسخهٔ خانواده F-15، این مدل دارای کنترل های کامل پرواز دیجیتال (Fly-by-Wire)، سامانه جنگ الکترونیک کاملاً جدید و ظرفیت حمل مهمات بیشتر است.

F-15EX در واقع نسخه ای ارتقایافته از مدل های پیشرفته ای است که بویینگ برای مشتریان صادراتی اف-15 ساخته بود؛ از جمله F-15QA برای قطر و F-15SA برای عربستان. مشتریان دیگری همچون اسراییل (F-15IA)، قطر، عربستان و اندونزی (F-15IDN) نیز در حال خرید یا بررسی خرید نسخه های مختلف ایگل پیشرفته هستند.

سوخو

Su-57 نخستین جنگندهٔ عملیاتی پنهانکار روسیه و تنها جنگنده نسل پنجمی این کشور به شمار می آید که تاکنون تنها تعداد اندکی از آن تولید شده است. گفته می شود نسخه صادراتی این جنگنده با نام Su-57E به زودی به الجزایر تحویل داده خواهد شد؛ نخستین مشتری شرکت United Aircraft. توسعهٔ این جنگنده بسیار طولانی و پرچالش بود و اکنون تولید آن نیز به دلیل تحریم های غرب علیه صنعت هوانوردی روسیه با مانع روبه رو است.

با وجود حضور محدود در جنگ اوکراین، دست کم یک فروند از این جنگنده در حملهٔ پهپادی اوکراین نابود شده است. Su-57 بر اساس بسیاری از تعاریف، هنوز یک جنگندهٔ نسل پنجمی کامل محسوب نمی شود، به ویژه به دلیل موتورهای آن که نه پنهانکارند و نه دارای قابلیت رانش بخشی برداری. هند که ابتدا شریک توسعهٔ این پروژه بود، همین عدم وجود ویژگی های واقعی نسل پنجمی را دلیل خروج خود از این پروژه مشترک اعلام کرد.

این جنگنده روسی پنهانکار است، اما نه در حد رقبای غربی اش. در عوض، فوق العاده مانورپذیر بوده، سرعت بسیار بالایی دارد و می تواند محموله ای بزرگ حمل کند. با شدت گرفتن خسارات روسیه در جنگ اوکراین، اسکادران های Su-57 نقش فعال تری در عملیات ها یافته اند و از شلیک دورایستای موشک های کروز به اجرای حملات دقیق هوا به زمین تغییر نقش داده اند.

شرکت هواپیماسازی چنگدو

J 20 تنها جنگندهٔ واقعی نسل پنجمی است که خارج از ایالات متحده ساخته شده. گفته می شود اژدهای نیرومند با استفاده از فناوری های سرقت شده از برنامهٔ F-22 Raptor توسعه یافته است. هرچند این جنگنده پنهانکار در نظر گرفته می شود، اما فناوری های آن نسبت به همتایان آمریکایی اش در سطح پایین تری قرار دارد.

این هواپیما برای انجام گشت های دوربرد و همچنین شکار اهداف ارزشمند (مانند تانکرهای سوخت رسان نیروی هوایی آمریکا یا هواپیماهای هشدار زودهنگام و کنترل هوابرد (AWACS)) طراحی شده است. ماهیت این مأموریت ها و همچنین کمبود تانکرهای سوخت رسان در چین، باعث شده J-20 هواپیمایی بسیار بزرگ با ظرفیت سوخت زیاد و توان حمل محمولهٔ رزمی سنگین باشد که محفظهٔ داخلی حمل سلاح و همچنین نقاط اتصال خارجی فراوان را شامل می شود.

J-20 دارای پیکربندی متمایز کانارد دلتا است که مانورپذیری و نیروی لیفت را افزایش می دهد. این طراحی در کنار ورودی های هوای سوپرسونیک بدون جداکننده (DSI) و مواد جاذب امواج رادار، سطح مقطع راداری (RCS) را کاهش می دهد.

برنامهٔ J-20 از پروژهٔ J-XX در اواخر دههٔ 1990 آغاز شد، برنامه ای با هدف ساخت یک جنگندهٔ مدرن پنهانکار برای نیروی هوایی ارتش آزادی بخش خلق چین. نمونهٔ اولیه در سال 2011 نخستین پرواز خود را انجام داد؛ رویدادی که بسیاری از ناظران غربی را شگفت زده کرد.

لاکهید مارتین

F-35 Lightning II یا همان جنگندهٔ تهاجمی مشترک (Joint Strike Fighter) شاید از نظر عملکرد خام بهترین جنگندهٔ این فهرست نباشد، اما بدون تردید یکی از مرگبارترین ها در میدان نبرد مدرن است. این هواپیما یک جنگندهٔ تک ماموریتی نیست، بلکه یک پلتفرم چندمنظورهٔ شبکه محور با مجموعهٔ عظیم حسگرهاست. F-35 می تواند به عنوان یک مرکز فرماندهی پرنده عمل کند و با انتقال داده های پیشرفتهٔ هدف گیری به سایر جنگنده های کمتر پیشرفته، توان تهاجمی و بقاپذیری کل نیرو را افزایش دهد.

F-35 برای ورود اولیه به آسمان دشمن طراحی شده؛ با هدف جمع آوری اطلاعات، غیرفعال سازی پدافند هوایی با جنگ الکترونیک، و ایجاد برتری هوایی برای سایر هواپیماها. این جنگنده داده های حاصل از حسگرهای خود (شامل سامانهٔ هدف گیری الکترواپتیکی (EOTS)، سامانهٔ دید 360 درجهٔ مادون قرمز DAS، و رادار AESA) را به طور خودکار در یک نمایشگر واحد و کاربرپسند ادغام می کند.

F-35 در قالب برنامهٔ چندملیتی JSF ساخته شد تا چیزی فراتر از یک جنگندهٔ پنهانکار جدید باشد؛ این جنگنده قرار است لجستیک، استانداردسازی و همکاری عملیاتی میان نیروهای مختلف ارتش آمریکا و متحدانش را تقویت کند و در عین حال هزینه ها را کاهش دهد.

ایالات متحده، ژاپن، بریتانیا، استرالیا و ایتالیا هستهٔ اصلی این برنامه را تشکیل می دهند و بیش از 20 کشور دیگر نیز این جنگنده را خریداری کرده یا سفارش داده اند. در مجموع، حدود 3,000 فروند از این جنگنده در سه نسخهٔ مختلف عملیاتی خواهد شد.

لاکهید مارتین

به سادگی، اف-22 رپتور همچنان قلهٔ بی رقیب قدرت هوایی جهان است و بهترین جت جنگنده جهان. به عنوان نخستین جنگندهٔ واقعی پنهانکار تاریخ، این هواپیما که توسط تیم افسانه ای Skunk Works ساخته شد، آغازگر عصر جدیدی در طراحی جنگنده ها بود. رپتور نه تنها یکی از پنهانکارترین هواپیماهای رزمی جهان است، بلکه یکی از مانورپذیرترین و سریع ترین جنگنده های تاریخ نیز محسوب می شود.

در حالی که F-22 شاید در هیچ شاخص واحدی اول نباشد، موتورهای فوق العاده قدرتمندش توانایی فوق مانورپذیری و سوپرکروز را در اختیار آن قرار می دهد؛ آن هم با وجود اینکه نسبت به رقبایی مانند F-15 بدنه ای سنگین تر و آیرودینامیک ضعیف تری دارد.

F-22 همچنین برخی از بهترین موشک های بردبلند (BVR) جهان را حمل می کند که آن را در نبردهای واقعی به دشمنی فوق العاده مرگبار تبدیل می کند. این جنگنده همهٔ نقش های استراتژیک F-35 را می تواند انجام دهد؛ اما علاوه بر آن، در یک نبرد داگ فایت تن به تن، تقریباً هر جنگندهٔ دیگری در جهان را شکست می دهد.

ترکیب بی همتای پنهانکاری، سرعت، مانورپذیری، آگاهی موقعیتی و برتری در نبرد هوا به هوا باعث می شود F-22 همچنان بهترین جنگندهٔ عملیاتی آمریکا و جهان باشد.