دانشمندان با بررسی یک گلدان باستانی آلاباستری (سنگ مرمرگون) در موزه دانشگاه ییل، توانستند نشانه های شیمیایی مواد افیونی را شناسایی کنند. به گفته محققان، این قوی ترین مدرک تا امروز است که نشان می دهد مصرف تریاک در جامعه مصر باستان گسترده بوده است .

اندرو جی. کوه، پژوهشگر ارشد این پروژه می گوید نتایج به احتمال بزرگ تری اشاره دارد: کوزه های آلاباستری مشابه، از جمله نمونه های شاخصی که در آرامگاه فرعون توت عنخ آمون پیدا شده اند و همگی از سنگ استخراج شده از معادن یکسان در مصر ساخته شده اند، ممکن است هنوز هم ردهایی از مواد افیونی باستانی را در خود حفظ کرده باشند.

او توضیح می دهد: یافته های ما، همراه با پژوهش های پیشین، نشان می دهد مصرف تریاک در مصر باستان و مناطق پیرامونی، امری تصادفی یا محدود نبوده و تا حدی بخشی از زندگی روزمره محسوب می شده است. به نظر می رسد این احتمال وجود دارد که کوزه های آلاباستری مقبره توت عنخ آمون نیز حاوی تریاک بوده باشند؛ بخشی از سنتی که تازه امروز در حال شناخت آن هستیم .

گلدان سنگی مربوط به مصر باستان که در درون آن آثاری از وجود تریاک کشف شد

نتایج این پژوهش در نشریه باستان شناسی شرق مدیترانه منتشر شده و با همکاری پژوهشگرانی از مجموعه بابِلی دانشگاه ییل انجام گرفته است.

این کوزه آلاباستری دارای نوشته هایی به چهار زبان باستانی است: اکدی، عیلامی، فارسی باستان و مصری. متن به خشایارشا، شاه هخامنشی (486 تا 465 پیش از میلاد)، تقدیم شده است. در اوج قدرت، امپراتوری او مصر، میان رودان، شام، آناتولی و بخش هایی از عربستان شرقی و آسیای مرکزی را در بر می گرفت.

بر روی کوزه، نوشته ای دیگر به خط دموتیک (شکل ساده شده خط مصری) دیده می شود که گنجایش آن را حدود 1200 میلی لیتر ذکر می کند. پژوهشگران تأکید می کنند که کوزه های آلاباستری مصری سالم و دارای کتیبه، بسیار نادرند و احتمالاً کمتر از 10 نمونه از آن ها در موزه های جهان وجود دارد.

برنامه تحقیقی تازه دانشگاه ییل با ترکیب مردم نگاری، علم و فناوری، به بررسی بقایای آلی باقی مانده در ظروف باستانی می پردازد. این بقایا می توانند اطلاعات ارزشمندی درباره خوراک، داروها و شیوه زندگی مردم هزاران سال پیش ارائه دهند. برای این کار، روش هایی طراحی شده که بتواند با بقایای فرسوده و آلوده شده نیز کار کند.

به گفته کوه، بیشتر پژوهشگران ظروف باستانی را به خاطر زیبایی شان تحسین می کنند، اما تمرکز این برنامه بر کارکرد واقعی آن ها و موادی است که درونشان نگهداری می شده؛ دانشی که پنجره ای تازه به زندگی روزمره مردم باستان می گشاید.

توجه کوه زمانی جلب شد که متوجه ماده ای قهوه ای تیره و معطر درون کوزه شد. آزمایش ها وجود ترکیباتی مانند مورفین، تبایین، پاپاورین و چند ماده شاخص دیگر را تأیید کرد؛ موادی که به عنوان نشانگرهای قطعی تریاک شناخته می شوند. این نتایج با پژوهش های پیشین همخوانی دارد که بقایای مواد افیونی را در ظروف آلاباستری مصری و کوزه های قبرسی یافته بودند.

برخی از اشیاء کشف شده در مقبره فرعون توت عنخ آمون

کوه می گوید کشف این مواد، که بیش از هزار سال از نظر زمانی از هم فاصله دارند و به طبقات اجتماعی متفاوتی مربوط می شوند، این احتمال را تقویت می کند که تریاک در بسیاری از کوزه های آلاباستری موجود در مقبره توت عنخ آمون نیز وجود داشته است.

به گفته کوه، نشانه های تاریخی مصرف تریاک در دوران باستان اغلب از درمان فراتر می رود و به آیین ها و باورهای معنوی پیوند می خورد؛ از میان رودان گرفته تا مصر و دنیای اژه. در زمان زندگی توت عنخ آمون، برای نمونه، در کرت به الهه خشخاش در زمینه های آیینی اشاره می شد. گیاه خشخاش همچنین در متون باستانی متعددی نام برده شده است.

مقبره توت عنخ آمون در سال 1922 کشف شد و شامل مجموعه ای عظیم از اشیای باستانی، از جمله کوزه های آلاباستری بسیار نفیس بود. بررسی های قدیمی نشان داده که برخی از این کوزه ها حاوی مواد چسبناک و قهوه ای رنگ بوده اند که در آن زمان ماهیتشان مشخص نشد.

پژوهشگران می گویند شواهدی وجود دارد که غارتگران باستانی بیشتر به محتویات این کوزه ها علاقه داشته اند تا خود ظروف. رد انگشتان درون برخی از آن ها نشان می دهد که تلاش شده مواد داخلشان کاملاً خارج شود. به گفته کوه، این موضوع نشان می دهد محتویات کوزه ها آن قدر ارزشمند بوده که هم همراه فرعون دفن شده و هم غارتگران حاضر به خطر کردن برای دزدیدنشان بوده اند.

او در پایان می گوید: اکنون می دانیم که نشانه های شیمیایی مواد افیونی در کوزه های آلاباستری مرتبط با نخبگان باستانی دیده می شود. بررسی مستقیم کوزه های مقبره توت عنخ آمون می تواند نقش واقعی تریاک را در این جوامع کهن روشن تر کند .