ظهور دانشمندانِ مبتنی بر هوش مصنوعی، ماموریت هایی برای کاوش قمرهای زمین و مریخ و یک پروژه عظیم حفاری در کف اقیانوس، از جمله تحولاتی هستند که قرار است مسیر پژوهش علمی را در سال 2026 شکل دهند.

به گزارش ایسنا، تا آغاز سال 2026 زمان زیادی نمانده است و به همین مناسبت در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به رویدادهایی که در سال میلادی پیش رو جهان علم را مورد تغییر و تحول قرار خواهند داد.

به نقل از نیچر، پژوهش های مبتنی بر هوش مصنوعی امسال جهش های بزرگی داشتند و آمده اند که بمانند. عامل های هوش مصنوعی که چندین مدل زبانی بزرگ (LLM) را برای انجام فرایندهای پیچیده و چندمرحله ای با هم ترکیب می کنند، به احتمال زیاد به طور گسترده تری به کار گرفته خواهند شد؛ برخی از آن ها حتی با نظارت انسانیِ اندک کار خواهند کرد. در سال پیشِ رو ممکن است حتی شاهد نخستین پیشرفت های علمیِ پیامددار باشیم که به طور مستقیم توسط هوش مصنوعی به دست آمده اند. اما استفاده سنگین تر می تواند ناکامی های جدی برخی از این سامانه ها را نیز آشکار کند. پژوهشگران پیش تر خطاهایی از جمله حذف داده ها را گزارش کرده اند که عامل های هوش مصنوعی مستعد آن هستند.

سال آینده همچنین شاهد ظهور روش هایی خواهد بود که فراتر از مدل های زبانی بزرگ می روند؛ مدل هایی که آموزش آن ها پرهزینه است. رویکردهای جدیدتر بر طراحی مدل های هوش مصنوعیِ کوچک مقیاس تمرکز دارند که از مجموعه محدودی از داده ها یاد می گیرند و می توانند در حل معماهای استدلالیِ خاص تخصص پیدا کنند. این سامانه ها متن تولید نمی کنند، بلکه نمایش های ریاضیِ اطلاعات را پردازش می کنند. امسال، یکی از این مدل های بسیار کوچک در یک آزمون منطقی، مدل های زبانی عظیم را شکست داد.

سال آینده ممکن است شاهد آغاز دو کارآزمایی بالینی برای توسعه درمان های ژنیِ شخصی سازی شده برای کودکانی با اختلالات ژنتیکی نادر باشیم. این تلاش ها ادامه درمان کی جی مولدون است؛ نوزاد پسری با یک اختلال متابولیک نادر که درمانی مبتنی بر کریسپر دریافت کرد که به طور اختصاصی برای اصلاح جهشِ بیماری زای خاص او طراحی شده بود.

گروهی که مولدون را درمان کرد، قصد دارد از سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای اجرای یک کارآزمایی بالینی در فیلادلفیا، ایالت پنسیلوانیا، مجوز بگیرد؛ کارآزمایی که ویرایش ژن را در کودکان بیشتری با اختلالات متابولیک نادر آزمایش خواهد کرد. این بیماری ها ناشی از تغییرات در هفت ژن هستند که می توان آن ها را با همان نوع ویرایش ژنیِ به کاررفته در درمان مولدون هدف قرار داد. گروه دیگری نیز امیدوار است سال آینده کارآزمایی مشابهی را برای اختلالات ژنتیکیِ سیستم ایمنی آغاز کند.

انتظار می رود یک کارآزمایی بالینی در بریتانیا درباره یک آزمایش خونِ واحد که می تواند حدود 50 نوع سرطان را پیش از بروز علائم شناسایی کند، سال آینده نتایج خود را گزارش دهد. این آزمایش به دنبال قطعاتی از دی ان ای می گردد که سلول های سرطانی وارد جریان خون می کنند و می تواند نوع بافت یا اندامی را که این سیگنال از آن منشأ می گیرد، مشخص کند. این کارآزمایی بیش از 140 هزار شرکت کننده داشت و اگر نتایج امیدوارکننده باشند، مقامات بهداشتی بریتانیا قصد دارند این ابزار را در سراسر بیمارستان ها به کار گیرند.

در ماه آوریل، بزرگ ترین به روزرسانی مقررات مربوط به کارآزمایی های بالینی در بریتانیا طی دو دهه گذشته اجرایی خواهد شد. بر اساس قوانین جدید، پژوهشگران می توانند در یک درخواست واحد، تاییدیه اخلاقی و نظارتی بگیرند. اما این قانون همچنین الزام می کند که همه کارآزمایی هایی که شامل دارو هستند، پیش از جذب نخستین شرکت کننده به صورت عمومی ثبت شوند و خلاصه ای از نتایج آن ها حداکثر تا 12 ماه پس از پایان کارآزمایی منتشر شود. هدف این تغییرات، تسریع پژوهش، افزایش تنوع شرکت کنندگان در کارآزمایی ها و کاهش زمانی است که طول می کشد تا درمان های امیدبخش به دست افرادی برسد که به آن ها نیاز دارند.

در همین حال، تغییراتی که این ماه توسط سازمان غذا و دارو پیشنهاد شده و بر اساس آن ها برای تایید داروهای جدید تنها یک کارآزمایی بالینی به جای دو کارآزمایی لازم خواهد بود، در سال 2026 همچنان در حال پیشرفت و اجرا خواهد بود.

سال آینده قرار است سالی پرکار دیگر برای ماموریت های ماه باشد. ماموریت آرتمیس 2 ناسا، چهار فضانورد را با فضاپیمای اوریون برای پرواز به دور ماه اعزام خواهد کرد. این پرواز 10 روزه نخستین ماموریت سرنشین دار به ماه از دهه 1970 تاکنون است و به آماده سازی برای ماموریت های بعدی فرود بر سطح ماه کمک خواهد کرد.

چین نیز در حال آماده سازی برای پرتاب ماموریت بعدی از مجموعه کاوشگرهای ماه خود، چانگ ای-7، در ماه اوت است. این ماموریت از یک فضاپیمای جهنده با قابلیت جذب ضربه استفاده خواهد کرد و هدف آن رسیدن به نزدیکی قطب جنوب ماه است؛ منطقه ای پر از سنگ و دهانه که به دشوار بودن فرود مشهور است. در سال 2023، ماموریت چاندرایان-3 هند نخستین فضاپیمایی بود که با موفقیت در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود آمد. اگر چانگ ای-7 نیز به فرودی موفق دست یابد، به جست وجوی یخ آب و مطالعه ماه لرزه ها خواهد پرداخت.

پژوهشگران همچنین نگاه خود را به سوی مریخ معطوف کرده اند؛ ژاپن قصد دارد ماموریت کاوش قمرهای مریخ (MMX) را برای بازدید از دو قمر این سیاره، فوبوس و دیموس، پرتاب کند. این فضاپیما نمونه هایی از سطح فوبوس جمع آوری کرده و در سال 2031 به زمین بازخواهد گرداند؛ کاری که پیش از این هرگز انجام نشده است.

آژانس فضایی اروپا نیز برنامه ریزی کرده است تا در اواخر سال آینده، ماهواره شکارچی سیارات خود با نام پلاتو (PLATO) را پرتاب کند. پلاتو که به 26 دوربین مجهز است، بیش از 200 هزار ستاره پرنور را پایش خواهد کرد و سیاراتی همزاد زمین را شناسایی می کند که دمای آن ها اجازه شکل گیری آب مایع را می دهد.

نخستین ماموریت خورشیدی هند، آدیتیا-اِل1 (Aditya-L1)، در دوره بیشینه خورشیدی که اوج چرخه فعالیتی تقریبا 11ساله ای است که با بیشترین تعداد لکه های خورشیدی، شراره ها و طوفان های خورشیدی مشخص می شود، به رصد خورشید خواهد پرداخت. این ماهواره از سال گذشته در یک مدار هاله ای قرار داشته است؛ مداری که امکان مشاهده پیوسته خورشید را در فاصله ای حدود 1.5 میلیون کیلومتری از زمین فراهم می کند. داده های آن به پژوهشگران کمک خواهد کرد تا تصویر بهتری از سطح خورشید در زمان بیشینه فعالیت خورشیدی بسازند.

سال آینده انتظار می رود کشتی حفاری اقیانوسی چین با نام مِنگ شیانگ نخستین ماموریت علمی خود را آغاز کند. این شناور برای حفاری تا عمق 11 کیلومتری در پوسته اقیانوسی و ورود به گوشته زمین طراحی شده است تا نمونه هایی را جمع آوری کند. این کار به پژوهشگران کمک خواهد کرد بفهمند کف اقیانوس چگونه شکل می گیرد و چه عواملی فعالیت های تکتونیکی آن را هدایت می کند.

در تحولی هیجان انگیز برای فیزیک دانان، برخورددهنده بزرگ هادرونی (LHC) در سرن، آزمایشگاه فیزیک ذرات اروپا در نزدیکی ژنوِ سوییس، قرار است در سال 2026 یک ارتقای عظیم دریافت کند. برخورد دهنده بزرگ هادرونی برخوردهای ذرات خود را برای سه سال انجام خواهد داد و سپس برای نصب ماشینی با شدتی غول آسا موسوم به برخورد دهنده بزرگ هادرونی با درخشندگی بالا، خاموش می شود؛ ماشینی که قرار است در سال 2030 آغاز به کار کند.

در همین حال، آزمایشگاه ملی فرمی در باتاویا، ایالت ایلینوی، امیدوار است ساخت آشکارساز Mu2e را تا ماه آوریل به پایان برساند. این آزمایش بررسی می کند که آیا میون که یک ذره زیراتمی اسرارآمیز و فوق العاده کوتاه عمر است، می تواند بدون تشکیل ذرات اضافی به یک الکترون تبدیل شود یا خیر. پس از تکمیل ساخت، گروه آزمایشگاه فرمی باید مدتی را صرف تنظیم و آماده سازی آهنرباها کند. انتظار می رود گردآوری داده ها در سال 2027 آغاز شود.

پس لرزه های بازگشت دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، به قدرت، در سال 2026 نیز ادامه خواهد داشت. سال نخست ریاست جمهوری او با تغییرات گسترده سیاسی همراه بوده است که تاثیر آن ها بر علم آمریکا در سال پیشِ رو نیز تداوم خواهد داشت.

نبردها میان کاخ سفید و کنگره بر سر کاهش بودجه علمی احتمالا همچنان ادامه خواهد یافت. تغییرات در سیاست های سلامت عمومی که با انتقاد پژوهشگران مواجه شده اند از جمله عقب نشینی از توصیه های واکسیناسیون، ترویج ادعاهای پزشکی اثبات نشده، کاهش کمک های بین المللی و مشارکت کمتر در طرح های جهانی سلامت نیز پیامدهای گسترده ای خواهند داشت و سیاست اقلیمی کشور نیز ممکن است تضعیف شود.

دانشگاه های آمریکا باید با محدودیت های مربوط به مهاجرت دست وپنجه نرم کنند؛ محدودیت هایی که می تواند جابه جایی دانشجویان و دانشمندان بین المللی را محدود کند. این مؤسسات همچنین با ادامه دعاوی قضایی درباره لغو کمک هزینه ها و مشاغل فدرال روبه رو خواهند بود.

دولت ترامپ درصدد است اولویت های ملیِ پژوهش را بر هوش مصنوعی و فناوری های کوانتومی متمرکز کند. اگرچه برخی پژوهشگران از این رویکرد استقبال می کنند، دیگران نگرانند که این تمرکز باعث شود منابع از حوزه های دیگر علمی دور شوند.