برگزاری نخستین رزمایش نظامی روسیه، چین، هند و شش کشور دیگر در خاک ایران تحلیل های گسترده ای را در خصوص جهت گیری نظامی جمهوری اسلامی و همچنین مسیری که حاکمان در تهران برای آینده کشور در نظر گرفته اند پدید آورده است.

به گزارش یورونیوز، نشریه ژاپنی دیپلمات در تحلیلی به این موضوع پرداخته و می نویسد برگزاری چنین رزمایشی یک پیام ژئوپولتیکی روشن از تهران به جهان مخابره می کند.

ایران اخیرا برای نخستین بار، میزبان نیروهای نظامی چین، هند، روسیه و شش کشور دیگر در قالب نخستین رزمایش نظامی سازمان همکاری شانگهای (SCO) در خاک ایران بود. این رزمایش پنج روزه با عنوان سَهند 2025 که در شمال غرب کشور برگزار شد، صرفا یک تمرین ضدتروریسم نبود؛ بلکه پیام ژئوپلیتیکی روشنی داشت: ادغام کامل تهران در شراکت چندجانبه ای که چین و روسیه رهبری آن را برعهده دارند. این رزمایش نشان داد پکن و مسکو اکنون ایران را بازیگری ارزشمند در پروژه های گسترده تر منطقه ای خود می دانند؛ پروژه هایی که در کنار قالب ها و ساختارهای غربی شکل گرفته اند.

با این حال، چین همچنان از حمایت بی قیدوشرط از تهران پرهیز دارد؛ چون نگران است درگیر تنش های ناخواسته شود یا جریان نفت مختل شود؛ به ویژه با توجه به گرایش های ایران در گسترش نقش خود در خاورمیانه، اقدام های خصمانه علیه اسراییل و مهم تر از همه، حفظ برنامه هسته ای ای که ممکن است تهران را به نادیده گرفتن تعهدات منع اشاعه هسته ای سوق دهد.

با این همه، عملیات میدانی، مانورهای تاکتیکی و تمرین های فرماندهی مشترک که از اول تا پنجم دسامبر /10 تا 15 آذر انجام شد، برای کشوری که سال ها زیر فشار تحریم های سازمان ملل منزوی بوده، یک دستاورد محسوب می شود و در عین حال بازتاب چرخش مهم چین است: پکن دیگر نگران این نیست که بیش از حد نزدیک به ایران دیده شود و حالا در ارتقای روابط در چندین حوزه، ارزش می بیند.

تا میانه دهه 2010، پکن تمایلی نداشت از نظر سیاسی و نظامی بیش از این درگیر جمهوری اسلامی شود. در دوره ای که چین برای حفظ روابط خوب با آمریکا و اروپا اهمیت بیشتری قائل بود، احتیاطش ریشه در نگرانی از تصویر جهانی تهران به عنوان یک کشور طردشده، تحریم های بین المللی و مواضع شدید ضدآمریکایی ایران داشت.

رقابت دیرینه ایران و عربستان سعودی هم اوضاع را پیچیده تر می کرد؛ چون پکن نگران بود هر درگیری ای می تواند صادرات نفت از سوی دو تامین کننده بزرگ چین را به خطر بیندازد.

اما با تمایل ایران به محدود کردن برنامه هسته ای خود در چارچوب توافق 2015 (برجام)، توافقی که چین در مذاکره آن نقشی ولو اندک داشت و همچنین تشدید رقابت چین و آمریکا و نیاز پکن به متنوع کردن منابع انرژی، مزایای تقویت روابط با تهران بیشتر شد. موفقیت چین در کاهش تنش ایران و عربستان در سال 2023 نیز ریسک های ادراک شده را پایین آورد.

به گفته برخی تحلیل گران چینی، خروج دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، از برجام در سال 2018 و رویکرد خصمانه تر او نسبت به چین، روسیه و ایران، از عوامل تعیین کننده ای بود که به تعمیق روابط این سه کشور انجامید؛ روندی که نهایتا با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای در 2023 و سپس پیوستن به گروه بریکس در سال بعد به اوج رسید.

امروز چین نه تنها بزرگ ترین شریک تجاری تهران است و حدود 90 درصد از صادرات نفت ایران را جذب می کند بلکه قصد دارد روابط را باز هم گسترش دهد. هم زمان، روسیه، شریک نزدیک چین و یکی از دو نیروی محرک اصلی در سازمان همکاری شانگهای و بریکس ظاهرا به شریک امنیتی مهم تری برای ایران تبدیل شده است.

گفته می شود مسکو بالگردهای تهاجمی، سامانه های پدافند هوایی و جنگنده هایی به تهران فروخته و ایران هم برای جنگ روسیه در اوکراین، سلاح و مهمات تامین کرده است؛ از جمله گلوله های توپخانه، پهپادها و موشک های ضدزره.

این سه کشور همچنین به طور منظم در رزمایش های دریایی سه جانبه و هماهنگی های امنیتی گسترده تر مشارکت دارند؛ از جمله رایزنی های هسته ای. رزمایش سَهند 2025 با نشان دادن این که ایران می تواند نقشی مفید در ساختارهای امنیتی سازمان همکاری شانگهای ایفا کند، روابط تهران با چین و روسیه را محکم تر کرده و راه را برای تعمیق همکاری های امنیتی هموار ساخته است.

ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای و بریکس، یک بعد نهادی تازه به شراکت های تهران با پکن و مسکو اضافه کرده است.

این عضویت به ایران امکان می دهد به عنوان عضو کامل یکی از بزرگ ترین سازمان های منطقه ای جهان عمل کند و از مزایایی مانند مشروعیت سیاسی، شبکه های دیپلماتیک گسترده تر و تبادل اطلاعات بهره ببرد؛ از جمله دسترسی به پایگاه داده ضدتروریسم ساختار منطقه ای مبارزه با تروریسم سازمان همکاری شانگهای (RATS)، و همچنین تبادل تجربه درباره تهدیدات سایبری، امنیت مرزی و روش های مقابله با تروریسم، و مشارکت در گفت وگوهای سطح بالای اقتصادی و امنیتی.

این روند جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را تقویت می کند و به رقبای منطقه ای و قدرت های جهانی پیام می دهد که تهران در چارچوب های بین المللی جایگزینِ نهادهای تحت سلطه غرب ادغام شده است.

برای اروپا، پیامدهای هسته ای این موضوع به طور خاص مهم است: نزدیکی بیشتر ایران به چین و روسیه، برای تهران پشتوانه دیپلماتیک و حاشیه امن اقتصادی ایجاد می کند و همین، اثرگذاری فشارهای غرب را کاهش می دهد.

هرچند پکن تمایل دارد ایران برنامه هسته ای خود را به سمت تسلیحاتی شدن پیش نبرد، اما اولویت های راهبردی چین باعث شده اعمال فشار پایدار و در سطحی که اروپا انتظار دارد، بعید به نظر برسد. در نتیجه، فضایی ژئوپلیتیکی شکل گرفته که در آن ایران کمتر احساس انزوا می کند و همین موضوع می تواند انگیزه تهران برای مهار برنامه هسته ای خود را کاهش دهد.