اکنون نظام آموزشی کشور با پدیده ای تلخ و نگران کننده مواجه است؛ وضعیتی که در آن مدرسه، مدیر و دانش آموز حضور دارند، اما کیفیت آموزشی آن گونه که انتظار می رود، محقق نمی شود.

به گزارش تسنیم، علیرغم تلاش ها و زحمات معلمان و مدیران مدارس، خروجی سیستم آموزشی با استانداردهای مورد انتظار فاصله معناداری دارد.

مهدی نویدادهم، مشاور وزیر آموزش وپرورش، خردادماه امسال با اشاره به وضعیت نمرات آزمون های نهایی، نسبت به افت تحصیلی هشدار داد و اعلام کرد: در آزمون های نهایی، نمرات دانش آموزان عمدتاً بین 8 تا 10 است و میانگین کشوری نیز در همین بازه قرار دارد؛ وضعیتی که به گفته او فقط زنگ خطر نیست، بلکه خودِ خطر است.

وی همچنین با استناد به نتایج آزمون های بین المللی تیمز و پرلز تأکید کرده است که حدود 40 درصد از دانش آموزان دوره ابتدایی کشور، مهارت های پایه ای خواندن و نوشتن را به حد استاندارد ندارند؛ آماری که نشان دهنده ضعف جدی در بنیان های یادگیری است.

نمونه دیگری از این وضعیت، نمرات ریاضی دانش آموزان شرکت کننده در آزمون دانشگاه صنعتی شریف در سال گذشته است؛ جایی که میانگین نمرات حدود 6 یا 7 گزارش شد و بازتاب گسترده ای در رسانه ها داشت. افزون بر این، آمارهای بین المللی نیز مؤید آن است که وضعیت تحصیلی دانش آموزان ایرانی با چالش های جدی روبه روست.

وزیر آموزش وپرورش نیز وجود افت تحصیلی در نظام آموزشی کشور را تأیید می کند. به گفته وی، نخستین دلیل این وضعیت به عوامل ساختاری و سیاست گذاری های کلان بازمی گردد. یکی از مهم ترین دلایل افت تحصیلی، شکاف میان برنامه های درسی و نیازهای زمانه است.

وزیر آموزش وپرورش معتقد است برنامه درسی کنونی بیش از حد مبتنی بر محفوظات بوده و فاصله معناداری با نیازهای واقعی بازار کار و مهارت های زندگی در قرن بیست ویکم دارد؛ مسئله ای که به کاهش انگیزه درونی دانش آموزان منجر می شود.

با وجود این انتقادات، وزیر آموزش وپرورش با استناد به آمارها تأکید می کند که در حوزه آموزش عمومی، روندی رو به رشد مشاهده می شود.

به گفته کاظمی، اگر میانگین نمرات آزمون های نهایی یا کل یک دوره تحصیلی براساس جدول 20 برنامه هفتم توسعه بررسی شود، آمارها نشان می دهد میانگین نمرات نهایی پایه دوازدهم نظری در سال 1403 نسبت به سال 1402 حدود 58 درصد افزایش داشته است.

در همین زمینه، علی محبی، رییس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، با تأکید بر لزوم تفکیک مفاهیم گفت: کاهش یا افزایش معدل نهایی، لزوماً به معنای افت یا رشد سطح مهارت دانش آموزان نیست، بلکه این تغییر بیشتر نتیجه اصلاحات در نظام ارزشیابی آموزشی، استانداردسازی آزمون ها و افزایش سخت گیری در فرآیند سنجش است.

به گفته رییس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، با توجه به اینکه آزمون های نهایی امروز مبنای رتبه بندی برای ورود به دانشگاه ها و رشته های تحصیلی قرار گرفته اند، طبیعی است که طراحی سؤالات و شیوه ارزیابی به سمت تمایزدهی دقیق تر حرکت کند؛ تغییری که در کوتاه مدت می تواند به کاهش میانگین نمرات منجر شود.

وی با اشاره به تفاوت شرایط فعلی با سال های گذشته افزود: در گذشته، آزمون ها ساده تر بود و تصحیح اوراق اغلب توسط یک معلم انجام می شد، اما امروز هر برگه امتحانی توسط دو یا چند معلم بررسی و کنترل می شود. این افزایش دقت در ارزیابی ممکن است معدل ها را کاهش دهد، اما در بلندمدت به افزایش عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت سنجش منجر خواهد شد.

به اعتقاد کارشناسان آموزشی، همین تغییر در فرآیند تصحیح موجب شده نمره نهایی بیش از گذشته به توان واقعی دانش آموز نزدیک شود؛ موضوعی که اگرچه در کوتاه مدت واکنش هایی را به دنبال داشته، اما از منظر آموزشی یک اصلاح ساختاری محسوب می شود.

رییس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش همچنین با اشاره به افزایش نگرانی خانواده ها تصریح کرد: تا پیش از این، امتحانات نهایی تأثیر قطعی در سرنوشت تحصیلی دانش آموزان نداشت، اما اکنون به صورت مستقیم در آینده آن ها اثرگذار است. در چنین شرایطی، طبیعی است که اضطراب دانش آموزان و خانواده ها افزایش پیدا کند.

وی تأکید کرد: تحلیل افت تحصیلی باید بر اساس داده های دقیق و ارزیابی های علمی انجام شود و نباید صرفاً بر پایه مقایسه ساده معدل ها، درباره وضعیت آموزش قضاوت کرد.

بر این اساس، به نظر می رسد آنچه امروز به عنوان افت تحصیلی دانش آموزان مطرح می شود، بیش از آنکه نشانه کاهش کیفیت آموزش باشد، نتیجه تغییر قواعد سنجش، سخت تر شدن آزمون ها و افزایش نقش نمره در کنکور است.

در کنار این مباحث، کیفیت کتاب های درسی نیز به عنوان یکی از عوامل افت تحصیلی مطرح شده است.

علی لطیفی، رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در این باره گفت: در خصوص اینکه افت تحصیلی ناشی از خود کتاب های درسی است یا نه، این موضوع نیازمند بررسی و مطالعه ای مستقل است، اما در مجموع مطالعات نشان می دهد سهم کمی از آنچه به عنوان افت تحصیلی مطرح می شود، به برنامه درسی و کتاب های درسی بازمی گردد.

به گفته لطیفی، آنچه نقش پررنگ تری دارد، کیفیت آموزش به عنوان مجموعه ای از عوامل مؤثر بر فرآیند یاددهی و یادگیری در کلاس درس است؛ کیفیتی که در برخی زمینه ها کاهش یافته و همین مسئله به طور طبیعی به افت تحصیلی منجر شده است.

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تأکید بر اینکه کشور از نظر تعداد مدارس با کمبود مواجه نیست، افزود: حمایتی که باید از مدرسه صورت بگیرد، به اندازه کافی مؤثر نیست و طبیعی است که پیامدی مانند افت تحصیلی بروز کند. وی تصریح کرد: اینکه گفته می شود کتاب های درسی عامل افت تحصیلی هستند، ارتباط مستقیمی با واقعیت ندارد؛ چرا که آزمون ها نیز در عمل همان محتوای برنامه درسی را می سنجند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: وقتی از افت تحصیلی صحبت می کنیم، منظور میانگین کلی مدارس کشور است؛ در حالی که با همین برنامه های درسی، مدارسی وجود داشته اند که وضعیت تحصیلی مطلوبی داشته اند. به اعتقاد او، مسئله افت تحصیلی نباید سیاسی شود و نباید با آن مواجهه ای نقطه ای، سطحی و گذرا داشت، چرا که این پدیده حاصل روندهای کلی است.

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوعی قابل تأمل اشاره کرد: کیفیت پایین برخی مدارس دولتی.

به گفته لطیفی، واقعیت این است که کیفیت برخی مدارس دولتی آن قدر که باید باشد، نیست و این مسئله به طور مستقیم بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان اثر می گذارد؛ فاصله معناداری میان مدارس وجود دارد، چه در میان مدارس دولتی و چه در مقایسه با مدارس خاص مانند سمپاد.

به گزارش تسنیم بر اساس آمار ارائه شده، در مقایسه عملکرد درس ریاضی در انواع مدارس، بهترین عملکرد متعلق به دانش آموزان مدارس غیردولتی بوده است. پس از آن، دانش آموزان مدارس شاهد قرار دارند و تفاوت عملکرد این گروه با سایر دانش آموزان نیز معنادار گزارش شده است.

مهدی نویدادهم، مشاور وزیر آموزش وپرورش، نیز بر این موضوع تأکید کرده و می گوید: تفاوت معناداری میان استان ها، مناطق مختلف و مدارس دولتی و غیردولتی وجود دارد که نمود آن در نتایج کنکور، پذیرش در رشته های برتر و عملکرد مدارس سمپاد به وضوح دیده می شود.

یکی دیگر از چالش های اساسی مطرح شده از سوی رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، کم بودن زمان آموزش در مدارس ایران است. به گفته لطیفی، مطالعات بین المللی نشان می دهد زمان آموزش در ایران از کمترین ها در میان کشورهایی است که در آزمون های بین المللی شرکت می کنند.

لطیفی تأکید کرد: وقتی زمان، امکانات و فرصت کافی برای آموزش وجود نداشته باشد، طبیعی است که کیفیت آموزش کاهش یابد و این کاهش کیفیت، خود را در قالب افت تحصیلی دانش آموزان نشان دهد.

مجموع این اظهارنظرها و آمارها نشان می دهد افت تحصیلی دانش آموزان پدیده ای تک عاملی نیست؛ بلکه حاصل برهم کنش مجموعه ای از عوامل ساختاری، سیاست گذاری های کلان، تغییر نظام سنجش، نابرابری کیفی مدارس، کاهش زمان آموزش و چالش های مربوط به کیفیت یاددهی و یادگیری است؛ مسئله ای که برای مواجهه با آن، نیاز به نگاهی جامع، غیرسیاسی و مبتنی بر داده های علمی وجود دارد.