نرگس خانعلی زاده در اطلاعات نوشت: چیزی شبیه به یک زلزله اجتماعی رخ داده است؛ زلزله ای که همه چیز را زیر و رو کرده و بنیان های جامعه را بر هم ریخته است؛ آنقدر که دیگر هیچ چیز سر جای خودش نیست! نه جوانان روی یک روال منطقی و همیشگی ازدواج می کنند و نه متاهل ها خیلی تمایلی به بچه دار شدن و تجربه حس پدر و مادر شدن دارند.

به نظر می رسد که فشارهای اقتصادی، تغییر باورهای فرهنگی و مسائل اجتماعی، همان زلزله ای است که ساختارهای تشکیل خانواده را درهم شکسته است و آمار تجرد قطعی از یک درصد دهه 60 را به هفت درصد دهه 1400 رسانده است؛ شبیه به یک زلزله هفت ریشتری!

ایران با افت قابل توجه نرخ ازدواج و تولد فرزند روبرو شده است؛ این واقعیتی است که نه تنها آمارهای رسمی و کارشناسان آن را تایید می کنند بلکه یک نگاه کلی در جامعه کوچکی مانند خانواده و دوستان و آشنایان خودمان هم آن را اثبات می کند؛ اینکه تعداد ازدواج ها و تولدها بسیار کم شده است! بر اساس تازه ترین آمارها، ازدواج در طی 10 سال اخیر، 60 درصد کاهش داشته و سن تجرد قطعی، نسبت به سال های گذشته، 7 برابر شده است.

موضوعی که البته تنها منحصر به جامعه فعلی کشور ما نیست و به گفته مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، مروری اجمالی بر وضعیت جهان هم نشان می دهد که روند کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری در اکثر کشورهای دنیا اتفاق افتاده و تفکری بر این پایه که حتماً که قرار نیست همه ازدواج کنند ، در حال شکل گیری و گستردگی در بین جوانان است.

تفکری که افراد را به سمت رشد خودشان سوق می دهد؛ افرادی که می خواهند ادامه تحصیل بدهند، شغل بهتری داشته باشند، مهارت تازه ای یاد بگیرند و ازدواج و به شکل شدیدتری، فرزندآوری را مانع این اهداف می بینند.

وضعیتی که امروز کشور ما را به زیر سطح جایگزینی جمعیت رسانده است؛ جایگاهی که در کشورهای دیگر دنیا هم دیده می شود. اینطور که آمار نشان می دهد، اکنون، 90 کشور در وضعیت زیر سطح جایگزینی هستند؛ یعنی هر نسل به اندازه کافی ازدواج نمی کند و فرزندی به دنیا نمی آورد تا بتواند حتی خودش را جایگزین کند.

در چنین شرایطی، جمعیت کشور به تدریج کاهش پیدا می کند. وضعیتی که با ادامه این تفکر و نگرش های فرهنگی و اجتماعی، در آینده ای نزدیک، به 130 کشور خواهد رسید.

اما این چرخش جمعیتی می تواند در سال های آینده، جامعه ایران را با چالش هایی جدی روبرو کند. بدیهی ترین چالش هم متوجه نیروی کار جامعه می شود؛ چرا که با افزایش سهم افراد بازنشسته و کاهش سهم جوانان در سن کار، اقتصاد با کمبود نیروی کار مواجه می شود و توان تولیدی و رشد اقتصادی جامعه کم می شود. افزایش نیاز به مراقبت های بلندمدت از بیماری های مزمن مانند دیابت، بیماری های قلبی عروقی و آلزایمر با افزایش سن جمعیت، شیوع بیشتری پیدا می کنند.

موضوعی که نیازمند زیرساخت های عظیم پزشکی و توانبخشی، پرستاران تخصصی و مراکز نگهداری بلندمدت است که طبیعتاً هزینه های سنگینی را به دولت و خانواده ها تحمیل می کند. فراموش نکنیم که با ترسیم چنین آینده ای، بخش بزرگی از بار مراقبت از سالمندان معمولاً بر دوش اعضای خانواده خواهد بود؛ موضوعی که باعث خارج شدن آن ها از بازار کار رسمی و فرسودگی شغلی می شود.

و نهایتاً اینکه با کوچک شدن دایره روابط خانوادگی و کاهش تعاملات اجتماعی، بسیاری از سالمندان دچار احساس تنهایی و انزوا می شوند که عاملی برای کاهش سلامت روان آن هاست. به نظر می رسد که تعداد ازدواج هایی که کاهش پیدا کرده است و فرزندآوری هایی که اتفاق نمی افتد، آینده ترسناکی را برایمان رقم خواهد زد.

در قانون جوانی جمعیت، همه چیز پیش بینی شده است؛ از تسهیل شرایط برای ازدواج جوانان تا حمایت هایی که می تواند مادران را به فرزندآوری دلگرم کند، اما اغراق نیست اگر بگوییم آنچه باعث وقوع شرایط امروز شده، این است که کمتر از نصف قوانین تصویب شده هم اجرا نمی شود!

نه سالن های فرهنگی شهرداری برای برگزاری مراسم ازدواج جوانان در اختیار آن ها قرار می گیرد و نه زمین هایی که قرار بود خانه های ویلایی در آن ساخته شود تا خانواده هایی با سه فرزند بیشتر، بتوانند با آسایش زندگی کنند، به آن ها تعلق گرفته است. مادران نمی دانند بعد از 9 ماه مرخصی زایمان و برگشت به کار، وضعیت کاری شان به چه شکل خواهد بود؛ تعداد مهد کودک هایی که قرار بود در سازمان ها و ادارات برای نگهداری از فرزندان مادران شاغل ساخته شود، به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد.

صف های دریافت وام های ازدواج و فرزندآوری آنقدر طویل و طولانی شده است که به چندین ماه و حتی سال می کشد. هیچ چیز آنطور که باید نیست؛ پس چطور می توانیم انتظار داشته باشیم که روند رشد جمعیت، همانی باشد که ما انتظار داریم؟

روشن است که ضعف ساختارهای حمایتی دولتی و نبود سیاست های پایدار مثل مرخصی مؤثر والدین، مهدکودک ارزان، امنیت شغلی مادران و… باعث شده است که هزینه اجتماعی تشکیل خانواده بالا برود و ما همچنان در مسیر نزولی آمارها در حرکت باشیم. مسیری که سرانجام خوشایندی نخواهد داشت!