بچه خواری والدین، ویژگی خاص و عجیبی است که در برخی از گونه های جانوری ازجمله ماهی ها، حشرات و حتی حیوانات خانگی اهلی نیز مشاهده و مستند شده است.

آنیش بوز، بوم شناس رفتاری دانشگاه علوم کشاورزی سوئد مدت هاست که درباره این پدیده رایج در بین حیوانات که از پرورش فرزند به خوردن آن روی می آورند مطالعه می کند و در سال 2022، تحقیقات انجام شده قبلی دراین باره را مورد بازبینی قرار داد. بوز دراین باره توضیح داد: به طورکلی، بچه خواری در والدین به شدت گسترده است. این ابزاری است که در جعبه ابزار بسیاری از گونه ها وجود دارد؛ شاید بتوان آن را نوعی استراتژی دانست که در تولیدمثل آن ها گنجانده شده است.

در بین 1500 گونه شناخته شده که به فرزندخواری مشهور هستند، این رفتار در موجودات متنوعی مثل ماهی گوبی شن، سوسک های گوزنی و حیوانات خانگی اهلی مستند شده است.

عجیب است که رفتار فرزندخواری اغلب با والدین بودن همزیستی دارد: یعنی بسیاری از گونه هایی که به خوردن فرزندانشان معروف هستند، معمولاً از آن ها مراقبت می کنند. این نه تنها ترسناک، بلکه غیرمنطقی به نظر می رسد.

اگر حیوانات رفتارهایی مثل تولید مثل و تضمین بقای فرزندان را در غریزه شان دارند، چه عواملی آن ها را به سمت از بین بردن همان فرزندانشان سوق می دهد؟ طبیعتاً این اتفاق متناقضی به نظر می رسد، ولی دلایل زیادی وجود دارد که چرا خوردن فرزندان می تواند برای موفقیت تولید مثل طولانی مدت برخی از گونه های جانوری مفید باشد.

تولید مثل و فرزنددار شدن در حکم یک سرمایه گذاری است؛ ولی حیوانات مختلف، میزان متفاوتی از زمان، انرژی و منابع را روی بچه هایشان سرمایه گذاری می کنند. در جانورانی مثل فیل ها یا وال ها که تولید مثل کندی دارند، کمترین احتمال برای فرزندخواری وجود دارد؛ چنین حیواناتی تنها یک بچه را در یک دوره زمانی طولانی پرورش می دهند.

بوز در این باره توضیح داد: اگر جانوری مجبور باشد که از یک فرزند مراقبت کرده و در این راستا تلاش زیادی کند، احتمال کمتری وجود دارد که در این گونه شاهد بروز بچه خواری باشیم.

اما حیواناتی که احتمال بیشتری برای خوردن فرزندانشان دارند، آن هایی هستند که چرخه های تولید مثل سریع تری دارند. بوز ادامه داد: گونه هایی که بچه های زیادی دارند، ممکن است تمایل بیشتری به بچه خواری جزیی داشته باشند و فقط گهگداری تعدادی از فرزندانشان را بخورند؛ چون در چرخه زندگی و موفقیتشان، تولید مثل اهمیت کمتری دارد.

بچه خواری جزیی و کلی (خوردن تعدادی از بچه ها در مقابل همه آن ها) در واقع دو رفتار متفاوت با دلایل متفاوت هستند. بچه خواری جزیی در حیواناتی مثل حشرات، عنکبوت ها و ماهی ها که ممکن است همزمان صدها یا حتی هزاران بچه داشته باشند، شایع تر است. برخی از این والدین در صورت کمبود غذا، چند فرزندشان را می خورند. دلیل برخی دیگر از این گونه ها برای انجام این کار، این است که مطمئن شوند که فرزندان باقی مانده غذای کافی دارند.

مطالعه انجام شده در سال 1987 میلادی بر روی سوسک های مردارخوار نشان داد که وقتی غذا کمیاب است، این حشرات تعدادی از فرزندانشان را می خورند تا بازماندگان به خوبی تغذیه شوند.

از سوی دیگر برخی از والدین پستاندار مثل حیوانات آشنایی از جمله گربه ها، سگ ها و خوک ها ممکن است اعضای تکی از یک دسته را که مرده به دنیا آمده اند یا به دلیل بیماری، شانس کمی برای بقا داشتنه باشند را بخورند. این ممکن است راهی برای جذب مجدد انرژی صرف شده برای تولید اولیه فرزند باشد؛ با در نظر داشتن این نکته که زایمان همیشه برای مادران فرساینده است.

البته محققان دلایل متعدد دیگری را هم برای بچه خواری جزیی شناسایی کرده اند؛ از جمله کاهش تراکم جمعیت، حفظ نسبت جنسی یکنواخت در دسته یا حتی تأثیر عفونت انگلی.

در عین حال بچه خواری جزیی در موارد خاص دیگری هم مشاهده شده؛ زمانی که یکی از والدین فرزندانی که از نظر ژنتیکی متعلق به خود او نیستند را می خورد تا تعدادشان کم شود. برخی از ماهی های پدر از طریق مواد شیمیایی آزاد شده می توانند بو بکشند که آیا بچه ها مال آن ها هستند یا نه.

مطالعه ای که در سال 2003 بر روی ماهی خورشیدی بلوگیل انجام شد، نشان داد که پدرانی که بوی فرزندان نر دیگری را در جمعشان حس می کنند، بچه های بیشتری می خورند. بوز در این رابطه توضیح داد: البته مادر همیشه مخالف این کار است؛ چرا که او همچنان با همه فرزندانش مرتبط است و می خواهد از بقای آن ها اطمینان حاصل کند.

همین اتفاق گاهی منجر به درگیری بین ماهی مادر (که می خواهد از فرزندانش محافظت کند) و ماهی پدر که می خواهد آن ها را به عنوان میان وعده بخورد، می شود. دراکثر گونه های ماهی ها، مادرها اغلب از تخم ها محافظت می کنند و پدرها برای شناسایی خطر در منطقه گشت می زنند. بوز ادامه داد: بدین ترتیب ماهی ماده می تواند نظارت نزدیکی بر دسته داشته باشد و مطمئن شود که پدر کاری را که او نمی خواهد، انجام نمی دهد. اختلاف و درگیری بر سر بچه خواری، با دور نگه داشتن پدر توسط ماده از فرزندان حل می شود.

طبق توضیح بوز، بچه خواری کلی معمولاً در موقعیت هایی رخ می دهد که اندازه دسته و خانواده باب میل والدین نباشد. مثلاً وقتی در یک دوره تولید مثل، دسته کوچکتر از حد انتظار باشد، ممکن است در مواردی، والدین همه فرزندانشان را بخورند تا با شروعی دوباره، یک دسته جدید با اندازه بزرگتر و با ارزش تر تولید کنند.

این نوع بچه خواری در پستانداران کوچکی مثل جوندگان و خرگوش ها دیده می شود. براساس مطالعات انجام شده، استرس عامل مهمی است که در فرزند خواری توسط جوندگان ماده مؤثر است. در محیط خطرناکی که شانس بقای فرزندان کم است، بچه خواری کلی شانس مادر در مسیر بقا و تولید مثل مجدد در شرایط امن تر را افزایش می دهد.

بوز در ادامه به این نکته اشاره کرد که تاکنون بیشتر تحقیقات علمی در مورد بچه خواری والدین بر روی ماهی ها انجام شده است که یکی از دلایلش این است که ماهی ها طیف گسترده ای از تاریخچه زندگی و درعین حال استراتژی های متنوع مراقبت والدینی دارند.

البته او یادآوری کرد که تحقیقات زیادی هم بر روی جوندگان انجام شده اما میزان مطالعه درباره فرزندخواری در انواع دیگر حیوانات خیلی کم بوده است.

مطالعاتی که برای مشاهده این رفتارها انجام شده هم درطبیعت بوده و هم در شرایط آزمایشگاهی کنترل شده؛ هرچند که همیشه این احتمال وجود دارد که شرایط آزمایشگاهی و مصنوعی ممکن است بر نرخ بچه خواری والدین و فرزندان تأثیر بگذارد و نباید فراموش کرد که هنوز جواب مشخصی برای این سؤال که "حیوانات از فرزندخواری چه سودی می برند" پیدا نشده است.

بوز براین باور است که در آینده بچه خواری ممکن است تکامل یابد و از همین رو باید تحقیقات بیشتری برروی برخی از زمینه هایی که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته اند، انجام شود. در کل دانشمندان معتقدند که این موضوع به مراتب پیچیده تر و گسترده تر از چیزی است که قبلاً تصور می شد. بوز در بخش پایانی صحبت هایش گفت: تازه متوجه شده ایم که عوامل انگیزشی زیادی پشت این رفتار وجود دارد و احتمالاً در آینده دلایل بیشتری را کشف خواهیم کرد.