مجبور نیستم برای حمله به ونزوئلا از کنگره اجازه بگیرم این تازه ترین اظهارنظر دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکاست که شب گذشته (به وقت تهران) در نشست خبری در کاخ سفید و در پاسخ به سوال یک خبرنگار گفت و بار دیگر مدعی شد درپی حمله به کارتل های مواد مخدر در داخل خاک ونزوئلا است و برای این اقدام هم نیازی به مجوز هیچ نهاد و قانون و قاعده ای ندارد.

به گزارش ایرنا، گرچه این نخستین بار نیست که رییس جمهور آمریکا، اقداماتی غیرقانونی خود را به راحتی پیش می برد اما پرسش مهم است که در روزهای پایانی سال 2025 جهان بار دیگر تنش تازه ای در آمریکای جنوبی و میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری بولیواری ونزوئلا را خواهد دید. تنشی که این روزها به یکی از حساس ترین بحران های ژئوپلیتیک در منطقه کاراییب و حتی فراتر از آن تبدیل شده است. آمریکا نفتکش ها و کشتی های ونزوئلا را محاصره کامل کرده و همین امروز و ساعاتی پیش از انتشار این گزارش ستاد فرماندهی جنوبی ارتش آمریکا اعلام کرده که در آب های بین المللی در شرق اقیانوس آرام به 2 قایق حمله کرده و پنج نفر را کشته است.

بحران شکل گرفته میان واشنگتن و کاراکاس گرچه در طول این مدت بسیاری را به دام مرگ فرستاده اما پیامدها و تبعات آن حتی تا غرب آسیا و خاورمیانه هم رسیده است. مبارزه با مواد مخدر، سرلیست فهرستی است که دولت آمریکا در تشریح دلایل حمله به کشتی ها و تمامیت ارضی ونزوئلا اعلام می کند اما اگر بدانیم که ونزوئلا یکی از بزرگ ترین منابع نفت خام جهان دارد؛ بیش از 300 میلیارد بشکه نفت قابل استخراج در سرزمین تحت حاکمیت دولت چپگرای نیکلاس مادورو قرار دارد و این انگیزه ای بسیار فراتر از مبارزه با مواد مخدری است که درصد بسیار کمی از آن (کمتر از10 درصد) از طریق کاراییب وارد آمریکا می شود. میان واشگتن و کاراکاس، سال هاست که به سبب تفاوت در ایدئولوژی حکومتی، اختلافات بسیاری وجود دارد اما ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود در کنار اعمال تحریم های مالی و نفتی سنگین، فشارهای سیاسی و نظامی گسترده ای را هم علیه مادورو و دولتش انجام داده است.

در تازه ترین این فشارها دولت ترامپ 16 دسامبر 2025 (10 آذرماه) اعلام کرد که تمامی نفتکش های تحت تحریم که قصد ورود به بنادر ونزوئلا یا خروج از آن را دارند، مشمول محاصره دریایی خواهند شد. محاصره نظامی و اقتصادی ونزوئلا در حالی از سوی آمریکا شدت یافته است که کاراکاس این اقدامات را نقض آشکار حقوق بین الملل، آزادی تجارت دریایی و حاکمیت ملی کشورش خوانده و به تکرار اعلام کرده که این امرغیرمنطقی و تهدیدی برای امنیت منطقه است. استقرار ناو هواپیمابر، ناوشکن ها و بیش از 10 هزار نیروی نظامی در منطقه، قطعا برای مقابله با مواد مخدر و قایق های حامل کوکایین نیست و ترامپ درپی ماجراجویی جدید در این منطقه است.

واکنش های بین المللی به اقدام آمریکا

اقدامات دولت آمریکا علیه ونزوئلا با واکنش هایی از سوی کشورهای مستقل جهان مواجه شده است. وزارت خارجه روسیه روز گذشته (28 آذر) با صدور بیانیه ای تشدید مداوم و عامدانه تنش های پیرامون ونزوئلا را مشهود خواند و ابراز امیدوار کرد آمریکا از تشدید تنش ها پیرامون ونزوئلا خودداری کند، چرا که این امر عواقب غیرقابل پیش بینی به دنبال خواهد داشت. در این بیانیه از رویکرد مادورو برای حفاظت از منافع و حاکمیت ونزوئلا حمایت و تاکید شده است که مسکو همواره از عادی سازی گفتگوها بین آمریکا و ونزوئلا و گام برداشتن در راستای کاهش تنش ها حمایت می کند. روسیه پیش از این هم اقدامات آمریکا علیه ونزوئلا را اشتباه فاجعه بار دانسته و خواستار کاهش تنش شده بود.

وانگ یی وزیر امور خارجه چین هم ونزوئلا را شریک استراتژیک پکن و اعتماد و حمایت متقابل را از سنت های روابط دو کشور دانست و گفت که پکن با همه اشکال قلدری یکجانبه مخالف است و از همه کشورها برای حفاظت از حاکمیت و کرامت ملی آنها حمایت می کند و ونزوئلا حق دارد به طور مستقل همکاری های سودمند متقابل را با سایر کشورها توسعه دهد و جامعه بین المللی موضع ونزوئلا را در مورد حفاظت از حقوق و منافع مشروع خود درک و حمایت می کند.

فرحان عزیز حق معاون سخنگوی سازمان ملل در پی تشدید تنش میان واشنگتن کاراکاس و اعلام محاصره نفتکش های ونزوئلا از سوی رییس جمهوری آمریکا اعلام کرد که دبیرکل سازمان ملل خواستار کاهش فوری تنش ها میان آمریکا و ونزوئلا است.

وزارت امور خارجه ایران هم در بیانه ای تصریح کرد: اقدام آمریکا در تعرض، توقیف یا ایجاد مانع برای تردد آزاد شناورهای تجاری از یا به مقصد ونزوئلا، مصداق بارز دزدی دریایی دولتی و سرقت مسلحانه در دریاست. استناد به قوانین داخلی آمریکا و تحریم های یک جانبه و غیرقانونی آن برای توجیه این اقدامات نیز به هیچ عنوان نمی تواند مبنایی برای مشروع جلوه دادن چنین اقدامات مجرمانه ای باشد.

در این بیانیه آمده است: تهدید، محاصره اقتصادی و توسل به زور علیه یک کشور مستقل عضو سازمان ملل متحد، نقض صریح اصول اساسی منشور ملل متحد، به ویژه اصل احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و ممنوعیت تهدید یا استفاده از زور محسوب می شود. هیچ قدرتی حق مداخله در امور داخلی ونزوئلا را ندارد و این کشور به موجب اصول بنیادین منشور ملل متحد از حق ذاتی دفاع از خود در برابر هر تهدید و تعرض خارجی برخوردار است.

بحران شکل گرفته از سوی آمریکا در آمریکای جنوبی، مشروعیت قوانین بین المللی را زیر سوال برده و پیامدهایی برای نظام حقوقی جهان به وجود آورده است. قوانین بین الملل دو اصل آزادی کشتیرانی و احترام به تمامیت ارضی کشورها را تضمین کرده است؛ دقیقا همان دو اصلی که آمریکا در ارتباط با ونزوئلا آن را نادیده گرفته است. حقوق بین الملل هرگونه محاصره، تهدید دریایی و مسدود سازی جریان انتقال نفت کشوری علیه کشور دیگر را بدون مجوز شورای امنیت، اعلام جنگ می داند.

ونزوئلا-ایران و کوششی برای کاستن از بار تحریم ها

28 دی ماه سال گذشته، یعنی اندکی پیش از حضور رسمی ترامپ در کاخ سفید و آغاز دور دوم ریاست جمهوری خود، نشریه بلومبرگ به نقل از منابع خود اعلام کرد که تیم ترامپ در حال ارزیابی گزینه ها درمورد ایران و ونزوئلا است و بین مشاوران کلیدی ترامپ یک توافق کلی وجود دارد که به استراتژی فشار حداکثری کامل علیه تهران بازگردند. این برنامه با یک بسته تحریمی بزرگ که بازیگران اصلی صنعت نفت را هدف قرار می دهد آغاز خواهد شد و ممکن است از اوایل فوریه اجرا شود. اقدامات و سیاست های امروز آمریکا در قبال تهران و کاراکاس نتیجه همان سیاست یک سال پیش است که با حمله نظامی محدود به ایران و ونزوئلا همراه بوده است.

در حال حاضر و همزمان با اوجگیری تنش ها در کاراییب مشاوران ترامپ و شماری از گروه های مخالف دولت ونزوئلا در ادعاهایی به نقش ایران در شرایط کنونی اشاره می کنند و این در حالی است که تهران بارها و از تریبون های مختلف این ادعاها را بی اساس دانسته و تاکید کرده است که اقدام آمریکا علیه کاراکاس دزدی دریایی دولتی و نقض آشکار قوانین بین المللی است.

روابط ونزوئلا و ایران اما آن اندازه عمیق و طولانی مدت است که نتوان تنها بر مبنای رویدادهای اخیر این روابط را قضاوت کرد. تهران و کاراکاس نزدیک سه دهه است که همکاری های گسترده ای در حوزه انرژی، زیرساخت ها و مقابله با تحریم ها در دستور کار دارند و ایران در این زمینه های سرمایه گذاری های بسیاری در ونزوئلا انجام داده است. همکاری ایران در بخش ساخت مسکن دولتی، ساخت کارخانه های مختلف مونتاژ خودرو و تراکتور و توسعه کارخانه سیمان، کشت فراسرزمینی، ساخت پالایشگاه های مشترک و یا فراسرزمینی مانند ال پالیتو در ونزوئلا از مهمترین ابتکارات در روابط اقتصادی دو کشور بوده و گرچه تحریم ها شرایط را برای تداوم این همکاری ها بسیار دشوار کرده است اما میان ایران و ونزوئلا همچنان همکاری ها تداوم دارد. توافق نامه همکاری 20ساله و نیز توافق تجارت آزاد از اسناد راهبردی میان دو کشور است که در آن ها تلاش شده است سطح همکاری ها به ویژه در حوزه اقتصاد افزایش یابد. در عرصه سیاست هم رویکرد ضد امپریالیستی دو کشور در سال های اخیر، تهران و کاراکاس را به یکدیگر نزدیک کرده است.

انگیزه رییس جمهور آمریکا از این میزان فشار را باید در تقلا برای دستیابی به منابع انرژی و معادن و عناصر کمیاب ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین هم دانست. این اما همه داستان و انگیزه های ترامپ برای حضور پررنگ تر در این منطقه نیست. برای واشنگتن دکترین مونرو در جنوب قاره آمریکا همچنان پابرجاست و این بار آمریکا نگران حضور کشورهایی چون روسیه، چین و ایران در این بخش از کره زمین است.

از سوی دیگر آمریکا بر اساس برنامه ریزی های بلندمدت خود در تلاش است تا با در اختیار گرفتن منابع نفتی عظیم ونزوئلا، بازار نفت جهان را در برابر هرگونه تنش احتمالی در خاورمیانه، بیمه کند و به دیگر سخن، وابستگی کشورهای همراه خود به نفت در این منطقه را به کمترین میزان خود برساند این استراتژی با هدف کنترل بازار انرژی در صورت وقوع هرگونه درگیری با ایران هم قابل ارزیابی است. طرح ادعاهایی مانند حضور گروه های مقاومت در ونزوئلا هم در راستای فشار حداکثری و کنترل ایران مطرح می شود.

واقعیت آن است که کنار هم قرار دادن ایران و ونزوئلا در شرایط کنونی بیش از آنکه به روابط اقتصادی، نظامی و سیاسی دو کشور ارتباط داشته باشد، به این موضوع مرتبط است که تهران و کاراکاس در مسیر کاستن از تحریم ها و فشارهای حداکثری دولت آمریکا در جستجوی راه هستند و همین موضوع ترامپ را هم عصبانی و هم نگران کرده است. عمده ادعاهای مطرح شده هم در این زمینه قابل ارزیابی است.

در نهایت بحران در کاراییب با هر سناریویی اعم از سرنگونی نیکلاس مادورو رییس جمهور ونزوئلا یا کناره گیری او و یا جنگی تازه ادامه یابد، پیامدهای آن فراتر از آمریکا لاتین احساس خواهد شد و بر روابط و رقابت های ژئوپلیتیک میان چین و آمریکا دامن زده و اثرات مستقیمی بر جریان انرژی جهانی خواهد گذاشت. از بعد قانونی هم اقدام نظامی کشوری علیه کشور دیگر به بهانه مقابله با مواد مخدر آزمون محکی برای مدعیان قوانین بین المللی است تا در برابر این بی قانونی آشکار واکنش مناسبی داشته باشند.