در روز های اخیر، انتشار ویدیویی از سخنان سعید جلیلی درباره کافه های فراوان در تهران واکنش های گسترده ای در فضای رسانه ای و شبکه های اجتماعی برانگیخت. جلیلی در این سخنان، با اشاره به افزایش تعداد کافه ها در مسیر تردد روزانه اش، این پدیده را قابل تأمل دانسته و آن را در چارچوبی انتقادی مطرح می کند؛ چارچوبی که به روشنی بار ارزشی و فرهنگی دارد.

به گزارش رویداد 24، در نگاه نخست، ممکن است این اظهارات صرفاً دغدغه ای فرهنگی یا اخلاقی تلقی شود؛ اما بررسی دقیق تر مواضع گذشته سعید جلیلی و جریان سیاسی نزدیک به او نشان می دهد که این سخنان بخشی از یک الگوی فکری منسجم تر است؛ الگویی که با تحول، تغییر و توسعه در اشکال مختلف آن مسئله دارد.

برای فهم بهتر این موضع گیری، باید به سابقه فکری و سیاسی جریان منتسب به سعید جلیلی توجه کرد. این جریان، چه در عرصه سیاست خارجی، چه در حوزه اقتصاد و چه در میدان فرهنگ، همواره نگاهی بدبینانه به مفهوم توسعه داشته است. توسعه در این نگاه، نه یک فرآیند تدریجی و ضروری برای بهبود کیفیت زندگی مردم، بلکه پدیده ای مشکوک و حتی تهدیدآمیز تلقی می شود.

در سیاست خارجی، این رویکرد خود را در مخالفت سرسختانه با هرگونه توافق و تعامل بین المللی نشان داده است؛ حتی زمانی که چنین تعاملاتی می توانست به کاهش فشار اقتصادی بر جامعه منجر شود. در حوزه اقتصاد، این جریان نسبت به سازوکار های بازار، سرمایه گذاری و رشد خدماتی موضعی محتاطانه و گاه منفی داشته است. در فرهنگ و اجتماع نیز، هر پدیده نوظهور به جای تحلیل واقع بینانه، اغلب با برچسب انحراف یا تغییر نامطلوب مواجه شده است. اعتراض به کافه ها دقیقاً در همین چارچوب قابل فهم است.

در بسیاری از شهر های بزرگ جهان، کافه ها بخشی جدایی ناپذیر از زیست شهری محسوب می شوند. آنها صرفاً محل نوشیدن قهوه نیستند، بلکه فضا هایی برای گفت و گو و تعامل اجتماعی اند که نقش مهمی در اقتصاد خرد و اشتغال جوانان دارند و بستری برای شکل گیری ایده های فرهنگی، هنری و اجتماعی فراهم می کنند و جایگزینی برای کمبود فضا های عمومی در شهر های متراکم هستند

در تهران نیز، رشد کافه ها را می توان نتیجه طبیعی عواملی، چون شهرنشینی گسترده، تغییر سبک زندگی، افزایش جمعیت جوان و نیاز به فضا های عمومی غیررسمی دانست. با این حال، در نگاه سعید جلیلی و جریان فکری نزدیک به او، این پدیده نه پاسخ به یک نیاز اجتماعی، بلکه نشانه ای از انحراف فرهنگی تلقی می شود. این نگاه، در عمل به معنای مخالفت با یکی از جلوه های عینی توسعه شهری است.

یکی از نقاط ضعف اساسی در اظهارات جلیلی و جریان فکری او، نبود هرگونه راهکار ایجابی است. اگر افزایش کافه ها مسئله است، جایگزین آن چیست؟ آیا راه حلی برای نیاز های اجتماعی جوانان ارائه می شود؟ آیا فضا های عمومی سالم و متناسب با زندگی شهری پیشنهاد می گردد؟

پاسخ معمولاً منفی است. آنچه بیشتر دیده می شود، نفی پدیده موجود بدون ارائه بدیل عملی است. این رویکرد در حوزه های دیگر نیز تکرار شده است: مخالفت با توافق های بین المللی بدون ارائه مسیر جایگزین برای رشد اقتصادی، یا نقد سبک زندگی جدید بدون ترسیم الگوی قابل اجرا برای جامعه امروز.

جامعه ایران، به ویژه در کلان شهر هایی مانند تهران، طی دهه های اخیر تغییرات عمیقی را تجربه کرده است. افزایش تحصیلات، گسترش ارتباطات، تغییر ساختار خانواده و تحول در الگو های مصرف، همگی نشانه هایی از این دگرگونی اند. کافه ها یکی از نمود های ساده و قابل مشاهده این تغییرات هستند.

مخالفت با این پدیده ها، در عمل به معنای **مخالفت با واقعیت اجتماعی موجود** است. واقعیتی که نه با دستور و نه با انتقاد از بالا قابل حذف نیست. تجربه نشان داده است که نادیده گرفتن نیاز های اجتماعی، تنها به گسترش شکاف میان سیاست گذاران و جامعه منجر می شود.

سخنان جلیلی درباره کافه ها، از سوی بسیاری از جوانان به عنوان نشانه ای از بی توجهی به تجربه زیسته آنها تلقی شد. برای نسل جوان، کافه نشینی نه کنشی سیاسی است و نه تلاشی برای تقابل با ارزش ها؛ بلکه راهی برای معاشرت، آرامش و فرار موقت از فشار های اقتصادی و اجتماعی است. وقتی یک سیاستمدار با تجربه چند دهه فعالیت در ایران این سبک زندگی را زیر سؤال می برد، عملاً شکاف نسلی و فرهنگی تعمیق می شود. این شکاف پیش تر نیز در مواضع جریان جلیلی دیده شده و یکی از دلایل فاصله این جریان با بدنه اجتماعی شهر های بزرگ محسوب می شود.

اگر مواضع سعید جلیلی را در حوزه های مختلف کنار هم بگذاریم، یک الگوی تکرارشونده دیده می شود. الگویی مبتنی بر مقاومت در برابر تعامل بین المللی، بدبینی به هر نمادی که رنگی از غرب د ارد و به رشد اقتصادی مبتنی بر خدمات و بازار می انجامد.

این الگو نشان می دهد که مسئله اصلی، نه کافه ها، بلکه خود مفهوم توسعه و تغییر است. در این نگاه، جامعه مطلوب جامعه ای ایستا و کنترل شده است؛ جامعه ای که تغییرات آن حداقلی و قابل مهار باشد.

واکنش ها به سخنان جلیلی نشان داد که بخش قابل توجهی از افکار عمومی، این اظهارات را دور از اولویت های واقعی جامعه می دانند. بسیاری از کاربران و تحلیل گران پرسیدند که در شرایطی که مردم با مشکلاتی، چون تورم، بیکاری، بحران مسکن و کاهش قدرت خرید مواجه اند، تمرکز بر کافه ها چه نسبتی با دغدغه های واقعی جامعه دارد؟ این پرسش ها بار دیگر این واقعیت را برجسته کرد که فاصله میان برخی جریان های سیاسی و زندگی روزمره مردم، رو به افزایش است.

اعتراض سعید جلیلی به کافه های تهران را نمی توان یک موضع گیری موردی یا اتفاقی دانست. این سخنان بخشی از گفتمانی است که با هر جلوه ای از توسعه، چه اقتصادی، چه اجتماعی و چه فرهنگی، مسئله دارد. در این گفتمان، تغییر تهدید است و نه فرصت، و سبک زندگی مدرن به جای آنکه مدیریت و هدایت شود، صرفاً نفی می شود.

جامعه ایران، به ویژه در شهر های بزرگ، مسیر تحول خود را طی می کند. کافه ها، فضا های عمومی و اشکال جدید زیست شهری، پاسخ هایی طبیعی به نیاز های این جامعه اند. نادیده گرفتن یا مخالفت با این واقعیت ها، نه توسعه را متوقف می کند و نه جامعه را به گذشته بازمی گرداند؛ بلکه تنها شکاف میان سیاست و زندگی واقعی مردم را عمیق تر می کند.