مستند مشت زنی در رینگ ترجمه به کارگردانی حنیف شهپرراد و تهیه کنندگی آریان عطارپور به زندگی و کارنامه ذبیح الله منصوری، نویسنده و مترجم مشهور ایرانی، می پردازد و تصویری چندوجهی از شخصیت، چالش ها و دستاوردهای او ارائه می دهد.

به گزارش خبرآنلاین، این مستند به کارگردانی حنیف شهپرراد و تهیه کنندگی آریان عطارپور تولید شده و با بازی رضا بهبودی در نقش منصوری و حضور امین قنبری به عنوان مصاحبه کننده، تلاش می کند تا علاوه بر بازنمایی زندگی این شخصیت ادبی، بخش هایی از تاریخ ادبی و فرهنگی ایران را نیز روایت کند.

مشت زنی در رینگ ترجمه که در نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت به نمایش درآمد، با بررسی آثار مشهور منصوری مانند دن کیشوت ، خداوند الموت و لولیتا ، تعامل او با ادبیات جهانی و تأثیرش در ترویج کتابخوانی در ایران، نگاه عمیق و نقادانه ای به زندگی او دارد و مخاطب را به تأمل درباره مرز میان خلاقیت، اقتباس و دستکاری ادبی دعوت می کند.

در ادامه گفت وگو با آریان عطارپور تهیه کننده این اثر را می خوانید.

چه شد که به سراغ زندگی ذبیح الله منصوری و این ایده رفتید؟

من و حنیف شهپرراد هر دو ذبیح الله منصوری را می شناختیم؛ اما خواننده ی پروپاقرص آثار او نبودیم. برای من او یک شخصیت ادبی نامتعارف و تا حدی مطرود بود. یکی از دوستانم مشغول نوشتن رمانی بود که قرار بود ذبیح الله منصوری نیز در آن حضور داشته باشد، به عنوان کسی که زندگی خود را وقف ادبیات کرده است. به جز آن، در نوجوانی و اوایل جوانی فیلم ت مثل تقلب اثر اورسن ولز را تماشا کرده بودم و ذبیح الله منصوری را همواره به عنوان مابه ازای ایرانی شخصیت اصلی آن فیلم در ذهن داشتم.

اما گمان می کنم اولین جرقه هایی که منجر به ساخت این فیلم شد، وقتی شکل گرفت که استاد فرهاد ورهرام کتاب دیدار با منصوری را به کارگردان فیلم، حنیف شهپرراد، پیشنهاد کرده بودند. حنیف هم پس از مطالعه ی کتاب، پیشنهاد ساخت فیلمی بر اساس این کتاب و زندگی ذبیح الله منصوری را به من داد. کتاب را خواندم، هم نظر شدیم، تصمیم به ساخت فیلم گرفتیم و در اولین گام به سراغ اسماعیل جمشیدی رفتیم و مصاحبه ای از او ضبط کردیم. در یک سال و نیم بعدی، پژوهش و تولید فیلم را به طور هم زمان جلو می بردیم.

از آن جا که خودتان هم جزو تیم پژوهش بودید، چالش برانگیزترین بخش زندگی منصوری برایتان کدام بخش بود؟

یکی از چالشی ترین بخش ها، پیدا کردن مصادیقی از کتاب های خود منصوری، برای دفاع یا انتقاد از او بود. در نهایت به چند اثر که هر کدام بازنماینده ی جنبه ای خاص از روش کار او بودند رسیدیم: دن کیشوت ، خداوند الموت و لولیتا . چالش بزرگ دیگرمان، فیلم برداری صحنه های بازسازی در ساختمان متروک مجله ی خواندنی ها بود؛ با حضور رضا بهبودی، امین قنبری، بازیگر نقش آقای اسماعیل جمشیدی و خود آقای جمشیدی. زمان می گذشت و ما نمی توانستیم تمام این موارد را به طور هم زمان هماهنگ کنیم تا این که تقریباً دو روز قبل از جنگ 12روزه، توانستیم صحنه های بازسازی را فیلم برداری کنیم.

نگاه شخصی شما به ذبیح الله منصوری چیست؛ فردی که به کتاب خوانی در ایران کمک کرده یا یک جاعل؟

نگاه شخصی بنده اهمیت چندانی ندارد. بیش تر به درد خودم می خورد تا دیگران. اما به نظرم مطرح کردن این سؤال با یا ممکن است مخاطب و کسی که مورد پرسش قرار گرفته را به اشتباه بیندازد. او هم به کتابخوانی در ایران کمک کرده است، و هم به زعم بسیاری از جمله خودم، به خصوص با استانداردهای اخلاقی معاصر در حوزه ی امانتداری ادبی، یک جاعل بود.

مهم این است که بتوانیم واقعیات زندگی او را از هم تفکیک کنیم و با عنایت به این مسأله که او یک شخصیت چند وجهی بود، در موارد مختلف قضاوتش کنیم. کاری که ما در فیلم کردیم. در فیلم، هیچ کدام از طرفداران یا منتقدان منصوری، فکتی را مطرح نمی کنند که طرف مقابل آن را رد کند. همگی می دانند که او متن را دستکاری می کرده و همگی هم می دانند که او مردم را کتابخوان کرده است. تفاوت بین منتقدان و طرفداران این است که هر کدام یک بخش از واقعیت را مهم تر و برجسته تر می دانند.

ممکن است عده ای ما را متهم کنند که چرا زیادی نسبت به موضوع بی طرفیم، عده ای دیگر نیز بنا بر نگاه خود ممکن است ایراد بگیرند که چرا زیادی جانب منصوری را گرفته ایم یا چرا این قدر به منصوری تاختیم؟ این که ما نظرات مختلف راجع به او را در مستند بازتاب داده ایم، به معنی انفعال مان نیست. در نیمه ی اول فیلم نقدهای معقولی به کار آقای منصوری وارد می شود، در نیمه ی دوم، بیش تر به پس زمینه ی زندگی او و دوران مشقت بار کارش اشاره می شود.

شاید برخی بگویند شما در نیمه ی دوم فیلم که اتفاقاً از نظر احساسی پربارتر هم هست، منصوری را تطهیر کرده اید. نمی دانم تطهیر کلمه ی درستی باشد یا نه. اما از نظر من یکی از رسالت های سینما و هر مدیوم قصه گویی دقیقاً همین است که ما درک کنیم که اگر شخصیتی مرتکب گناه یا اشتباه شده، در چه شرایطی بوده؟ تحت چه نوع فشارهایی بوده؟ یا اصلاً شاید از یک زاویه دید خیلی خاص به کار خود نگاه می کرده است.

نکته این جاست که نباید انتظار پاسخ یک کلمه ای از یک فیلم داشت. برای همه ی آدم ها، از جمله خودم، دسته بندی سریع و برچسب زدن، کار را آسان تر می کند؛ اسمش را می گذارم قضاوت فست فودی. اما این فیلم دعوتی ست به تأمل بیش تر در قضاوت.

شما تلاش کردید همه ی نگاه ها را در مستند داشته باشید؛ برای مثال با مسعود بهنود هم مصاحبه کردید. هماهنگی با ایشان در لندن چالشی نداشت؟

چالش داشت. در ابتدا چون آقای بهنود شناخت درستی از ما نداشتند و حق هم داشتند به کسی که نمی شناسند پاسخ سریع ندهند، کار، کمی کُند پیش می رفت. اما با کمک و وساطت آقای سیروس علی نژاد، ضبط این مصاحبه در لندن میسر شد. فیلم برداری در آن جا پیدا کردیم که با درک شرایط پروژه، با یاری مان شتافت و با توجه به سبک بصری دیگر مصاحبه های فیلم، این مصاحبه را ضبط کرد. در تمام طول مصاحبه، حنیف با تماس ویدیویی کنار فیلم بردار بود و از آقای بهنود سؤال می پرسید.

آیا برای ساخت این مستند سفارشی از سوی ارگان یا افراد مشخصی دریافت کردید؟

خیر. همان طور که توضیح دادم، سفارشی در کار نبود. اما پس از آماده کردن یک طرح کلی چندصفحه ای و ضبط مصاحبه با آقای اسماعیل جمشیدی، بنده کل پکیج را به مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی ارائه دادم و آن ها با موافقت خود برای تولید این اثر، مسیر ساخت آن را هموارتر کردند.

چه شد که برای ایفای نقش آقای منصوری به انتخاب رضا بهبودی رسیدید؟

ایشان در سریال شبکه مخفی زنان در نقش شخصیت های مختلف تاریخ معاصر ایران بازی می کردند؛ هر کدام در حد چند دقیقه. یکی از آن ها ذبیح الله منصوری بود. من صحنه ی مربوطه را دیده بودم. به نظرم چهره ی آقای بهبودی با منصوری مو نمی زد. آن را به کارگردان پیشنهاد دادم و هر دو مشتاقانه به سراغ پیدا کردن راه ارتباطی با ایشان رفتیم.

حضور اسماعیل جمشیدی به عنوان تنها مصاحبه کننده با آقای منصوری چقدر کمک کننده بود؟

فوق العاده کمک کننده بود. ما ساخت این فیلم را مدیون کتاب دیدار با ذبیح الله منصوری هستیم. این از هوشمندی او بوده که در آن سال به ذهنش رسیده تا چنین مصاحبه ای با آقای منصوری انجام دهد. زمان می گذرد و شخصیت های برجسته از دنیا می روند و مخزن اسرارشان هم با خودشان دفن می شود. اسنادی چون مصاحبه های مکتوب یا تواریخ شفاهی اند که باقی می مانند و به ما کمک می کنند تا با رجوع به آن ها به خوانشی مجدد از زندگی آدم ها و دوره ی زیست شان برسیم. مشت زنی در رینگ ترجمه هم فقط حکایت ذبیح الله منصوری نیست؛ پرتره ای است در پس زمینه ی یک دوره ی تاریخی مهم از سرزمین مان.