اولین تماس بی سیمی که انسان برقرار کرد، بیشتر شبیه معجزه بود تا فناوری. صدایی که بدون سیم، بدون کابل و بدون مسیر فیزیکی، از نقطه ای به نقطه دیگر می رسید. امروز بعد از گذشت بیش از یک قرن، شکل و شمایل بی سیم تغییر کرده، دیجیتال شده، رمزگذاری شده و هوشمندتر از همیشه است، اما ماهیتش همان است؛ ارتباطی زنده، مستقیم و مستقل.

بی سیم نه رقیب تلفن همراه است و نه جایگزین اینترنت. کارکردش در جایی تعریف می شود که سایر ابزارها کم می آورند. جایی که پوشش شبکه از بین می رود، زیرساخت فرو می ریزد یا زمان برای اتصال صبر نمی کند. همین ویژگی باعث شده بی سیم هنوز ستون فقرات ارتباط در نیروهای نظامی، پلیس، اورژانس، آتش نشانی، پروژه های صنعتی، معادن، حمل ونقل ریلی و هوایی باقی بماند.

تمام این جهان ارتباطی روی دوش امواج رادیویی ایستاده؛ موج هایی که دیده نمی شوند اما رفتارشان کاملاً قابل پیش بینی است. شناخت این رفتار، کلید فهم تفاوت میان باندهای فرکانسی مختلف است. دو نام بیشتر از همه شنیده می شود: VHF و UHF.

VHF محدوده ای از فرکانس را پوشش می دهد که طول موج های بلندتری دارد. این بلندی موج یک مزیت بزرگ ایجاد می کند؛ حرکت راحت تر در فضای باز. وقتی مانع کم است و فاصله زیاد، این امواج مسیر خودشان را پیدا می کنند. به همین دلیل است که ارتباطات دریایی، هوانوردی غیرنظامی، بی سیم های جاده ای و حتی برخی شبکه های مرزی هنوز به VHF متکی اند.

در ایران هم، سال هاست بسیاری از ارتباطات جاده ای، راهداری و بخش هایی از شبکه های قدیمی امدادی روی همین باند شکل گرفته اند. برد مناسب، پایداری در مسافت های طولانی و نیاز کمتر به ایستگاه های تقویتی، VHF را برای مناطق باز به انتخابی منطقی تبدیل کرده است.

اما شهر جای دیگری است. ساختمان ها، دیوارها، سازه های فلزی و حجم بالای نویز الکترومغناطیسی، همان نقطه ای است که موج بلند به مشکل می خورد. اینجا UHF وارد صحنه می شود. موج کوتاه تر، انعطاف پذیرتر و سازگارتر با محیط های متراکم. در دل شهر، بی سیم های UHF راحت تر نفس می کشند.

به همین دلیل است که شبکه های پلیس شهری، مترو، فرودگاه ها، صنایع بزرگ و پروژه های ساختمانی سنگین، معمولاً روی UHF بنا می شوند. این باند بهتر از دیوار عبور می کند، در فضای بسته پایدارتر است و آنتن های کوچکتری نیاز دارد. همین آنتن های جمع وجور، امکان طراحی بی سیم های دستی سبک و مقاوم را فراهم کرده اند.

انتخاب میان این دو باند، تصمیمی کاملاً عملیاتی است. هیچ کدام ذاتاً برتر نیستند. محیط، مأموریت و نیاز ارتباطی مشخص می کند کدام موج باید به کار گرفته شود. گاهی حتی ترکیب هر دو، بهترین پاسخ است.

بی سیم های نسل قدیم، اغلب آنالوگ بودند. صدا مستقیم روی موج سوار می شد و هر نویزی هم همراهش می آمد. خش، پارازیت و افت کیفیت بخشی از تجربه کاربر بود. با این حال، همین سادگی یک مزیت بزرگ داشت؛ خرابی کمتر، تعمیر آسان تر و وابستگی حداقلی به تنظیمات پیچیده.

اما دنیا متوقف نماند. با ورود فناوری دیجیتال، بی سیم ها هم پوست انداختند. بی سیم دیجیتال فقط صدا منتقل نمی کند؛ داده را بسته بندی می کند، رمز می کند و تحویل می دهد. نتیجه، صدایی شفاف تر، برد مؤثر بیشتر و امنیت بالاتر است.

در این میان، استانداردهایی مثل DMR، P25 و TETRA شکل گرفتند. هرکدام برای کاربردی خاص طراحی شدند. DMR به دلیل هزینه منطقی و انعطاف بالا، در صنایع و سازمان های متوسط محبوب شد. TETRA بیشتر در شبکه های بزرگ دولتی و امنیتی استفاده می شود. P25 هم در بسیاری از ساختارهای امدادی و نظامی غربی جایگاه ویژه دارد.

وقتی صحبت از برند می شود، بی سیم دنیای نام های بزرگ است. موتورولا هنوز یکی از ستون های این بازار است. سری های MOTOTRBO در حوزه دیجیتال، سال هاست در شبکه های شهری و صنعتی استفاده می شوند. هایترا به عنوان رقیب جدی چینی، با قیمت رقابتی و کیفیت قابل قبول، سهم بزرگی از بازار جهانی را گرفته است.

کنوود، نامی آشنا برای کسانی که با بی سیم های کلاسیک بزرگ شده اند، همچنان در حوزه دیجیتال فعال است و ترکیب کیفیت ساخت ژاپنی با فناوری روز را ارائه می دهد. ایکوم و یاسو هم بیشتر در حوزه آماتوری، دریایی و تخصصی خوش درخشیده اند.

در سال های اخیر، برندهایی مثل Sepura، Tait و Harris هم در پروژه های بزرگ ارتباطی دیده می شوند؛ به ویژه در شبکه های امن و مأموریت محور. هرکدام فلسفه طراحی خاص خودشان را دارند، اما همه روی یک اصل مشترک ایستاده اند؛ ارتباط باید حتی در بدترین شرایط برقرار بماند.

بی سیم های دیجیتال جدید، امکاناتی دارند که تا چند سال پیش تصورش سخت بود. ارسال پیام متنی، موقعیت یابی GPS، تماس گروهی، اولویت بندی کاربران و حتی مدیریت از راه دور. فرمانده یک عملیات می تواند بداند هر نیرو کجاست و چه کسی در حال صحبت است.

با این حال، پیچیدگی همیشه هم مزیت نیست. هرچه سیستم پیچیده تر شود، نیاز به آموزش، نگهداری و مدیریت دقیق تر هم بیشتر می شود. به همین دلیل است که هنوز هم در بسیاری از مأموریت ها، بی سیم آنالوگ ساده کنار نسخه دیجیتال نگه داشته می شود؛ برای روزی که همه چیز از کار افتاد.

موضوع امنیت، بخش جدایی ناپذیر این جهان است. شنود همیشه یک تهدید بوده. بی سیم های دیجیتال با رمزگذاری، این خطر را تا حد زیادی کاهش داده اند، اما هیچ سیستمی صددرصد نفوذناپذیر نیست. انتخاب توان خروجی، نوع آنتن و حتی محل استقرار کاربر، همه در امنیت ارتباط نقش دارند.

در ایران، ترکیبی از نسل ها کنار هم استفاده می شود. از بی سیم های آنالوگ قدیمی گرفته تا شبکه های دیجیتال شهری. تحریم ها، محدودیت ها و شرایط خاص باعث شده بازار بی سیم کشور مسیر متفاوتی را طی کند، اما نیاز عملیاتی همچنان پابرجاست.

در حوادث طبیعی، زلزله ها و بحران ها، اولین ابزار ارتباطی که دوباره فعال می شود، اغلب بی سیم است. نه نیاز به سیم دارد، نه وابسته به اپراتور. همین ویژگی باعث شده هنوز هم در انبار هر سازمانی، بی سیم جای ثابتی داشته باشد.

بی سیم یک ابزار قدیمی نیست؛ ابزاری آزموده است. تکنولوژی اش به روز شده، اما فلسفه اش تغییر نکرده. ارتباط باید ساده، سریع و قابل اعتماد باشد. وقتی زمان تصمیم گیری کوتاه است، هیچ کس حوصله منتظر ماندن برای اتصال ندارد.

VHF و UHF، آنالوگ و دیجیتال، برندهای قدیمی و نسل های تازه؛ همه قطعات یک پازل اند. پازلی که اسمش ارتباط است. ارتباطی که اگر قطع شود، فقط صدا از بین نمی رود؛ هماهنگی، سرعت و گاهی جان انسان ها به خطر می افتد.

بی سیم هنوز زنده است، چون هنوز به آن نیاز داریم. نه به عنوان نوستالژی، بلکه به عنوان ابزار بقا.