آیا دوره یوتیوب فارسی به سر رسیده است؟ این سوال طی روزهای گذشته ذهن بسیاری از یوتیوبرها و تولیدکنندگان محتوا در این پلتفرم را به خود مشغول کرده و حالا این کامیونیتی در وضعیتی قرار دارد که آینده را برای خود مبهم می بیند. یوتیوب با تغییرات جدید، حالا راحت تر کاربران ایرانی را شناسایی می کند که نتیجه اش، کاهش قابل توجه RPM (درآمد حاصل به ازای هر هزار بازدید) و در ادامه کاهش درآمد یوتیوبرهاست؛ طوری که حالا افراد بسیاری می گویند که فعالیت در این زمینه دیگر سودی ندارد. اما آیا واقعا به روزها پایانی فعالیت گسترده ایرانی ها در یوتیوب نزدیک شده ایم؟ در ادامه با گزارش ما همراه باشید.

شروع این اتفاق اواخر تابستان و زمانی رقم خورد که یوتیوب با حساسیت و دقت بیشتری، آی پی کاربران داخل ایران را شناسایی کرد و میزان نشت آی پی (IP Leak) بیشتر شد. نشت آی پی به این معناست که شما با وی پی ان به سایت هایی که امکان مراجعه به آنها در حالت عادی وجود ندارد دسترسی پیدا می کنید، اما همچنان آی پی شما را داخل ایران نشان می دهد. از آن جا که ایران جزو کشورهای تحریم شده توسط یوتیوب است، اگر یوتیوب مختصات شما را داخل ایران تشخیص دهد، به طور پیش فرض تبلیغاتی هم نخواهید دید و در نتیجه درآمد از طریق تبلیغات عاید صاحب آن ویدیو و کانال نخواهد شد.

مقایسه آماری تشخیص کاربران ایرانی در طول سه ماه گذشته که نشان از رشد تشخیص سهم کاربرهای داخل ایران دارد

سهم کاربرهای داخل ایران در ویدیوهای یوتیوب فارسی بیشتر از دو سال پیش به 30 الی 40 درصد رسیده بود و تا همین اواخر در بازه مذکور قرار داشت. اما از اواخر ماه آگوست یعنی اوایل شهریور، یوتیوبرها شاهد افزایش تدریجی این سهم در بازدیدکنندگان بودند. طی دو سه ماه این سهم بیشتر و بیشتر شد، تا جایی که یوتیوب حالا بین 50 تا 70 درصد بینندگان را از ایران تشخیص می دهد و حتی در برخی مواقع به 80 درصد هم می رسد.

همان طور که اشاره شد، این افزایش سهم کاربران ایرانی در یوتیوب، میزان درآمد مستقیم، درآمد تبلیغات و همچنین RPM را کاهش می دهد. اما RPM یا عبارت کامل آن Revenue Per Mile چیست؟ این معیار، میزان درآمد کلی حاصل از یک ویدیو به ازای هر هزار بازدید است که شامل مجموع درآمد از تبلیغات، اشتراک عضویت یوتیوب، اشتراک پرمیوم و قابلیت های ویژه (Super Features شامل سوپرچت، سوپر استیکر و موارد مشابه) منهای سهم یوتیوب می شود. یوتیوبرها با توجه به میزان RPM در بازه های زمانی مختلف می توانند از وضعیت درآمدزایی کانال خود آگاه شوند و بفهمند در چه وضعیتی قرار دارند. مقدار RPM به فاکتورهای مختلفی وابسته است و حتی در ماه های مختلف تغییر می کند. در واقع روند نمایش تبلیغات در ژانویه هر سال در حداقل مقدار خود قرار دارد و به مرور با نزدیک تر شدن به ماه های انتهایی سال میلادی، به خصوص نوامبر و دسامبر به حداکثر خود می رسد و یوتیوبرها فرصت خوبی برای افزایش درآمد خود نسبت به میانگین به دست می آورند.

اما متاسفانه در حال حاضر میزان RPM برای یوتیوبرهای فارسی زبان به طور وحشتناکی کاهش یافته است. چهره های متعددی در شبکه های اجتماعی از کاهش درآمد خود تا میزان 80 درصد خبر داده اند که نشان می دهد این حساسیت جدید یوتیوب چه آسیب قابل توجهی به آنها وارد کرده است. اما چرا چنین اتفاقی می افتد؟ وقتی سهم کاربرانی که از یک منطقه غیر قابل پشتیبانی و حمایت (مثل ایران که تحریم شده) بیشتر از حد خاصی باشد، الگوریتم یوتیوب تصمیم می گیرد تا میزان تبلیغات روی ویدیو را به حداقل برساند یا حتی هیچ تبلیغی نمایش ندهد. چون این قشر دسترسی ای به محصولات داخل تبلیغ ندارند و نمی توانند آن را بخرند، بنابراین نمایش تبلیغات به آنها کار بی فایده ای است و یوتیوب ترجیح می دهد آن را به کاربری نشان می دهد که پتانسیل تبدیل شدن به مشتری را دارد. این اتفاقی است که در حال حاضر رخ می دهد؛ سهم کاربران با آی پی ایران برای ویدیوهای یوتیوب فارسی بیشتر شده و در نتیجه، این ویدیوها در اولویت نمایش تبلیغ قرار نمی گیرند. نتیجه چنین روندی، کاهش چشم گیر RPM و درآمد یوتیوبرهای فارسی زبان است.

یوتیوب برای هر منطقه سیستم درآمدزایی متفاوتی در نظر می گیرد. برای مثال هزینه ای که شرکت های آمریکایی برای تبلیغات یوتیوب می پردازند بیشتر از کشورهایی مانند آلمان یا انگلیس است. اخیرا طی یک بروزرسانی و در راستای بالا بردن بازخورد تبلیغات برای شرکت ها، یوتوب تصمیم به به روزرسانی سیستم نمایش تبلیغاتش گرفته. این بروزرسانی شاید منجر به بهبود شرایط برای تبلیغ دهنده شده باشد، اما اختلال زیادی در درآمدزایی یوتیوبرها ایجاد کرده.

سناریویی را تصور کنید که طی آن 60 درصد بینندگان کانال شما از ایران شناسایی شده اند و برای 40 درصد باقی مانده، تبلیغات از کشوری نمایش داده شده که RPM پایینی دارد. این سناریوی تلخیست که گریبان گیر بسیاری از یوتیوبرهای ایرانی شده. نه تنها درصد بیشتری از مخاطبان از ایران شناسایی می شوند، بلکه درآمد حاصل از بازدید افرادی که آی پی صحیحی داشته اند هم کاهش پیدا کرده.

بسیاری از یوتیوبرهای مطرح در این هفته، واکنش خود به این اتفاق را در پلتفرم های مختلف منعکس کرده اند و گفته اند با این کار، عملا درآمدی از یوتیوب نخواهند داشت. مطرح ترین و برجسته ترین این واکنش ها را آریا کئوکسر یوتیوبر و استریمر مطرح و قدیمی کامیونیتی گیمینگ فارسی در استریم دیشب خود در پلتفرم Kick نشان داد.

کئوکسر طی این استریم اشاره کرد که یکی از ویدیوهایش با بیشتر از 400 هزار بازدید، تنها 400 دلار درآمد کسب کرده است. او گفت که اگر قبلا یوتیوب به ازای هر هزار بازدید 11 دلار به صاحب ویدیو پرداخت می کرد، حالا این مقدار به 1 دلار و حتی کمتر رسیده است. او ادعا کرد که در صورت تداوم این وضعیت، کار برای یوتیوبرهای ایرانی تمام خواهد شد و دیگر درآمدی نخواهند داشت. کئوکسر در همان استریم از راه اندازی کانال انگلیسی زبان خود خبر داد که هم اکنون اولین ویدیوی آن هم در دسترس است.

این اتفاق برای کانال یوتیوب ویجیاتو هم صدق می کند. دو تصویر زیر سهم کاربرهای ایرانی در سال های 2024 و 2025 را نشان می دهد و می توانید ببینید چه قدر بین درصد این قشر تفاوت وجود دارد.

مقایسه آماری تشخیص کاربران ایرانی در سال 2024 و 2025 میلادی

این اولین باری نیست که یوتیوب نسبت به تشخیص آی پی های ایران حساسیت بیشتری نشان می دهد، اما آپدیت جدید آن را به سطحی رسانده که دیگر میزان درآمد کسب شده از ویدیوها برای سازندگانش نمی صرفد. آیا تاثیر اتفاق رخ داده دائمی خواهد بود؟ برای رسیدن به جواب قطعی باید یک الی دو ماهی منتظر بمانیم تا ببینم آپدیت های بعدی یوتیوب چه تاثیر روی میزان RPM خواهد گذاشت. طی سال های قبل شاهد شوک هایی مثل همین افزایش جریان نشت آی پی، تغییرات الگوریتم، حذف سابسکرایبرها و افت بازدیدها بودیم و شاید این جریان کنونی هم مقطعی باشد، اما در عین حال نمی توان منکر آینده مبهمی شد که چنین اتفاقی ایجاد کرده است.

پس از دوران جنگ 12 روزه هم میزان استفاده کاربران ایرانی از وی پی ان ها با رشد قابل توجهی روبرو شد. بنابراین این احتمال را هم می توان مطرح کرد که کاربران طی شش ماه گذشته، سراغ وی پی ان هایی رفته اند که میزان نشت آی پی آنها از قبل بیشتر است و همین مسئله، روی وضعیت کنونی یوتیوب فارسی هم تاثیر می گذارد.

اما در نهایت، تمام کانال های یوتیوب فارسی زبان با زنگ خطر بسیار بزرگی مواجه شده اند که آینده کاری آنها را تحت تاثیر قرار می دهند. بسیاری از یوتیوبرها به این کار به چشم منبع اصلی درآمد نگاه می کردند و حالا در معرض از دست دادن شغل خود هستند. اگر وضعیت کنونی پایدار بماند، یوتیوب فارسی عملا به بن بست می رسد و افراد فعال باید سراغ فعالیت جایگزین مثل راه اندازی کانال به زبان انگلیسی، مهاجرت به پلتفرم های دیگر، تمرکز روی استریم یا حتی خروج کامل از این حوزه بیفتند.