در مراسم یادبود کامران فانی از ویژگی های این چهره فقید فرهنگی گفته شد؛ کتابخانه و دایره المعارف متحرکی که برای پول کار نمی کرد و چک های وصول نشده بسیاری داشت. در این مراسم همچنین غلامعلی حداد عادل درباره اعتقادات کامران فانی سخن گفت.

به گزارش ایسنا، مراسم یادبود کامران فانی، ادیب، مترجم، فهرست نویس و کتابشناس برجسته امروز (سه شنبه، 25 آذرماه) با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، غلامرضا امیرخانی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان وادب فارسی، کاظم موسوی بجنوردی، رییس مرکز دایره المعارف اسلامی، آزاده نظربلند، دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی، حسین معصومی همدانی، اکبر ایرانی، مدیر موسسه پژوهشی میراث مکتوب، عبدالکریم جربزه دار، سلمان ساکت، ابراهیم کریمی زنجانی، علی آل داوود و سرور مولایی در سالن همایش های سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

سهیل محمودی که اجرای برنامه را برعهده داشت، در سخنانی گفت: فانی خوب و شریف زندگی کرد، به دور از جاه طلبی و موقعیت طلبی. کتابخوان حرفه ای که سرش به کتاب گرم بود. زندگی فانی نمونه زیست بزرگان فرهنگی بود؛ بی چشمداشت خدمت کردن، ساده زیستن و آز را به کناری نهادن. تنهایی و غربت او نیز سهم ازلی و ابدی اهل فرهنگ است.

غلامرضا امیرخانی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در سخنانی با عرض تسلیت و خوشامدگویی به حاضران گفت: مرحوم فانی دایرهالمعارف متحرک بود و هرگاه به مشکل برمی خوردیم به ایشان مراجعه و از دریای دانش او استفاده می کردیم.

او با اشاره به کتاب دوست بودن مرحوم فانی، گفت: یک بار به او گفتم اگر در جزیره ای تک و تنها باشید و فقط بتوانید یک کتاب با خود ببرید، کدام کتاب است؟ ایشان نگفت کلیات سعدی، مثنوی و...، گفت دایره المعارف بریتانیکا که تا مدتی بخوانم و تمام نشود. این نشان از مأنوس بودن او با دایره المعارف است.

غلامرضا امیرخانی در ادامه درباره عزلت نشینی فانی و قطع ارتباطش با دوستان و اتفاقاتی که در این چند وقت تجربه کرد گفت و یادآور شد: او در این اواخر سخنان مبهمی می گفت که واضح نبود اما بر کتابخانه ملی که بزرگ ترین کتابخانه است تأکید داشت و مدام از شاهنامه فردوسی و واژگانش می گفت اما مبهم بود. نمی دانیم چه چیزی در ذهنش می گذشت.

احمد مسجدجامعی، معاون مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در سخنانی کامران فانی را مرد دانا خواند و تأکید کرد: خدمات فانی بیش از آن است که دیده و شنیده شده و دلیل این موضوع پرهیز خود ایشان از دیده شدن بود. به هیچ وجه دنبال نام نبود بلکه به دنبال دانایی بود. عاشق علم بود و کتابخانه متحرک بود.

او با تأکید بر اینکه فانی استاد خواندن بود، گفت: توصیه ایشان به خواندن بود. گزیده می نوشت و می گفت حیف است وقتی را که می شود صرف خواندن کرد، صرف نوشتن کرد. از دیده شدن پرهیز داشت و خودش عاشق خواندن بود. سفر نمی رفت و می گفت وقتی که می شود در کتاب پیدا کرد، جای وقت گذاشتن به سفر رفتن می شود به کتاب مراجعه کرد. تقریبا هیچ دایرهالمعارف عمومی و تخصصی برای سنین مختلف نیست که کامران فانی در آن نقشی نداشته باشد.

مسجدجامعی با تأکید بر این که او اهل فضیلت بود و تنها فضل نداشت و با اشاره به جمله ای از عین القضات دریغا که مردم در بند آن نیستند چیزی بدانند، بلکه در بند این هستند که خلق در ایشان اعتماد کنند که عالمند گفت: عین القضات گلایه می کند که مقصدشان از علم چیز دیگری است. اما فانی در علم و پژوهش اخلاص داشت و به همه کمک می کرد و دنبال اینکه از علم به چیزی برسد نبود. مطلقا این حس را در او ندیدم و ندیدم دنبال این باشد که بگویند استاد کامران فانی. فانی نه دنبال نام بود نه نان، به دنبال علم بود. به ایشان بی مهری شد اما دوستان مهربانی داشت و نام ماندگار دوره معاصر ماست. اگرچه ممکن است بی مهری شده باشد اما استوار زیست و با همه وجود برای ایران کار کرد و از هیچ کاری مضایقه نکرد. شرافتمند زیست.

غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز با بیان اینکه در 50 سال اخیر، هیچ گاه فضای فرهنگی را از نام فانی خالی ندیده است، گفت: همه به فضل و فضیلت او معترف بودند و به دانش او اعتماد داشتند. البته به اخلاق و انصاف و فروتنی او هم معترف بودند. فانی در علم آموزی بخل نداشت که ناشی از فروتنی اش بود. بیش از همه کتابخوان بود. کثرت کتاب هایی که خوانده بود باعث حیرت رفقای او می شد که جملگی اهل کتاب خواندن بودند.

او همچنین فانی را آدم دایرهالمعارفی خواند و تأکید کرد: آدم هایی که اطلاعات وسیع داشته باشند، کم هستند. پرخوان بود، کم سخن بود، متواضع و بی ادعا بود، کم گوی و گزیده گو بود، از نظریه پردازی عجولانه و اظهار فضل به دور از تواضع پرهیز می کرد و برای شهرت نظریه پردازی نمی کرد. از جمله نکات او بی اعتنایی به مال دنیا بود. بعد از فوتش در میان کاغذ و کتاب، ده ها چک از مؤسسات مختلف در وجه فانی پیدا شده که او نقد نکرده بود و این باعث حیرت است.

حداد عادل همچنین فانی را کتابخانه گویا خواند و با اشاره به فیلم فارنهایت 451 که در سال 1966 ساخته شده است، گفت: داستان این فیلم، داستان حکومت استبدادی است که تصمیم گرفته کتاب را از جامعه حذف کند و کتاب و کتابخانه وجود نداشته باشد اما اهالی شهر تصمیم گرفتند هرکدام یک کتاب را حفظ کنند تا اگر کتاب ها نابود شد، حامل کتاب نابودشده باشند و کتاب ها را حفظ می کردند. فانی هم انگار خطر این را که کتاب ها نابود شوند، احساس می کرد و اصرار داشت همه کتاب ها را بخواند.

حدادعادل در بخشی دیگری از سخنان خود گفت: من از درون دل آقای فانی و اصل اعتقاد ایشان خبر ندارم ولی در این نزدیک 50 سال که شاهد زندگی و کارهای فانی بودم، گواهی می دهم کلمه ای، رفتاری و موضع گیری ای که برخلاف اعتقاد باشد و یا تعریضی به دین اسلام باشد از او ندیدم. سندی هم وجود ندارد که ایشان چیزی گفته باشد. از طرف دیگر او در فرهنگنامه موضوعی قرآن و همچنین دانشنامه ای که در بطن اعتقادات جامعه ما بود، یعنی دانشنامه تشیع خدمت کرد.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: عشق فانی به کتاب، یادآور نگرانی و خطری است که ما از گسترش ارتباطات نوین داریم؛ جوانانی که سرشان در گوشی است و این نوع مطالعه جای مطالعه کتاب عمیق و مفصل و دقیق را گرفته است و فانی در مقابل این نسل بود که چنین خطری را برایش می بینیم.

سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با بیان اینکه حضورش برای ادای دین به کامران فانی بوده و قصد سخنرانی نداشته است، گفت: همانطور که آقای فانی گفته بود، ژن کتاب داشت. به قول سرور گرامی دکتر حدادعادل در دوره ای که همه چیز فست فودی شده و دانسته و داده جویده شده عرضه و دیده می شود، چنین ژن هایی، ژن های مقدس روزگار ما هستند و شایسته حرمت و احترام.

او با اشاره به ساحت های مختلفی که فانی در آن ها کار کرده است، گفت: معمولا کسانی که کارهای متنوع دارند، معمولا در کارکرد در این حوزه ها نمره یکسان ندارند. کامران فانی مؤلف، پژوهشگر، ویراستار، مدیر و سرپرست دایرهالمعارف های مختلف بود اما کسی نمی تواند نمره ضعیف و متوسط به او بدهد و این ویژگی کمی نیست.

وزیر فرهنگ و ارشاد ویژگی دوم فانی را تنوع موضوعاتی که به آن ها پرداخته است، خواند و گفت: فانی به موضوعات مختلف پرداخته است و اغلب کسانی که به موضوعات مختلف می پردازند، پژوهش هایشان شاید قابل ارجاع نباشد، اما جناب فانی در هر موضوعی نوشته بود، ضعیف و متوسط نبود و کارهایش ارزش بالایی دارد که این مسئله چیز کمی نیست. درباره فضیلت اخلاقی او نیز سخن رانده شده و امیدارم راه امثال فانی پررهروتر و پررهروتر باشد

حسین معصومی همدانی، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم درباره آشنایی و دوستی اش با کامران فانی گفت و در سخنانی خاطرنشان کرد: اگر حوادث مهم تاریخی که می دانیم، رخ نمی داد نقشی که فانی ایفا کرد، ایفا نمی کرد. فانی جزو چند تنی بود که با سابقه فعالیت فرهنگی و ادبی، میراث فرهنگی ایران را که در زمان سیاسی شدن همه چیز در خطر از بین رفتن بود، حفظ کرد و به نسل های بعدی منتقل کرد. تغییر در مسیر کاری فانی از این باب بود.

او با اشاره به نقش فانی در دایره المعارف های مختلف، یادآور شد: او رمان خوان قهاری بود، به موسیقی کلاسیک علاقه داشت اما اهل شعر نبود؛ نقطه مقابل خرمشاهی بود.

معصومی همدانی با اشاره به برگه استخدامی کامران فانی که چند روز پیش منتشر شد، گفت: فانی در برگه تقاضای استخدام خود در سال 1350، محجوب، شهیدی و غلامحسین ساعدی را به عنوان معرف خود نوشته بود. اگر در زمانه ما کسی را که معرفی کنیم که نسبتی را که ساعدی با دولت پهلوی داشت، داشته باشد، آیا استخدام می شود؟ نکته بعدی اینکه فانی با روحیات خاص خود نه می توانست خودش را عرضه کند و نه دنبال مقام بود اما سرمایه بزرگی از فضل و دانش و معرفت داشت. دکتری هم نداشت. آیا در شرایط جدید و قوانین عجیب غریب استخدامی و غلبه کمیت بر کیفیت، چنین جوانی می تواند کار کند؟

او یادآور شد: فانی بازمانده ای نداشت و کسی که باعث شد فانی در جامعه شناخته شود، خرمشاهی بود. اگر خرمشاهی، فانی را هل نمی داد، چیزی چاپ نمی کرد.

در ادامه پیام بهاءالدین خرمشاهی، ادیب و حافظ شناس درباره کامران فانی خوانده شد.

عبدالکریم جربزه دار، مدیر نشر اساطیر نیز در سخنانی به ماجرای خرید فهرست کتاب های فارسی خان بابا ماشار توسط کامران فانی پرداخت و گفت: 5هزار و 614 ستون با حروف ریز. این فهرست را کسانی می خوانند که نیاز داشته باشند اما او که جوانی بیش نبود نشست خواند تا تمام شد. فکر می کنیم اولین کسی که تا امروز این کتاب را تماما خوانده، کامران فانی است. فانی 30 هزار روز عمر کرد اما اغراق نیست بگویم 300 هزار صفحه خواند و نوشت.

او سپس خاطرنشان کرد: در دوره معاصر دو علامه داشتیم که هر دو اهل قزوین بودند؛ علامه محمد قزوینی و علامه کامران فانی. صفات مرحوم علامه قزوینی در فانی بود اما فانی جلوتر بود و جامعیتش بیشتر بود. فانی در کنار همه، موسیقی را خوب می شناخت، از موسیقی ایران پیش از اسلام و دوران باستان تا موسیقی معاصر و غرب. سؤال بزرگم این است که کی فرصت می کرد که بخواند. برخلاف آنچه گفته شد، کامران فانی شعر را می شناخت حتی شاعران گمنام را.

جربزه دار یادآور شد: فانی پیشنهادهای خوبی از آمریکا و اروپا داشت که بر روی نسخ اسلامی و ایرانی کار کند اما می گفت من ایرونی هستم و قبول نکرد و از ایران تکان نخورد چون اینجا می توانست نفس بکشد.

او ادامه داد: فانی واقعا دایره المعارف متحرک بود. کار عجیب اینکه اقتصاد کلان می دانست اما اقتصاد خرد و تدبیر منزل را نه می دانست و نه می خواست بداند. ما به مناسبت تألیف تاریخ جهان باستان، پول ناچیزی ماهانه چک می دادیم اما او هیچ کدام را وصول نکرد؛ 48 چک وصول نشده از ما دارد که آخر ما از رو رفتیم و دیگر چک ندادیم. فکر می کنم این چک ها به موزه کتابخانه ملی رفت. او هیچ کاری را به خاطر پول نکرد، خیلی محجوب و متواضع بود. خیلی خیلی مستغنی بود و از همه دنیا ثروت را در فقر جسته بود.

مدیر نشر اساطیر با بیان اینکه فانی شاهنامه را خوب می شناخت و با آن مأنوس بود، گفت: او معتقد بود شاهنامه در سینه مردم است و به نسخه بدل و این ها اعتقادی نداشت.