روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، روابطی ریشه دار، چندلایه و مبتنی بر درک مشترک از تحولات ژرف نظام بین الملل است؛ روابطی که نه بر اساس ملاحظات مقطعی، بلکه برآمده از پیوندهای تاریخی، ژئوپلیتیکی و منافع پایدار دو ملت شکل گرفته است. این مناسبات، در گذر زمان و در مواجهه باتحولات پیچیده منطقه ای و جهانی، به سطحی از بلوغ، اعتمادمتقابل و آینده نگری رسیده است که امروز می توان آن را نمونه ای از شراکت مسئولانه و پایدار در نظام بین الملل دانست.

دیپلماسی همسایگی یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است؛ رویکردی که همواره مورد تأکید دکترپزشکیان، رییس جمهوری اسلامی ایران بوده و بر این اصل بنیادین استوار است که امنیت، ثبات و توسعه پایدار منطقه ای،تنها از مسیر همکاری کشورهای همسایه و منطقه و بدون مداخله بازیگران فرامنطقه ای محقق می شود. در این چارچوب، فدراسیون روسیه به عنوان همسایه ای مهم در حوزه اورآسیا و دریای خزر ونیز قدرتی اثرگذار در معادلات جهانی، جایگاهی ویژه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد.

سابقه همکاری ها و چارچوب های حقوقی میان تهران و مسکو به دهه ها پیش بازمی گردد. این روابط با تصویب معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران وفدراسیون روسیه در آغاز قرن بیست ویکم، وارد مرحله ای نوین شد؛ معاهده ای که بنیان های حقوقی و سیاسی همکاری های بلندمدت دو کشور را بر پایه احترام متقابل، عدم مداخله در امور داخلی، حسن هم جواری و تأمین منافع مشترک تثبیت کرد. آن سند، نقطه عزیمت مهمی برای نهادینه سازی روابط پایدار، متوازن و قابل اتکا میان دو کشور بود.

با این حال، تحولات شتابان منطقه ای و جهانی، گسترش نقش آفرینی ایران و روسیه در معادلات بین المللی و تشدیدچالش های ناشی از یک جانبه گرایی، فشارهای سیاسی وتحریم های فراقانونی و ضدبشری، ضرورت ارتقای این چارچوبهمکاری را بیش از پیش آشکار ساخت. در همین بستر تاریخی وراهبردی، معاهده مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه شکل گرفت؛ معاهده ای که سطح روابط دو کشور را به مرحله ای کیفی تر ارتقا داده و به مثابه نقشه راه های جامع، بلندمدت و آینده نگر، افق های روشنی برای همکاری درحوزه های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، دفاعی، انرژی، علمی وفناورانه، فرهنگی، گردشگری و سرمایه گذاری ترسیم می کند.

در کنار ابعاد راهبردی و حقوقی مشارکت دو کشور، پیوندهای فرهنگی و تمدنی ایران و روسیه، بستر نرم و ماندگار این شراکت را شکل می دهد. فرهنگ و ادبیات، همواره زبان مشترک ملت هابوده و در روابط تهران و مسکو نقشی بنیادین ایفا کرده است.

ادبیات ایران با نام هایی چون فردوسی، سعدی، حافظ و مولوی وادبیات روسیه با چهره هایی همچون پوشکین، تولستوی،داستایفسکی و چخوف، میراثی مشترک برای فرهنگ جهانی پدیدآورده اند؛ میراثی که فراتر از مرزها، زبان مشترک انسان، اخلاق،معنا و کرامت را روایت می کند و بستری ارزشمند برای تعمیق گفت وگوی فرهنگی و تحکیم پیوند میان ملتها را فراهم می آورد. چنان که سعدی بزرگ گفته است:

بنی آدم اعضای یک پیکرند / که در آفرینش ز یک گوهرند .

این سرمایه فرهنگی، پشتوانه ای ارزشمند برای گسترش دیپلماسی فرهنگی، تعاملات دانشگاهی، ترجمه آثار ادبی و تحکیم پیوندهای مردمی میان دو کشور است.

در حوزه اقتصادی، ظرفیت های همکاری میان ایران و روسیه بسیار فراتر از سطح کنونی است. توسعه تجارت دوجانبه،سرمایه گذاری مشترک و بهره گیری از مزیت های مکمل اقتصادی،می تواند روابط اقتصادی دو کشور را به تراز واقعی روابطسیاسی ارتقا دهد. همکاری در چارچوب اتحادیه اقتصادی اورآسیا، امکان اتصال پایدار اقتصاد ایران به بازارهای منطقه ای، تسهیل تجارت، کاهش موانع ساختاری و تنوع بخشی بهمسیرهای مبادلاتی را فراهم کرده است؛ ظرفیتی که با اراده مشترک دو کشور می تواند به نتایجی ملموس و پایدار منجر شود.

دریای خزر، به عنوان یکی از پیوندهای ژئوپلیتیکی مهم ایران وروسیه، جایگاهی محوری در دیپلماسی همسایگی دو کشور دارد. خزر نه تنها یک پهنه آبی مشترک، بلکه عرصه ای برای همکاری درحوزه های انرژی، حمل ونقل، محیط زیست، امنیت منطقه ای واتصال کریدورهای ترانزیتی است. توسعه کریدور بین المللی شمال جنوب و تقویت زیرساخت های لجستیکی، می تواند ایران وروسیه را به دو محور مکمل در معماری ارتباطی اوراسیا وپیونددهنده شرق و غرب تبدیل کند.