گرجستان که زمانی به عنوان سکوی پرشی برای نفوذ غرب در قفقاز جنوبی مورد ستایش قرار می گرفت، اکنون با انتقاد فزاینده ای از سوی اروپا و ایالات متحده روبرو است، زیرا در حال فاصله گرفتن از سیاست اتکای صرف به غرب، به یک سیاست خارجی متوازن بین شرق و غرب است.

به گزارش عصرایران، روشن ممدلی روزنامه نگار و تحلیلگر بین المللی ساکن باکو با این مقدمه نوشت:

امتناع تفلیس از اعمال تحریم ها علیه روسیه، ابراز شکایت تفلیس از دخالت بی مورد غرب در امور داخلی آن و پیروزی حزب حاکم رویای گرجستان در انتخابات 2024، همگی شکاف با پایتخت های غربی را عمیق تر کرده است. در بحبوحه این سردی روابط، گرجستان خود را درگیر یک بازآرایی ژئوپلیتیکی آرام یافته است - تغییر روابط خود با ایران.

در طول 2 سال گذشته، تبادلات بین تفلیس و تهران به طور قابل توجهی افزایش یافته است. تنها در سال گذشته، ایراکلی کوباخیدزه نخست وزیر گرجستان 2 سفر به ایران انجام داد - ابتدا برای شرکت در مراسم تشییع جنازه رییس جمهور فقید ابراهیم رییسی و دومی برای مراسم تحلیف رییس جمهوری اصلاح طلب مسعود پزشکیان - که نشان دهنده قصد آشکار تفلیس برای گرم کردن روابط با ایران در بحبوحه تغییر فضای منطقه ای است.

بنا به گزارش ها، کوباخیدزه در دیدار خود با پزشکیان گفته است که ایران جایگاه مهم و سازنده ای در منطقه دارد و از فضای دوستانه حاکم بر روابط دوجانبه بین دو ملت ابراز رضایت کرده است.

در ماه ژوئن امسال، پس از جنگ اسراییل علیه ایران، الکساندر خوتیسیاشویلی ، معاون وزیر امور خارجه گرجستان، برای ابراز تسلیت به قربانیان، از سفارت ایران در تفلیس بازدید کرد، اقدامی که انتقاد شدید سفیر اسراییل ئر تفلیس را در پی داشت.

این اقدام، یک تغییر قابل توجه را برجسته کرد: همان دولت حزب حاکم رویای گرجستان که در سال 2013 سفر بدون ویزا برای ایرانیان را لغو کرده و برای ورود صدها تبعه ایرانی ممنوعیت اعمال کرده بود، حالا در حال چرخش مواضع خود نسبت به ایران است.

با توجه به اشغال سرزمین های گرجستان توسط روسیه، تفلیس از پیوستن رسمی به قالب 3+3 خودداری می کند - ابتکاری که پس از جنگ 2020 بر سر قره باغ کوهستانی برای ایجاد ثبات و همکاری با گرد هم آوردن ایران، روسیه، ترکیه و همچنین آذربایجان، ارمنستان و گرجستان ایجاد شد. با این حال، افزایش موضع حاکمیت گرایانه تفلیس و کاهش همسویی با بروکسل در سیاست خارجی و مسائل امنیتی، فضایی برای تعامل بیشتر با تهران ایجاد کرده است.

ایران مدت هاست که از محدود کردن نقش قدرت های فرامنطقه ای در قفقاز جنوبی حمایت می کند. با موضع متعادل تر گرجستان نسبت به روسیه و افزایش گشودگی آن به همکاری با چین، دولت تفلیس به دیدگاه ایران در مورد نظمی برای منطقه که چندقطبی و منطقه ای است، نزدیک می شود.

علیرغم افزایش تعاملات دیپلماتیک، تجارت ایران با گرجستان در مقایسه با تجارت آن با ارمنستان و آذربایجان همچنان ناچیز است. در سال 2024، کل تجارت دوجانبه به 322 میلیون دلار رسید که 285 میلیون دلار آن شامل صادرات ایران بود. با این حال، شبکه توافق نامه های تجارت آزاد گرجستان - از جمله با اتحادیه اروپا - دسترسی آن به بازارهای ایالات متحده تحت سیستم عمومی ترجیحات و مناطق آزاد صنعتی، تفلیس را به مقصد و بازاری جذاب برای مشاغل ایرانی تبدیل کرده است.

تفلیس همچنین جایگاه محوری در کریدور بلندپروازانه خلیج فارس-دریای سیاه (PGBSC) تهران دارد، تلاشی که با هدف افزایش اتصال منطقه ای انجام می شود. این طرح چندوجهی، بندر جنوبی ایران بندرعباس - را به مرزهای شمالی آن با ارمنستان یا آذربایجان متصل می کند و از طریق گرجستان به دریای سیاه امتداد می یابد.

اجرای موفقیت آمیز این طرح، اتصال تهران را در 4 حوزه دریایی - خلیج فارس و دریای عمان، دریای خزر، دریای سیاه و مدیترانه - گسترش می دهد و پیوندهای تجاری آن را با قفقاز جنوبی و همچنین بلغارستان، یونان و هند تعمیق می بخشد.

به طور گسترده تر، ایران قصد دارد از کریدور پیشنهادی برای ادغام دو پروژه زیرساختی بزرگ دیگر که در قلمرو آن همگرا هستند استفاده کند: کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) و طرح کمربند و جاده چین. این شبکه ها در کنار هم می توانند نقش ایران را به عنوان یک پل محوری اوراسیا که روسیه را به هند، چین را به اروپا و دریای عمان را به آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی متصل می کند، ارتقا دهند.

تهران با ارائه مسیری به کشورهای شرکت کننده که از خطوط دریایی سنتی تحت سلطه غرب عبور می کند، امیدوار است پویایی تجارت منطقه ای را تغییر شکل داده و دامنه ژئوپلیتیکی خود را گسترش دهد.

با این حال، علیرغم پتانسیل آن، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه تا حد زیادی مفهومی باقی مانده و پیشرفت آن به دلیل چالش های مداوم - از جمله مهمترین آن ها تحریم های ایالات متحده علیه ایران که همچنان مانع تامین مالی و همکاری بین المللی می شود - محدود شده است. در واقع، برخلاف کریدور شمال - جنوب، کریدور خلیج فارس- دریای سیاه فاقد سازوکارهای بانکی جایگزین و حمایت نهادی گسترده تر است.

حجم تجارت ایران و گرجستان از سال 2012 تا 2022

علیرغم هشدار برخی از مقامات آمریکایی، گرم شدن روابط بین تفلیس و تهران نه یک پیشرفت بزرگ است و نه آغاز یک همکاری استراتژیک واقعی. سیاست خارجی در حال تحول تفلیس - شامل ارتباط با روسیه، چین و ایران - نشان دهنده شکاف های داخلی رو به رشد در اتحادیه اروپا است تا چرخش به سمت شرق.

ادغام یورو-آتلانتیک همچنان یک اولویت رسمی سیاست خارجی برای گرجستان است. با این حال، دولت تفلیس به طور فزاینده ای از بلوک لیبرال به رهبری بروکسل که آن را حزب جنگ جهانی می نامد، فاصله می گیرد و در عوض با اردوگاه محافظه کار حاکمیت گرا که نمونه آن مجارستان و بخش هایی از حزب جمهوری خواه ایالات متحده است، همسو می شود.

نکته قابل توجه این است که حزب رویای گرجستان، دولت دونالد ترامپ را به عنوان یک متحد ایدئولوژیک در برابر آنچه که آن را یک نخبه غربی ریشه دار می داند که به رویارویی مداوم با روسیه بر سر جنگ اوکراین دامن می زند، می بیند.

در این زمینه، تعامل گرجستان با ایران با تلاش های موازی برای تعمیق روابط با اسراییل نیز متعادل می شود - همسویی که به شدت با محافل محافظه کار در ایالات متحده و بخش هایی از اروپا طنین انداز است.

نکته قابل توجه این است که در میان کشورهای قفقاز جنوبی، گرجستان پس از آغاز جنگ غزه، صریح ترین موضع طرفداری از اسراییل را اتخاذ کرده است. برخلاف ارمنستان و آذربایجان، در 7 اکتبر 2023، تفلیس حمله تروریستی وحشتناک به کشور اسراییل را محکوم و با تل آویو ابراز همبستگی کرد. گرجستان همچنین در رای گیری در مورد قطعنامه های سازمان ملل که اقدامات اسراییل در غزه را محکوم می کرد، رای ممتنع داد.

اخیرا، ایتامار بن گویر ، وزیر امنیت ملی تندرو اسراییل - که ممکن است به زودی با حکم بازداشت از سوی دادگاه بین المللی کیفری (ICC) روبرو شود - در اواخر ماه اوت از گرجستان به عنوان کشوری عضو دادگاه بین المللی کیفری بازدید کرد.

تجارت ایران با 3 کشور قفقاز جنوبی

بن گویر از این فرصت استفاده کرد تا اعلام کند که اسراییل در حال شکست دادن ایران و حزب الله و مبارزه با حماس در غزه است و تصاویری از آنچه سوءاستفاده جنبش حماس فلسطین از کمک های بشردوستانه می نامید را به نمایش گذاشت و از مقامات گرجستانی خواست تا برای آزادی اسرای اسراییلی تلاش کنند. این دیدار اندکی پس از آن توسط وزیر کشور گرجستان که در ماه اکتبر به اسراییل سفر کرد، پاسخ داده شد.

در نهایت، مانور دیپلماتیک گرجستان بخشی از یک اقدام متعادل کننده گسترده تر بین شرق و غرب است - پیوندی مصلحتی که با نارضایتی های مشترک و محاسبات عمل گرایانه شکل گرفته است.

از دیدگاه ایران، انعطاف پذیری روزافزون گرجستان در سیاست خارجی اش، دریچه ای نادر از فرصت را نشان می دهد - هم برای تعمیق حضور منطقه ای خود و هم برای کاهش نظم ژئوپلیتیکی تحت سلطه غرب در مرزهای شمالی خود.

اگرچه دامنه محدودی دارد، اما بازگشت آرام ایران به گرجستان نشان می دهد که چگونه تغییر صف بندی های قدرت در اوراسیا، مرزهای نفوذ را - حتی در مکان هایی که زمانی کاملا وابسته به غرب تلقی می شدند - از نو ترسیم می کند.