صحنه ای که تا چند سال پیش بیشتر در فیلم ها و شبکه های اجتماعیِ خارجی دیده می شد، حالا در خیابان ها، کافه ها و مراکز خرید شهرهای کشور خودمان هم تکرار می شود؛ مردی در میان جمع مقابل یک خانم زانو می زند، جعبه ای کوچک را باز می کند و دوربین های موبایل از هر زاویه ای این لحظه را ثبت می کنند؛ اتفاقی که واکنش هایی مثل شوق و تشویق رهگذران را به دنبال دارد و کمک می کند تا ویدئو گرفته شده برای انتشار در صفحات شخصی و بلاگری جذابیت بیشتری داشته باشد. خواستگاری در حضور دیگران، تصویر تازه ای از خواستگاری است که بیش از آن که نشان دهنده نقطه آغاز یک تصمیم بزرگ برای زندگی باشد، به اعلام عمومی تصمیمی تبدیل شده که پیش تر گرفته شده است و حالا دختر به عنوان بازیگر اصلی این سناریو باید ذوق کند و هیجان زده شود!

به گزارش ایسنا، خواستگاری در فرهنگ ایرانی، دست کم در شکل رایج چند دهه گذشته، آیینی خانوادگی بود. دیدارها در هر شکلی از آشنایی، چه سنتی و چه مدرن، در فضایی شخصی تر انجام می شد، واسطه ها نقش پررنگی داشتند و گفت وگوها بیشتر معطوف به شناخت، بررسی شرایط و رسیدن به توافق بود. حتی وقتی شکل مراسم ساده هم بود، منطق آن تغییر نمی کرد و خواستگاری مجالی برای گفت وگو و تصمیم گیری بود. اما آنچه امروز در بخشی از جامعه دیده می شود، فاصله گرفتن از این کارکرد و حرکت به سمت کارکردی تازه و نمایشی است، دستاوردی که البته بی راه نیست اگر بگوییم آن هم نشات گرفته از سبک زندگی بلاگری است؛ سبکی که با نشان دادن تصاویری خاص از عشق و رابطه، به تدریج به الگو تبدیل شده و از فضای مجازی به زندگی روزمره راه پیدا کرده است. تا جایی که در برخی موارد، این مدل خواستگاری نکردن می تواند به عنوان کم توجهیِ مرد تلقی شود، غافل از اینکه این روند هم درست مثل عروسی های اسپانسری، یک سناریو از پیش تعیین شده دارد!

در واقع شاید در نمونه های خارجی پسری زانو بزند و خواستگاری کند و جواب منفی بشنود، اما در نمونه ایرانی همه چیز کاملا برنامه ریزی شده پیش می رود و دختر و پسر، هردو می دانند که با اتفاقی مواجه هستند که در نهایت به یک بله ذوق زده ختم می شود. در خواستگاری های نمایشی که این سال ها شاهد آن هستیم، گفت وگوهای اصلی میان دو نفر پیش از آن انجام شده است. طرفین درباره ازدواج، زمان و حتی شکل کلی رابطه به تفاهم رسیده اند و لحظه ای که تصاویر آن در فضای مجازی دست به دست می شود، بیشتر نقش اعلام رسمی این مقطع از رابطه را دارد. درواقع خواستگاری از مرحله تصمیم گیری عبور کرده و به راهی برای دیده شدن، واکنش گرفتن و حتی عقب نماندن از قافله تبدیل شده است.

این روند تغییرات مهمی را در معنای خواستگاری ایجاد کرده است. وقتی مخاطبِ این لحظه فقط خانواده یا فرد مقابل نیست، بلکه جمعی از رهگذران، دنبال کنندگان مجازی و مخاطبان ناشناس را هم شامل می شود، طبیعی است که شکل اجرا اهمیت پیدا کند. مکان شلوغ، زمان غافلگیرکننده و ثبت تصویری دقیق، بخشی از این جریان تازه است.

الگوهای رفتاریِ این نوع خواستگاری شباهت زیادی به نمونه هایی دارد که سال هاست در فیلم ها و شبکه های اجتماعی خارجی دیده می شود. زانو زدن، حلقه دادن و اعلام عشق در فضای عمومی عناصری هستند که از آن فضا وارد شده اند و در کشور ما هم مانند هر چیز فرنگی و وارداتی دیگر، ایرانیزه شده و اتفاق می افتد. البته نکته مهم این است که این نوع خواستگاری الزاما جایگزین کاملِ شکل های قدیمی نشده است. هنوز هم در بخش بزرگی از جامعه، خواستگاری رسمیِ خانوادگی جریان دارد. اما آنچه تغییر کرده، عادی شدن شکل نمایشی است. چیزی که تا چند سال پیش عجیب یا نامتعارف تلقی می شد، حالا برای بسیاری قابل تصور و حتی قابل انتظار شده است.

در این میان، نقش بلاگرها و اینفلوئنسرها نیز قابل چشم پوشی نیست. صفحات پرمخاطبی که لحظه های خصوصی زندگی را به محتوایی برای مصرف همگانی تبدیل می کنند، تصویر خاصی از رابطه عاطفی را هم در ذهن مخاطب تثبیت کرده اند. در این تصویر، عشق باید دیده شود، لحظه ها باید ثبت شوند و نقاط احساسی رابطه، ولو بسیار شخصی، منتشر می شود. بنابراین خواستگاریِ نمایشی برای دیده شدن بیشتر در این چارچوب معنا پیدا می کند، حتی اگر به قیمت تغییر ذائقه مخاطبان باشد. در نهایت تکرار و برجسته سازی این نوع خواستگاری، معیارهای تازه ای ساخته است. وقتی یک شکل از ابراز احساسات بارها بازنشر می شود و با واکنش مثبت مواجه می شود، به تدریج به الگوی غالب تبدیل می شود.

این روند، فشار پنهانی هم ایجاد می کند. زوج هایی که اساسا تمایلی به نمایش عمومی ندارند، ممکن است خود را در مقایسه با تصاویر پرزرق وبرق شبکه های اجتماعی ببینند. خواستگاری نمایشی در این شرایط از یک لحظه شخصی به یک انتظار اجتماعی تبدیل می شود؛ انتظاری که همیشه آشکار بیان نمی شود، اما در ذهن افراد می ماند. وقتی این تصویر ذهنی محقق نشود، ممکن است احساس کمبود یا ناتمام ماندن یک مرحله از رابطه ایجاد شود؛ احساسی که ناشی از تجربه واقعی دونفره نیست و از مقایسه با غافلگیری های خواستگاری فضای مجازی می آید. این مقایسه ها گاهی باعث می شود کیفیت رابطه و مسیر طی شده، زیر سایه شکل اعلام آن قرار بگیرد. در این فضا، حتی روابطی که با گفت وگو و توافق شکل گرفته اند، ممکن است در نبود یک لحظه نمایشی، کم اهمیت تلقی شوند. نتیجه آن است که مرز میان رضایت شخصی و تأیید اجتماعی کمرنگ تر می شود و بخشی از معنا و ارزش رابطه، به واکنش دیگران گره می خورد.

سؤال مهمی که در این میان مطرح می شود، مخاطب اصلی این خواستگاری هاست. آیا این پرفورمنس خواستگاری، شریک احساسی را خطاب قرار می دهد یا جمع را؟ وقتی دوربین ها روشن است و تصاویر برای انتشار آماده می شود، خواستگاری دیگر فقط صحبتی میان دو نفر نیست. این تغییر، بخشی از جابه جایی های بزرگ میان زندگی خصوصی و عمومی است.

از سوی دیگر، واکنش جامعه به این نوع خواستگاری هم یکدست نیست. برخی آن را نشانه جسارت، عشق و شفافیت می دانند و برخی دیگر آن را نمایشی یا تقلیدی تلقی می کنند. دوگانه ای که نشان می دهد، جامعه هنوز در حال هضم این تغییر است و به یک تعریف مشترک نرسیده است. نکته قابل توجه این است که حتی منتقدان این شکل از خواستگاری هم ناچار به دیدن و مواجهه با آن هستند. فضای عمومی و شبکه های اجتماعی امکان نادیده گرفتن این تصاویر را کم کرده است و همین دیده شدن مداوم، نقش مهمی در تثبیت این پدیده دارد.

در این میان، نباید از نقش مکان در خواستگاری های نمایشی غافل شد. انتخاب مکان های شلوغ و شناخته شده، بخشی از این اجراست. خیابان های مرکزی شهر، مراکز خرید و کافه های پررفت وآمد، ساحل دریا و... فضاهایی هستند که حضور جمع را تضمین می کنند. این انتخاب تصادفی نیست؛ جمعیت، سیاهی لشگر و بخشی از صحنه هستند. حضور جمعیت، واکنش فوری به دنبال دارد؛ تشویق، نگاه ها و حتی ضبط ویدئو توسط رهگذران، بخشی از تجربه خواستگاری می شود.

در نهایت، آنچه در اغلب روابط اتفاق می افتد، همچنان در فضای خصوصی شکل می گیرد. گفت وگوها، تردیدها و تصمیم نهایی معمولاً دور از نگاه جمع انجام می شود. خواستگاری های نمایشی نه جای این مسیر را گرفته اند و نه آن را تعیین می کنند؛ آن ها بیشتر مرحله ای اضافه اند که بعد از تصمیم اصلی، بازی می شوند.