کوروش احمدی در شرق نوشت: اجماع وجود دارد که کشور با شرایط دشواری در حوزه های اقتصادی و اجتماعی مواجه است. رشد ارزهای خارجی و طلا و بهای مواد غذایی، اقتصاد را در موقعیت دشواری قرار داده و جامعه را مشوش کرده است.

هشدار دکتر عبده تبریزی در مورد دلاریزه شدن کشور و امکان جهش تورمی از 60 درصد به دو، سه هزار درصد، بازتاب وسیعی داشته است. در چنین شرایطی، به طور طبیعی بر شدت اختلاف نظرهای سیاسی درباره چگونگی برون رفت از وضعیت کنونی افزوده شده و این سؤال اساسی در مرکز توجه قرار گرفته است که چگونه می توان این روند مخرب را متوقف و معکوس کرد.

در نامه اخیر جمع متنوعی از اقتصاددانان بر حذف هزینه های غیرمولد از بودجه، انجام اصلاحات اقتصادی و قیمتی بدون تحمیل هزینه آن تنها بر اقشار آسیب پذیر، جلب اعتماد عمومی از طریق شفاف کردن منابع و مصارف بودجه و… تأکید شده است.

این توصیه ها بسیار ارزنده است و اقتصاددانان حتما می توانند توصیه های متنوع دیگری نیز در طیفی از حوزه های سیاستی و سیاست گذاری ارائه کنند. اما سؤال این است که در شرایط اقتصادی، اجتماعی و روانی کنونی آیا این توصیه های سیاستی ارزنده کافی است و آیا بدون برداشتن گام های سیاسی مهمی در سیاست داخلی و سیاست خارجی سازوکارهای صرفا اقتصادی می تواند کشور را از منطقه خطر خارج کند؟

بعید است بتوان به این پرسش پاسخ مثبت داد. مادام که تحریم به عنوان حربه ای تورم زا برقرار است و مادام که کشور در حالت تعلیق ناشی از وضعیت نه جنگ، نه صلح، قرار دارد و احساس عمومی این است که مقامات گرفتار نوعی سردرگمی و بی تصمیمی هستند و فقدان امید به آینده سرعت گیر اصلی در برابر فعالان اقتصادی است، بعید است سازوکارهای اقتصادی و سیاستی به تنهایی کارایی کافی داشته باشند؛ به ویژه در شرایطی که پرداختن به مشکلات بزرگی مانند سوءمدیریت و فساد سیستماتیک هم فرصت بیشتری می طلبد و هم قاطعیت بیشتر.

در چنین شرایطی، ایجاد تحولی در سیاست خارجی می تواند به نحو مؤثری کشور را از منطقه خطر خارج کرده و فرصت و فراغت لازم را برای پرداختن به مشکلات بزرگ داخلی فراهم کند. نظام چاره ای ندارد جز اینکه امکان رسیدن به توافقی با آمریکا را جدی تر بررسی کند.

واقع بینی ایجاب می کند که موقعیت آمریکا به عنوان قدرتی در نظر گرفته شود که همچنان از نظر اقتصادی و نظامی بلامنازع است و نشانه ای که حاکی از احتمال افول آن حداقل در دوره ای که به کار ما بیاید، باشد، وجود ندارد. اقتصاد آمریکا که مبنای اصلی توان نظامی آن کشور است، همچنان فاصله معناداری با دیگر قدرت های جهانی دارد.

درحالی که اقتصاد آمریکا از 2008 تا 2024 رشدی بین 120 تا 130 درصد داشته، رشد اقتصاد اروپا در همین مدت از 60 تا 70 درصد بوده و رشد اقتصاد روسیه از 22 درصد فراتر نرفته است. در همین مدت تنها چین رشد چشمگیری بسیار فراتر از رشد آمریکا داشته و در حدود 280 درصد بر حجم اقتصاد خود افزوده است. با این حال، اقتصاد آمریکا با تولید ناخالص داخلی نزدیک 30 تریلیون دلار همچنان فاصله درخور توجهی با اقصاد چین با حدود 18 تریلیون دارد.

با توجه به کاهش رشد اقتصاد چین طی پنج سال گذشته از حدود متوسط 9 درصد در دهه های 2000 و 2010 به بیش از چهار درصد، روشن نیست آیا چین خواهد توانست حرکت موفق خود برای پشت سر گذاشتن اقتصاد آمریکا را ادامه دهد یا خیر.

در دولت های دموکرات در آمریکا، ایران می توانست به ابزارها و استدلال های حقوقی و راه هایی مانند دیپلماسی مسیر 2، تماس مردم با مردم، برخی تماس های دیپلماتیک و تا همین اواخر مذاکرات غیرمستقیم با میانجیگری این یا آن کشور امید ببندد. حتی در دولت اول ترامپ نیز امکان رسیدن به توافقی با او در محدوده خط قرمزهای ایران در مورد نظر او مبنی بر اصلاح برجام وجود داشت.

فرصت تفاهم در دولت بایدن هم از دست رفت. اما اکنون شرایط به دو دلیل متحول شده است: اول اینکه ترامپ با سرعت در راستای شخصی سازی سیاست خارجی حرکت کرده و نه تنها دیپلمات ها و شورای امنیت ملی را عملا حذف کرده، بلکه حتی وزیر خارجه نیز دیگر نقش چندانی ندارد. دوم اینکه ترامپ همچنین کلیت حقوق بین الملل را نیز کنار گذاشته و کانال های دیپلماتیک سنتی را بسته و ارزشی برای این رویه های سنتی قائل نیست.

سوم اینکه تصور ترامپ مبنی بر ضعیف شدن ایران و ازدست رفتن کارت های ایران مزید بر علت است. او تصور می کند که مشکل اصلی اش با ایران را از طریق نظامی حل کرده و بقیه مشکلات نیز حداقل برای آمریکا حائز اهمیت نیستند.

در چنین شرایطی به نظر نمی رسد که ترامپ انگیزه ای برای نشان دادن ابتکار عملی مثبت داشته باشد. اما با توجه به برنامه های ماجراجویانه اسراییل، محتمل است که آمریکا ضمن مخالفت با اقدام نظامی دیگری از جانب اسراییل در شرایط کنونی، عمده تمرکز خود را بر تشدید تحریم ها و حتی سوءاستفاده از مواد 14 و 15 قطع نامه 1929 درمورد بازرسی کشتی ها که ظاهرا آغاز شده، بگذارد. از آنجا که چنین سیاستی می تواند بر مشکلات اقتصادی-اجتماعی در ایران بیفزاید، دلیلی ندارد که ایران امکان حل مشکلات با آمریکا از طریق مذاکرات مستقیم و جامع را نیازماید.