حمیدرضا جلایی پور در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: پنجاه وسه سال پیش در دبیرستان علوی دانش آموز بودم که با دکتر سروش که معلم ادبیات فارسی ما بود، آشنا شدم و از سال1356 هم اولین کتاب او را تحت عنوان نهاد ناآرام جهان خواندم و از آن زمان درس گفتارها، سخنرانی ها، مقالات و کتاب های او را می خوانم و بهره می برم. اینک می خواهم به هشت نکته اشاره کنم.

1- من در این نیم قرن اساتید زیادی را تجربه کردم و از آن ها یاد گرفتم و می گیرم، اما عبدالکریم سروش بهترین استاد من بود. من از او روش تفکیک مفاهیم، نحوه تقسیم بندی کردن موضوعات پیچیده را در مباحث انسانی آموختم. نوشته های مرحوم شریعتی مرا به وجد می آورد؛ دروس سروش مرا بیشتر به فکر وا می داشت. شیرین ترین لحظات زندگی من وقتی بود که در کلاس های سروش بودم و چیزی یاد می گرفتم. بارها به دکه های روزنامه فروشی مراجعه می کردم تا هر چه زودتر مجله کیان را بخرم تا مقاله سروش را بخوانم.

2- در طی این نیم قرن هربار که سخنرانی های جدید سروش را از طریق کانالش گوش می کنم احساس تکرار و خستگی نمی کنم و سخن جدیدی می آموزم. من کمتر اهل فرهنگی را می شناسم که چنین مستمراً زایا باشد.

3- به یاد دارم اوایل انقلاب بود؛ او کلاس درسی را برای جوانان انقلابی گذاشته بود تحت عنوان روش نقد اندیشه ها که بیست وپنج جلسه ادامه داشت. او ویژگی های اندیشه علمی، فلسفی و اعتباری را توضیح می داد. ما نوار این کلاس ها را گوش می دادیم و آنقدر تحت تاثیر قرار گرفته بودیم که تمام آن سخنرانی ها را روی کاغذ پیاده کردیم و به صورت یک کتاب تقدیم استاد کردیم.

4- در جریان انقلاب فرهنگی که دانشگاه ها تعطیل شد و علوم انسانی خصوصاً جامعه شناسی مورد تهاجم طرفداران علوم انسانی اسلامی (هواداران آیت الله مصباح) قرار داشت. در آن زمان دکتر سروش از منظر فلسفه علم از علوم انسانی و جامعه شناسی متعارف در دانشگاه ها دفاع جانانه کرد. بعداً این دفاعیه ها از علوم انسانی در کتاب تفرج صنع چاپ شد. گواهی می دهم معلوم نبود اگر این دفاعیه ها نبود چه بلایی بر سر رشته جامعه شناسی می آمد. رشته جامعه شناسی و دانشکده علوم اجتماعی تحت عنوان رشته پژوهشگری ادامه حیات پیدا کرد. چون مخالفین حرف شان این بود که جامعه شناسی علمی سکولار و مخالف دین است و حرف های غربی هاست. به نظر من، دکتر سروش در بزنگاه هیجانات انقلاب فرهنگی به داد علوم انسانی در ایران رسید.

5- دکتر سروش پنج ترم برای دانشجویان فوق لیسانس علوم اجتماعی دانشگاه تهران فلسفه علم الاجتماع را تدریس کرد. در این دروس تفاوت نگاه علمی به جامعه (نگاه دورکم) با نگاه کلامی به جامعه (نگاه شهید مطهری) به روشنی بیان می شد. تا آن زمان در دانشکده بحث های روش شناسی به صورت نظری و با زبان فارسی تدریس نشده بود. آنچه که تدریس می شد تکنیک های تحقیق و روش های جمع آوری داده بود. من و دکتر علی اصغر سعیدی در این کلاس ها شرکت می کردیم و نوار این درس نامه ها را پیاده کردیم و مرحوم رضاقلی در این کلاس ها شرکت می کرد و شب و روز وقت گذاشت و این مجموعه را ویرایش کرد و انتشارات نی تاکنون ده ها بار آن را تجدیدچاپ کرده است.

6- کار درخشان و راهگشا و تاثیرگذار دیگر دکتر سروش نقد تفسیر ایدئولوژیک از دین در سلسله سخنرانی هایی در مسجد اقدسیه در نیمه دوم دهه شصت بود. صدها دانشجوی انقلابی این سخنان را حضوری یا از طریق نوار گوش می کردند. این نقدها تقدس گرایی از ایدئولوژی رسمی را که خود را عین حقیقت اسلام می دانست در میان نسل تحصیل کرده پیراست. او پایه گذار نظری این بحث شد که حکومت ها با تأسی به ایدئولوژی، مقدس نیستند، باید پاسخگو باشند.

7- در تاریخ قدیم ایران، ما قیام زیاد داشتیم و در تاریخ معاصر ایران انقلاب و جنبش و ناجنبش هم داشتیم. یکی از جنبش های ایران که صاحب فکر و اندیشه بود و حاملانش عمدتاً اهل قلم بودند بی شک جنبش اصلاحات در دوره ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی بود. این جنبش مدنی، زمینه های فکری داشت و ناجنبش نبود. به نظر من ترویج نگاه فلسفه تحلیلی، دفاع عقلانی از علوم انسانی عرفی و نقد تقدس گرایی ایدئولوژیک که از سوی دکتر سروش در دهه شصت و هفتاد انجام شد یکی از پایه های فکری جنبش اصلاحات در ایران بود. به نظر من، با اینکه اصلاح طلبان نتوانستند وعده های خود را در جمهوری اسلامی تبدیل به قانون کنند، اما اینکه پس از سه دهه در جامعه انقلاب زده ایران همچنان راه اصلاحات راه نجات کشور تلقی می شود، مرهون تعمیق کارهای نظری سروش در حوزه عمومی ایران است.

8- آخرین نکته مواضع سیاسی عدالت طلبانه و انسانی سروش در بزنگاه های مهم بود. او خط شکن بود. دکتر سروش خود و خانواده اش از جمهوری اسلامی کم آزار ندیدند. اما سروش جزء اولین ایرانیان فرهیخته بود که جنایات نتانیاهو علیه مردم بی پناه غزه را قاطعانه محکوم کرد و پای آن ایستاد و از سلطنت طلبان فحاش و وطن فروشان مستقر در تلویزیون ایران اینترنشنال ناسزاها شنید. همان موقع به یاد دارم که نویسندگانی بودند که به جای محکوم کردن نتانیاهوی نسل کش، عافیت جویانه سکوت کردند و برخی دیگر مقاومت مردم مظلوم فلسطین را به سخره می گرفتند و صرفاً تحلیل سرد می کردند.

در خارج از ایران هم حتی یورگن هابرماس (فیلسوف و جامعه شناس شهیر جهانی) و صاحب نظریه کنش ارتباطی و اخلاقی در نامه ای از جنایات نتانیاهو دفاع کرد! و ضربه ای کاری به کارنامه اش زد. همچنین، در آغاز حمله اسراییل به سرزمین ایران، درحالی که حتی نیروهای پیش روی ایرانی در اتخاذ مواضع گیج بودند، سروش سریعاً و صریحاً این حمله ناجوانمردانه اسراییل نسل کش را محکوم کرد. این اقدام سروش در روزهای اول حمله بسیار تاثیر گذار بود و حتی نیروهایی را که در دهه هفتاد جلسات سخنرانی سروش را به هم می زدند، به تحسین واداشت.

با یاری خداوند، استاد سروش زنده، پاینده و همچون گذشته برای ایران زایا باشند.