وقتی صحبت از لاستیک می شود، ذهن اغلب ما به لاستیک خودرو می رود؛ گرد، سیاه، پر از شیار و قابل تعویض در کنار خیابان. اما لاستیک هواپیما، دنیای کاملاً متفاوتی دارد. اینجا دیگر بحث راحتی یا مصرف سوخت نیست؛ اینجا موضوع، بقا است. لاستیکی که در لحظه فرود باید فشاری را تحمل کند که اگر ذره ای خطا کند، نتیجه اش فاجعه است.

لاستیک هواپیما در نگاه اول ساده به نظر می رسد، اما در واقع یکی از پیچیده ترین قطعات مصرفی صنعت هوانوردی است. قطعه ای که باید هم زمان در برابر گرما، فشار، ضربه، سرعت، سایش و تغییرات شدید دما مقاومت کند. لاستیکی که نه تنها وزن هواپیما، بلکه وزن سوخت، بار، مسافر و حتی خطای انسانی را هم به دوش می کشد.

در لحظه فرود، لاستیک هواپیما از حالت سکون به چرخشی با سرعتی بیش از 250 کیلومتر بر ساعت می رسد؛ آن هم در کسری از ثانیه. این یعنی شوک حرارتی و مکانیکی هم زمان. سطح لاستیک در همان لحظه می تواند به دمایی بالای 200 درجه سانتی گراد برسد، بدون اینکه ترک بردارد یا از هم بپاشد. اینجاست که می فهمیم چرا لاستیک هواپیما نه شبیه لاستیک خودرو است و نه حتی لاستیک کامیون.

ساختار لاستیک هواپیما چندلایه و مهندسی شده است. برخلاف تصور عمومی، این لاستیک ها توپر نیستند و از ترکیب لایه های متعدد لاستیک طبیعی و مصنوعی، الیاف تقویت کننده و سیم های فولادی یا آرامیدی ساخته می شوند. هر لایه وظیفه مشخصی دارد؛ یکی برای تحمل فشار، یکی برای کنترل تغییر شکل، یکی برای مقاومت در برابر حرارت و دیگری برای چسبندگی به سطح باند.

یکی از تفاوت های مهم لاستیک هواپیما با لاستیک خودرو، فشار باد آن است. فشار داخل لاستیک هواپیما گاهی به بیش از 200 PSI می رسد؛ عددی که برای لاستیک خودرو تقریباً غیرقابل تصور است. این فشار بالا باعث می شود لاستیک بتواند وزن زیاد را با حداقل تغییر شکل تحمل کند. به زبان ساده، لاستیک نباید بخوابد ؛ باید محکم بایستد.

جنس لاستیک هواپیما ترکیبی از لاستیک طبیعی و مواد مصنوعی پیشرفته است. لاستیک طبیعی انعطاف پذیری بالایی دارد، اما به تنهایی برای شرایط سخت کافی نیست. به همین دلیل، پلیمرهای مصنوعی خاصی به آن اضافه می شوند که مقاومت حرارتی و سایشی را افزایش می دهند. در کنار آن، از الیاف بسیار مقاوم مثل نایلون، آرامید یا حتی کولار استفاده می شود؛ همان موادی که در جلیقه های ضدگلوله هم به کار می روند.

تکنولوژی ساخت این لاستیک ها به قدری حساس است که کوچک ترین نقص در فرآیند تولید می تواند کل لاستیک را غیرقابل استفاده کند. به همین دلیل، تولیدکنندگان لاستیک هواپیما محدود و انگشت شمارند و هر لاستیک پیش از نصب، چندین مرحله آزمون را پشت سر می گذارد؛ از تست فشار و حرارت گرفته تا تست ترک خوردگی و یکنواختی ساختار.

نکته جالب اینجاست که لاستیک هواپیما، برخلاف تصور، عمر خیلی طولانی ندارد. حتی اگر ظاهراً سالم باشد، تعداد مشخصی نشست و برخاست برای آن تعریف شده است. بعد از آن، لاستیک باید تعویض یا بازسازی شود. در صنعت هوانوردی، چیزی به نام هنوز کار می کند وجود ندارد؛ همه چیز عدد و استاندارد دارد.

بسیاری از لاستیک های هواپیما قابلیت روکش گذاری مجدد دارند. یعنی بعد از سایش لایه بیرونی، لاستیک به کارخانه بازمی گردد، لایه های فرسوده برداشته می شود و لایه جدید روی آن می نشیند. این کار نه تنها اقتصادی است، بلکه از نظر زیست محیطی هم اهمیت دارد. البته این بازسازی فقط زمانی انجام می شود که ساختار داخلی لاستیک کاملاً سالم باشد.

طراحی آج لاستیک هواپیما هم با خودرو تفاوت اساسی دارد. شیارهای لاستیک هواپیما بیشتر برای تخلیه آب و جلوگیری از لغزش روی باند خیس طراحی شده اند، نه برای چسبندگی در پیچ. هواپیما قرار نیست پیچ تند بپیچد؛ قرار است مستقیم، محکم و قابل پیش بینی حرکت کند.

در هواپیماهای بزرگ، تعداد لاستیک ها زیاد است؛ نه برای زیبایی، بلکه برای تقسیم وزن. هرچه وزن هواپیما بیشتر باشد، تعداد چرخ ها و لاستیک ها هم افزایش پیدا می کند. این توزیع وزن باعث می شود فشار روی هر لاستیک کاهش یابد و باند فرودگاه هم آسیب نبیند. به همین دلیل است که مثلاً یک هواپیمای پهن پیکر ده ها چرخ دارد.

یکی از خطرناک ترین اتفاقات مربوط به لاستیک هواپیما، ترکیدن آن در هنگام فرود یا برخاست است. با این حال، سیستم های هواپیما طوری طراحی شده اند که حتی در صورت از دست رفتن یک یا چند لاستیک، هواپیما بتواند کنترل خود را حفظ کند. این همان مفهوم افزونگی در طراحی است؛ هیچ چیز نباید به یک قطعه وابسته باشد.

در سال های اخیر، فناوری های نوینی وارد صنعت لاستیک هواپیما شده اند. استفاده از مواد سبک تر، مقاوم تر و با عمر بیشتر، به کاهش هزینه های عملیاتی کمک کرده است. همچنین حسگرهایی برای پایش فشار و دمای لاستیک ها به کار گرفته شده اند تا پیش از بروز مشکل، هشدار لازم داده شود.

با تمام این پیچیدگی ها، لاستیک هواپیما همچنان یکی از کم حاشیه ترین قطعات پرنده است. نه دیده می شود، نه درباره اش صحبت می شود؛ اما نبودش یا خرابی اش، همه چیز را متوقف می کند. هواپیما بدون موتور شاید هنوز روی زمین بماند، اما بدون لاستیک، حتی روی زمین هم امن نیست.

لاستیک هواپیما نماد همان چیزی است که در صنعت هوانوردی اهمیت دارد: اعتماد مطلق به جزییات . جزییاتی که اگر درست کار نکنند، هیچ چیز دیگر مهم نیست.