فرارو- ناتانیل سوانسون پژوهشگر ارشد و مدیر پروژه استراتژی ایران در شورای آتلانتیک

به نقل از اندیشکده شورای آتلانتیک، کاهش صرفِ زمان و انرژی معطوف به ایران، از منظر امنیت ملی هدفی معقول به نظر می رسد. بیش از چهل وشش سال است که هر دولت ایالات متحده بخش قابل توجهی از وقت، تمرکز و منابع خود را صرف ایران کرده، بی آنکه دستاوردی متناسب با این هزینه ها حاصل شود. با فاصله ای معنادار از دورهٔ نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ، راهبرد امنیت ملی جدید او (NSS) همین واقعیت را منعکس می کند: سندی که تنها سه اشارهٔ گذرا به ایران دارد، مدعی تنزل جایگاه آن است، آتش بس میان اسراییل و ایران را برجسته می کند و در نهایت، عملاً پیام روشنی می فرستد این که ماموریت انجام شد .

بخش مربوط به ایران در سند استراتژی امنیت ملی را می توان بازتابی از شکاف ها و کشمکش های درون پایگاه سیاسی رییس جمهور در جریان جنگ دوازده روزهٔ اسراییل و ایران دانست. در یک سو، تندروهای سنتی از اقدام نظامی مستقیم تمجید کردند؛ و در سوی دیگر، جریان های مهارگر نگران بودند رییس جمهور از وعده اش برای پایان دادن به جنگ های بی پایان در خاورمیانه عقب نشینی کرده باشد.

یکی از مقامات دولت به من گفت کاخ سفید نمی دانست چگونه می تواند هم زمان رضایت تاکر کارلسن و مارک لوین را جلب کند؛ دو چهره ای که دو سر طیف مهارگر تندرو را نمایندگی می کنند. پایان جنگ دوازده روزه، در عمل تلاشی برای پر کردن همین شکاف بود؛ تلاشی که با ادعای پیروزی و عبور از موضوع ادامه یافت. با این حال، به احتمال زیاد این مسیر بیش از آنکه یک راه حل پایدار باشد، نسخه ای موقت است: چون مسائل اصلی همچنان حل نشده باقی مانده اند و عبور از ایران، به سادگیِ آنچه سند استراتژی امنیت ملی القا می کند، ممکن نخواهد بود.

با وجود حمله نظامی به ایران، این کشور همچنان قدرت تهدید منافع ایالات متحده و نیز چشم انداز شراکت، دوستی و سرمایه گذاری منطقه ای ایالات متحده که سند استراتژی امنیت ملی ترسیم می کند، دارد. ایران احتمالا هنوز مقادیر قابل توجهی اورانیوم با غنای بالا و سانتریفیوژهای پیشرفته در اختیار دارد؛ آن هم در شرایطی که اکنون نظارتی از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی بر آن اعمال نمی شود.

ایران در جریان جنگ دوازده روزه خسارات ملموسی به اسراییل وارد کرده است و می تواند به راحتی حملات نیابتی علیه نیروهای آمریکایی در منطقه را از سر بگیرد. هم زمان با بازسازی سایر توانمندی ها، ایران همچنان از طریق حوثی ها در یمن به نمایش قدرت فرامنطقه ای ادامه می دهد. به طور خلاصه، ایران هنوز ظرفیت آن را دارد که به همان هژمون منطقه ای تبدیل شود که سند استراتژی امنیت ملی تلاش می کند از شکل گیری آن جلوگیری کند.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، در واکنش به این واقعیت، بار دیگر تهدید موشکی ایران را به جهان یادآوری کرده است و حملات علیه نیروهای مقاومت را تشدید کرده است. به طور خصوصی، برخی مقامات و تحلیل گران اسراییلی از جنگ دوازده روزه به عنوان اولین جنگ ایران یاد کرده اند و مدعی بوده اند که در دور بعدی، اسراییل برنامهٔ موشکی ایران و حتی خودِ نظام را به طور تهاجمی تری هدف قرار خواهد داد. اگر این دیدگاه ها بازتاب دهندهٔ واقعیت باشد، تداوم آتش بس ممکن است به توانایی ترامپ در مهار نتانیاهو و جلوگیری از اقدامات بعدی او وابسته باشد. در هر صورت، ازسرگیری درگیری ممکن است؛ اگر نگوییم محتمل خواهد بود.

بر اساس سند استراتژی امنیت ملی، اجرای سستِ فشار حداکثری و نیز برخی اظهارات پیشین رییس جمهور دربارهٔ اقدام نظامی آمریکا در خارج، می توان چنین فرض کرد که تغییر نظام در ایران به دست آمریکا فعلاً روی میز قرار ندارد. اگر رویکرد اول آمریکا و منطق سند استراتژی امنیت ملی غالب بماند، هدف ایالات متحده آن خواهد بود که در آینده زمان کمتری صرف ایران کند. در همین چارچوب، سه گزینهٔ فوری پیش روی آمریکا قرار دارد تا راهبرد ترسیم شده در سند استراتژی امنیت ملی اجرا شود:

الف - امید بستن به تداوم وضع موجود؛

ب - واگذاری مسئلهٔ ایران به اسراییل؛

ج - تلاش برای دستیابی به توافقی جدید با ایران.

اگر آتش بسِ وضع موجود دوام بیاورد، نتیجه ای بسیار مطلوب برای ترامپ خواهد بود. در آن صورت، رییس جمهور اعتبار قابل توجهی به دست می آورد و دقیقاً همان سناریویی محقق می شود که سند استراتژی امنیت ملی روی آن حساب کرده است. این نگاه، تا حدی یادآور دو سال پایانی سیاست ایرانِ دولت بایدن است؛ رویکردی که برخی تحلیل گران آن را نه بحران، نه توافق نامیده اند.

با این حال، سه تفاوت اساسی وجود دارد:

الف) نخست اینکه از منظر دولت بایدن، نه بحران، نه توافق از ابتدا همواره یک راهبرد موقت تلقی می شد و تا حدی بازتاب دهندهٔ تقویم سیاسی آمریکا بود.

ب) دوم اینکه با توجه به دلایل پیش گفته، ازسرگیری درگیری محتمل به نظر می رسد و همین، هر نوع مهار را کم دوام تر می کند.

ج) سوم اینکه حتی اگر ترامپ بخواهد به طور کامل از ایران فاصله بگیرد، به دلیل خروج آمریکا از برنامهٔ جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2018 و نیز حملات به برنامهٔ هسته ای ایران در ماه ژوئن امسال، بخش مهمی از میراث پروندهٔ هسته ای ایران عملاً به نام او ثبت شده است.

واگذاری پرونده به اسراییل می تواند یکی از گزینه ها باشد. اجرای چنین گزینه ای احتمالاً به معنای این است که اسراییل به صورت دوره ای اهدافی را در داخل ایران هدف قرار دهد تا تهدیدهای مشخص را تضعیف کند و هم زمان، تمرکز بیشتری را بر پروژهٔ بلندمدت تغییر نظام بگذارد.

این راهبرد هم پرریسک برای آمریکاست است: از یک سو بر شریکی تکیه می کند که توان نظامی بالایی دارد، اما از سوی دیگر در تبدیل موفقیت های میدانی به دستاوردهای راهبردیِ پایدار چندان کارنامهٔ موفقی ندارد. علاوه بر این، با استقرار بیش از چهل هزار نیروی آمریکایی در سراسر خاورمیانه، چنین رویکردی در صورت تشدید درگیری می تواند نیروها و منافع ایالات متحده را در تیررس قرار دهد.

فعالان پایگاه ماگا ی ترامپ و جریان های مهارگر که هر دو خواهان کاهش نقش آمریکا در خارج از مرزها هستند ناچارند با دیدهٔ تردید به این گزینه بنگرند. بگذارید اسراییل، اسراییل باشد شعاری بود که در مراحل ابتدایی جنگ در میان فعالان ماگا رواج داشت، اما در عمل این جنگ به سرمایه گذاری قابل توجه ایالات متحده انجامید. دولت تاکنون موفق شده از گرفتار شدن در یک جنگ طولانی پرهیز کند؛ با این حال، تجدید درگیری می تواند آمریکا را به نزاعی بکشاند که نه با راهبرد بلندمدت آن همخوان است و نه با دیدگاه بخش بزرگی از پایگاه سیاسی ترامپ سازگار می باشد.

در نهایت و شاید مهم تر از همه به نظر می رسد ترامپ گزینهٔ سوم، یعنی رسیدن به یک توافق تازه را ترجیح می دهد. او بارها خواستار ازسرگیری مذاکرات شده و هم زمان چند اقدام نمادینِ پرسر وصدا هم انجام داده است؛ از جمله می توان به ارسال نامه ای به رهبری ایران در ماه مارس و دعوت از رییس جمهور ایران برای حضور در نشست صلح غزه در مصر در ماه اکتبر اشاره کرد. با این حال، دستیابی به توافقی جدید کاری بسیار دشوار خواهد بود. جدا از این واقعیت که ایران اصولاً شریک مذاکره ای سختی است، ترامپ با مجموعه ای از چالش ها روبه روست که مشخصاً به دولت او گره خورده و نشان می دهد چرخش واقعی از ایران تا چه اندازه پیچیده و دشوار خواهد بود.

یک توافق احتمالی با ایران می تواند شکاف های درون حزب جمهوری خواه را دوباره فعال کند؛ مگر آنکه دولت ایران به طور کامل کوتاه بیاید؛ امری که بعید است. از سوی دیگر، بعید به نظر می رسد دولت نتانیاهو از هر توافقی حمایت کند و همین، جمهوری خواهانِ طرفدار ترامپ و مخالف برجام را در موقعیتی دشوار قرار می دهد.

هم زمان با آغاز گفت وگوها با ایران در ماه آوریل، در واشنگتن این احساس وجود داشت که پروندهٔ ایران با مذاکرات مربوط به پایان جنگ روسیه و اوکراین متفاوت است؛ به این معنا که محافظه کاران سنا احتمالاً در موضوع ایران، بیش از آنچه در آن مقطع در قبال روسیه نشان داده بودند، در برابر رییس جمهور مقاومت خواهند کرد.

علاوه بر این، هر توافق جدیدی ناچار است بهتر از برجام باشد یا دست کم به طور معناداری با آن تفاوت داشته باشد. زمانی که در دولت حضور داشتم، به خوبی می دانستیم هر توافق بعدی، ناگزیر با برجام سنجیده خواهد شد. برجام با وجود کاستی ها و دامنهٔ محدودش در زمان خروج ترامپ از آن، عملاً در حال کار کردن بود. هرچند بازگشت مستقیم به برجام دیگر مطرح نیست؛ چون زمان زیادی گذشته و پیشرفت های هسته ای ایران چنین امکانی را از میان برده است. با این حال، هر توافق آینده ای به درستی با نقاط قوت برجام و نیز با نقاط ضعف آن مقایسه خواهد شد.

در نهایت، چرخش واقعی آمریکا از ایران کار ساده ای نخواهد بود. هیچ یک از گزینه ها بی هزینه نیست و هر مسیر، معایب و چالش های جدی خود را دارد. با این حال، تلاش برای رسیدن به توافقی پایدار با ایران احتمالاً بهترین گزینه خواهد بود. این مسیر نه از حیث مذاکره با ایران آسان است و نه از منظر فروش توافق در داخل آمریکا. با وجود این، اتکا صرف به تداوم وضع موجود یا واگذاری مسئله به دیگران، خطر آن را بالا می برد که ایالات متحده برای سال های طولانی تری در خاورمیانه گرفتار بماند.