در سه هفته گذشته، استان اصفهان در شرایط اضطرار آلودگی هوا قرار داشت. شاخص آلودگی هوا در این مدت به حدی بالا رفت که کارگروه های شرایط اضطرار آلودگی هوا به طور مستمر تشکیل می شدند و اقدامات فوری برای کاهش اثرات آلودگی در دستور کار قرار می گرفت.

به گزارش ایرنا، این وضعیت نه تنها باعث تعطیلی مدارس و دانشگاه ها و دورکاری در برخی ادارات شد، بلکه به دلیل تشدید مشکلات تنفسی و شیوع آنفولانزا، نگرانی های بسیاری ایجاد کرد.

اکنون که وضعیت کیفیت هوا به حالت قابل قبول بازگشته، باید پرسید چرا اصفهان با وجود تمام تلاش ها و برنامه ریزی ها همچنان هر سال با بحران شدیدتری روبه رو می شود؟ چرا علی رغم وجود سند مدون و اجرایی برای مقابله با آلودگی هوا در اصفهان هنوز از شدت این بحران کاسته نشده است؟

آنچه در پیش رو می خوانید ماحصل گفت وگو با داریوش گل علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان است که در آن به چرایی این شرایط و بررسی علل استمرار این بحران و مرور راهکارها پرداخته ایم.

آقای گل علیزاده، بیش از سه هفته اصفهان با شرایط اضطرار آلودگی هوا دست و پنجه نرم کرد؛ با وجود تمام برنامه ها و سند قانونی هوای پاک، چرا این وضعیت همچنان در اصفهان ادامه دارد و حتی به نظر می رسد نسبت به سال های قبل پیچیده تر هم شده است؟

سؤال همیشگی خبرنگاران از ما همین است. پاسخ این سؤال خیلی روشن است؛ مگر ما منابع آلاینده را کاهش داده ایم؟ اقدامات ما در بهترین حالت فقط وضعیت موجود را تثبیت کرده است. هر سال حدود یک میلیون و 200 هزار خودرو نو به خیابان ها وارد می شود اما چند درصد از خودروهای فرسوده از رده خارج می شود؟

در بهترین حالت، سال گذشته 350 هزار خودرو از رده خارج شد که بیشتر آن ها هم خودروهایی بودند که اصلاً تردد نمی کردند. بنابراین تعداد خودروها نه در اصفهان که در کل کشور همچنان در حال افزایش است و به تبع آن مصرف انرژی و سوخت بیشتر می شود.

اما مساله فقط خودروها نیست، این افزایش آلایندگی از منابع دیگر هم به ویژه در فصل های سرد سال تشدید می شود، درست است؟

مساله این است که 94 درصد تولید سوخت کشور وابسته به سوخت های فسیلی است. این سوخت ها وقتی در منازل، خودروها، نیروگاه ها و صنایع مصرف می شوند، آلاینده ها را وارد هوا می کنند. در اصفهان، چون وزش باد مناسب نداریم (گاهی سرعت باد به صفر می رسد)، این آلاینده ها در سطح شهر باقی می مانند. حتی اگر میزان آلاینده ها کم باشد، چون تخلیه ای صورت نمی گیرد، در طول زمان انباشت می شوند و وضعیت آلودگی هوا را تشدید می کنند.

پس به عبارت دیگر حتی اگر تعطیلی های اضطراری هم اعلام شود باز هم نمی توانیم از افزایش آلودگی جلوگیری کنیم؟

بله، دقیقاً. وقتی تخلیه هوای آلوده اتفاق نمی افتد، همان آلاینده های حداقلی هم در سطح شهر انباشته و شرایط آلودگی شدیدتر می شود. در برخی روزها که مردم از ما می پرسند چرا با تعطیلی مدارس آلودگی بیشتر شده، باید بگویم که مساله فقط تعطیلی ها نیست. باد باید وجود داشته باشد تا آلاینده ها از شهر تخلیه شوند. شرایط اقلیمی اصفهان خاص است و منابع آلاینده اصفهان همچنان پابرجا هستند؛ در نتیجه نمی توان انتظار داشت در این شرایط مشکل آلودگی هوا بهبود یابد.

در این شرایط، راه حل ها چیست؟ آیا واقعاً می توان برای سال آینده آلودگی را کاهش داد؟

وعده دادن به مردم و اینکه بگوییم آلودگی هوا در سال آینده حل می شود، حرفی غیر علمی و غیر اجرایی است. چون کاهش آلودگی هوا به شرایط جوی هم بستگی دارد. مثلا امسال اگر شرایط جوی مساعد بود، آلودگی هوا کاهش پیدا می کرد اما این نتیجه اقدامات ما نبود!

آلودگی هوا یک مساله قابل حل است، همانطور که بسیاری از شهرهای آلوده دنیا این مشکل را حل کرده اند اما برای حل آن، باید 2 نوع اقدام انجام دهیم:

اول اقدامات مدیریتی: سیاست گذاری ها و طراحی برنامه ها به گونه ای که وضعیت موجود تشدید نشود.

دوم، اقدامات کاهنده: یکی از این اقدامات کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی است. در این زمینه خوشبختانه توسعه انرژی های تجدیدپذیر شروع شده و اصفهان هم در این زمینه کارهایی انجام داده اما هنوز فاصله زیادی با ایده آل داریم. در حال حاضر، سهم ما در انرژی های تجدیدپذیر کمتر از یک درصد است.

این برنامه ها به نظر خوب می آیند، اما در عمل چطور؟ آیا بخش خصوصی و دستگاه ها به این تعهدات عمل می کنند؟

ما برای کاهش آلودگی هوا 2 نیاز داریم؛ یکی همکاری بخش خصوصی و دیگری هزینه کرد دولت برای اجرای برنامه ها. این اقدامات خیلی راحت می تواند انجام شود، فقط باید اراده وجود داشته باشد. برای مثال، با توسعه حمل و نقل عمومی پاک مثل اتوبوس ها و تاکسی های برقی، می توان مصرف سوخت فسیلی را و به تبع آن اثر آلودگی هوا را کاهش داد.

آیا ممکن است در نیروگاه شهید منتظری به سمت مصرف مازوت کم گوگرد برویم؟ چون برخی کارشناسان نگرانند که اگر فتح باب شود، این اقدام هر سال تکرار خواهد شد و ممکن است مشکل آلودگی هوای اصفهان را بیشتر کند؛ گرچه نه به اندازه سال های قبل که مازوت کم گوگرد استفاده نمی شد.

هنوز مشخص نیست. باید بپذیریم که آلودگی هوای اصفهان تنها ناشی از مازوت نیست بلکه مازوت یک عامل تشدید کننده است. اگر مازوت هم نسوزانیم، بازهم آلودگی هوای اصفهان وجود دارد؛ زیرا آمار پنج سال گذشته نشان می دهد که در دوره هایی بدون مصرف مازوت نیز شاخص ها بالا بوده است.

تا یک هفته پیش، برای اولین بار در سال های گذشته، اصفهان هیچ گونه مازوت سوزی نداشت. مخازن ذخیره مازوت نیروگاه شهید منتظری پلمب بود. خیلی ها گفتند که آلودگی هوا ناشی از مازوت است اما واقعیت این است که چنین نبود.

مازوت تنها می تواند یکی از عوامل تشدید کننده آلودگی هوای اصفهان باشد. نباید همه تقصیرها را به گردن مازوت انداخت چراکه این دیدگاه به گونه ای فرار به جلوست.

تردد خودروها، به ویژه خودروهای فرسوده و آلاینده، نقش زیادی در این بحران دارند. مثلاً اوایل صبح که تردد خودروها شروع می شود، به طور ناگهانی شاخص آلودگی هوا بالا می رود. علاوه بر این، در اطراف اصفهان صنایعی وجود دارند که بسیاری از کارکنانشان در خود شهر زندگی می کنند. این صنایع، برای انتقال کارکنان خود به داخل شهر، حدوداً هزار دستگاه اتوبوس و مینی بوس دارند که بیشتر این خودروها فرسوده اند و تجهیزات مناسب کاهش آلایندگی را نصب نکرده یا کارایی لازم را ندارند.

همچنین، میانگین روزانه حدود 1500 تا 1700 نفتکش به پالایشگاه اصفهان تردد می کنند. این تردد در رفت و برگشت به حدود 3000 سفر می رسد. اگر در رینگ های اطراف اصفهان نگاه کنید، بیشتر این نفتکش ها را می بینید که فرسوده هستند و این مساله به طور جدی به آلودگی هوای شهر می افزاید. حالا سوال اینجاست که با این شرایط، چرا اصفهان نباید آلودگی هوا داشته باشد؟

با این حساب این میزان تردد با دستگاه های حمل و نقل فرسوده، یک چالش جدی برای کیفیت هوای اصفهان است.

بله؛ این آلودگی ها عمدتاً توسط این خودروها و نفتکش ها تولید و با یک جریان باد حداقلی، به سمت شهر هدایت می شود. بسیاری از این خودروها، مثل سرویس های کارکنان، وارد شهر شده و آلایندگی آن ها به داخل شهر منتقل می شود و در هوا باقی می ماند. چون تخلیه ای برای این آلاینده ها وجود ندارد، این وضعیت باعث می شود که شرایط آلودگی هوا تشدید و اضطراری شود.

برای حل این معضل که یکسرش به صنایع وصل است؛ چه اقداماتی انجام داده اید؟

در حال مذاکره با صنایع بزرگ برای جایگزینی خودروهای فرسوده با اتوبوس های برقی هستیم. این یکی از راه های کاهش آلایندگی است. اگر صنایع بزرگ با شهرداری تفاهم نامه ای برای جایگزینی خودروهای خود با وسایل نقلیه پاک امضا کنند، این می تواند به بهبود وضعیت کمک کند اما باید بدانید که مشکل آلودگی هوا در اصفهان تنها از طریق گفت و گو و تعهدات حل نمی شود. مشکل آلودگی هوای اصفهان با حرف حل نمی شود، این مشکل با اقدامات عملیاتی حل می شود.

آلودگی هوا در اصفهان با حرف حل نمی شود. باید به طور جدی به حمل و نقل عمومی، توسعه انرژی های تجدیدپذیر و جایگزینی سوخت های پاک فکر کنیم. فقط در این صورت است که می توانیم به کاهش واقعی آلودگی هوا امیدوار باشیم.

اصفهان جزو کلانشهرهای درگیر با معضل آلودگی هوا است. فرآیند صنعتی شدن و توسعه نامتناسب با آمایش سرزمین موجب افزایش جمعیت و تقاضاهای مصرفی شده و از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی و خشک شدن زیست بوم های آبی و ایجاد پدیده گرد و غبار، آلودگی هوا را در اصفهان به یک کلاف سردرگم تبدیل کرده است.