فرارو- دیدار اخیر پوتین و پزشکیان و مطرح شدن توسعه روابط راهبردی از سوی دو کشور ، مورد توجه تحلیلگران حوزه سیاست خارجی قرار گرفته. پزشکیان درخصوص این دیدار گفته است؛ مصمم هستیم توافق جامع ایران و روسیه را اجرایی و عملیاتی کنیم. انتظار داریم طرف روسی نیز روند اجرای این توافقات فیمابین را تسریع و نهایی کند.

به گزارش فرارو، گرچه از دید برخی کارشناسان حوزه سیاست خارجی توسعه روابط سیاسی گزینه ای مثبت است اما برخی دیگر بر لزوم هشیاری های دیپلماتیک تأکید دارند.

فریدون مجلسی، تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی و دیپلمات با سابقه ایرانی در گفتگو با فرارو به بررسی این موضوع پرداخته است:

فریدون مجلسی به فرارو گفت: عبارت راهبردی در ادبیات سیاست خارجی، بیش از آن که یک مفهوم دقیق و شفاف باشد، واژه ای شناور و چندلایه است که بسته به بافت سیاسی، امنیتی و اقتصادی می تواند معانی کاملاً متفاوتی پیدا کند. گاه این واژه بار نظامی و امنیتی دارد و به هم پیمانی های دفاعی، تبادل اطلاعات و هماهنگی های میدانی اشاره می کند، گاه جنبه ایدئولوژیک پیدا می کند و ناظر بر همسویی گفتمانی و سیاسی است و در مواردی نیز صرفاً پوششی برای همکاری های اقتصادی و تجاری بلندمدت می شود. همین ابهام مفهومی باعث که استفاده از تعبیر روابط راهبردی در فضای سیاست خارجی ایران، همواره با حساسیت همراه باشد، به ویژه زمانی که پای کشوری مانند روسیه در میان است که سابقه تاریخی روابطش با ایران، پیچیده و پر از تجربه های متناقض است.

وی افزود: در مورد ایران و روسیه، هرگونه قرارداد یا توافقی که عنوان راهبردی به خود بگیرد، به طور طبیعی این شائبه را ایجاد می کند که ابعاد نظامی و امنیتی پررنگی در آن نهفته است. این موضوع نه تنها برای افکار عمومی داخلی، بلکه برای بازیگران منطقه ای و بین المللی نیز حامل پیام های چندگانه است. واقعیت این است که به لحاظ استراتژیک، ایران و روسیه در برخی حوزه ها دارای منافع مشترک غیرقابل انکار هستند؛ از مقابله با یک جانبه گرایی آمریکا گرفته تا نگرانی های مشترک در حوزه امنیت منطقه ای و مخالفت با گسترش ناتو به شرق. از این منظر، نمی توان همکاری ایران و روسیه را ذاتاً بی فایده یا زیان بار دانست.با این حال، پذیرش وجود منافع مشترک به معنای چشم پوشی از تفاوت های بنیادین و حتی تعارض های پنهان نیست. سیاست خارجی مسکو بر پایه عمل گرایی حداکثری و تأمین منافع ملی خود بنا شده و در این مسیر، بارها نشان داده که حاضر است روابطش با سایر بازیگران، از جمله رقبای ایران، را به صورت هم زمان حفظ کند. بنابراین، هرگونه همکاری راهبردی با روسیه تنها زمانی می تواند برای ایران سودمند باشد که طرف ایرانی نیز با همان سطح از هوشیاری، محاسبه گری و اولویت دادن به منافع ملی وارد میدان شود.

این دیپلمات با سابقه در ادامه گفت: یکی از ظرفیت های مهم همکاری ایران و روسیه، حوزه اقتصاد و تجارت است؛ ظرفیتی که در سال های گذشته کمتر از حد انتظار بالفعل شده است. روسیه می تواند برای ایران یک شریک اقتصادی مهم در حوزه هایی مانند انرژی، ترانزیت، کشاورزی و صنایع سنگین باشد، به ویژه در شرایطی که ایران تحت فشار تحریم های غرب قرار دارد. اما تجربه نشان داده که بدون طراحی دقیق سازوکارهای حقوقی، مالی و اجرایی، این همکاری ها به راحتی می تواند به روابطی نامتوازن تبدیل شود که سود اصلی آن نصیب طرف قدرتمندتر می شود. از همین رو، تأکید بر راهبردی بودن روابط، اگر با تضمین منافع متقابل و سازوکارهای شفاف همراه نباشد، نه تنها کمکی به منافع ایران نمی کند، بلکه می تواند به وابستگی و محدود شدن گزینه های سیاست خارجی منجر شود.

وی افزود: در این جا باید به یک اصل بنیادین در سیاست خارجی اشاره کرد: همکاری راهبردی زمانی معنا و ارزش دارد که انحصاری نباشد. هرگاه یک کشور، سرنوشت بخشی از سیاست خارجی یا اقتصادی خود را به یک شریک خاص گره بزند، ناخواسته در موقعیت ضعف قرار می گیرد. در مقابل، اگر روابط راهبردی در چارچوب استقلال، تنوع و موازنه تعریف شود، نه تنها تهدیدی برای حاکمیت ملی نیست، بلکه می تواند به تقویت قدرت چانه زنی کشور در نظام بین الملل منجر شود. ایران، به عنوان کشوری با موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه، نباید خود را به یک یا دو محور محدود کند.

این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی تأکید کرد: ضرورت دارد که ایران در کنار توسعه روابط با روسیه، به صورت هم زمان به گسترش روابط راهبردی با سایر بازیگران نیز بیندیشد. کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، با وجود اختلاف ها و رقابت های سیاسی، از نظر اقتصادی و امنیتی اهمیت ویژه ای برای ایران دارند. بهبود و تعمیق روابط با این کشورها می تواند هم به کاهش تنش های منطقه ای کمک کند و هم فرصت های اقتصادی قابل توجهی ایجاد کند. همچنین چین، به عنوان یک قدرت اقتصادی جهانی، ظرفیت های گسترده ای برای همکاری بلندمدت با ایران دارد، اما در این جا نیز اصل عدم انحصار و حفظ توازن باید رعایت شود تا روابط به وابستگی یک طرفه تبدیل نشود.

وی افزود: ارتباط با اروپا نیز نباید از دستور کار سیاست خارجی ایران خارج شود. اروپا، فارغ از مواضع سیاسی اش در سال های اخیر، همواره یکی از شرکای تجاری مهم ایران بوده و ظرفیت های اقتصادی، فناورانه و مالی آن می تواند نقش مهمی در توسعه ایران ایفا کند. حتی مذاکره با آمریکا، صرف نظر از پیچیدگی ها و بی اعتمادی های تاریخی، در چارچوب تأمین منافع ملی و لغو تحریم ها، می تواند به عنوان یک ابزار در خدمت سیاست خارجی متوازن ایران مطرح باشد. واقعیت این است که خود روسیه نیز، با وجود تقابل های عمیق با واشنگتن، هیچ گاه کانال های ارتباطی اش با آمریکا را به طور کامل قطع نکرده است.در نهایت، آنچه باید در کانون توجه سیاست خارجی ایران قرار گیرد، نه شیفتگی به شرق و نه امید بستن به غرب، بلکه تعریف دقیق منافع ملی و طراحی شبکه ای متنوع از روابط راهبردی است. روابطی که بر اساس استقلال، توازن و هوشمندی بنا شده باشد و اجازه ندهد هیچ کشوری، صرف نظر از قدرت و نفوذش، ایران را به یک انتخاب انحصاری سوق دهد. تنها در چنین چارچوبی است که مفهوم راهبردی می تواند از یک واژه مبهم و پرحاشیه، به ابزاری واقعی برای تأمین منافع بلندمدت کشور تبدیل شود.