فرارو- از منظر مطالعات روابط بین الملل، وضعیت کنونی پرونده ایران و آمریکا را می توان در قالب یک تعلیق راهبردی چندلایه توصیف کرد؛ وضعیتی که نه به معنای حرکت قطعی به سوی تقابل نظامی است و نه نشانه ای روشن از بازگشت پایدار به دیپلماسی، بلکه تلاقی هم زمان سه منطق متعارض اما به هم پیوسته را بازتاب می دهد.

به گزارش فرارو، نخست، منطق قدرت و بازدارندگی عریان؛ اظهارات مستقیم دونالد ترامپ درباره امکان حمله مجدد به تأسیسات هسته ای و برنامه موشکی ایران صرفاً یک ژست تبلیغاتی نیست. این سخنان در چارچوب سنتی از سیاست خارجی آمریکا قابل فهم است که صلح را نه محصول اعتمادسازی متقابل، بلکه نتیجه اعمال قدرت بر حریف می داند. در این نگاه، تهدید نظامی نه الزاماً برای اجرا، بلکه برای شکل دهی به رفتار طرف مقابل و تحمیل هزینه روانی و محاسباتی به او به کار می رود.

دوم، بحران مشروعیت و کارآمدی مذاکره؛ در فضای داخلی ایران، تردید نسبت به اصل مذاکره با آمریکا دیگر صرفاً یک موضع ایدئولوژیک نیست، بلکه به تدریج به یک واقعیت عینی تبدیل شده است. خروج آمریکا از برجام، ناتوانی اروپا در ایفای نقش مستقل و تداوم فشارهای اقتصادی حتی در دوره های گفت وگو و در نهایت همراهی آمریکا در جنگ 12 روزه اسراییل علیه ایران این تصور را تقویت کرده که مذاکره، دست کم در شکل کنونی آن، قادر به تولید امنیت قابل اتکا یا گشایش پایدار اقتصادی نیست.

سوم و در عین حال تعیین کننده ترین لایه، ناگزیری ساختاری گفت وگو است. علی رغم زبان تهدید، فشار حداکثری و تردیدهای عمیق، هیچ یک از طرفین از منطق مذاکره بی نیاز نیستند. آمریکا به خوبی می داند که توسل مجدد به جنگ می تواند باعث بی ثباتی منطقه ای شود و شوک های اقتصادی و امنیتی بزرگی در جهان ایجاد کند و در نقطه مقابل هم ایران نمی تواند نسبت به دیپلماسی بی تفاوت بماند.

شامگاه پنج شنبه 20 آذر به وقت محلی، دونالد ترامپ، رییس جمهوری ایالات متحده، در دیدار با گروهی از خبرنگاران در کاخ سفید، حمله به تأسیسات هسته ای جمهوری اسلامی را زمینه ساز صلح توصیف کرد. او مدعی شد این عملیات کامل ترین نابودی ظرفیت هسته ای ایران بوده و همین امر، به گفته او، شرایط را برای ممکن شدن صلح فراهم کرده است؛ زیرا پیش از آن همه از ایران می ترسیدند و حالا دیگر نمی ترسند. این موضع گیری، بازتاب دهنده رویکردی در سیاست خارجی است که در آن، قدرت نظامی نه به عنوان آخرین راه حل، بلکه به مثابه ابزار اصلی بازدارندگی معرفی می شود.

دونالد ترامپ در بخش دیگری از سخنانش مدعی شد ایران اکنون تمایل دارد با دولت او وارد مذاکره شود. او گفت: خیلی دوست دارند با من توافق کنند. من هم اگر بتوانیم، دوست دارم با آن ها توافق کنم. پیش از بمباران، ما تا حد قابل قبولی به یک توافق نزدیک شده بودیم. این روایت، در پی آن است که حمله نظامی را نه مانعی در مسیر دیپلماسی، بلکه عاملی شتاب دهنده برای رسیدن به توافق نشان دهد؛ پیامی که بر این ایده تکیه دارد که فشار حداکثری و اقدام نظامی می تواند مسیر گفت وگو را هموار کند. با این حال، منتقدان می گویند چنین تصویرسازی ای با واقعیت های پیچیده دیپلماسی و منطق واکنش های متقابل ایران همخوانی کامل ندارد.

عباس عراقچی، وزیرخارجه ایران در پاسخ به پرسش درباره امکان ازسرگیری مذاکرات با آمریکا، تأکید کرد که تصمیم نهایی در این باره به رفتار واشنگتن وابسته است. به گفته او، اگر آمریکا رویکرد خود را تغییر دهد و برای ورود به گفت وگویی منصفانه و متوازن آمادگی نشان دهد، تهران نیز آماده گفت وگو خواهد بود. او در ادامه، با اشاره به تجربه های گذشته، گفت که ایران از مذاکره با آمریکا خاطره مثبتی ندارد و برای توضیح این بدبینی، چند نمونه را یادآوری کرد: نخست، توافق هسته ای 2015 که آمریکا به گفته او بدون هیچ علتی از آن خارج شد. سپس به مذاکرات سال 2025 اشاره کرد و گفت در حالی که گفت وگوها در جریان بود، اسراییل با حمایت آمریکا به ایران حمله کرد و آمریکا نیز به آن حملات پیوست. عراقچی همچنین مذاکرات چند ماه پیش در نیویورک درباره مسئله اسنپ بک را نیز در امتداد همین روند قرار داد.

عباس عراقچی در ادامه گفت که تهران به این جمع بندی رسیده است آمریکایی ها فعلاً برای ورود به یک مذاکره متقابلِ سودمند بر پایه برابری و احترام متقابل آمادگی ندارند. او تاکید کرد هر زمان ایران به این نتیجه برسد که واشنگتن واقعاً آماده چنین چارچوبی است، امکان ازسرگیری گفت وگوها وجود خواهد داشت. به گفته او، مسئله اصلی اینجاست که مذاکره با دیکته کردن تفاوت دارد و ایران هنوز قانع نشده که طرف آمریکایی برای یک مذاکره جدی و واقعی پا پیش گذاشته است؛ چرا که آن ها به جای گفت وگو، می خواهند دستورالعمل بدهند و او نیز تأکید کرد کسی نیست که به دیکته دیگران تن بدهد.

در امتداد همین فضای پرتنش، یکی از تحلیلگران مسائل بین الملل به بلاتکلیفی آشکاری که این روزها در موضوع مذاکره ایران و آمریکا دیده می شود اشاره کرد و گفت: طرح مذاکره فی نفسه نه خوب است و نه بد . کشورها گاهی برای رسیدن به یک هدف مشخص و تأمین منافع خود، از مذاکره استقبال می کنند. او با این زاویه نگاه، تلاش می کند بحث مذاکره را از داوری های ارزشی بیرون بکشد و آن را در چارچوب محاسبه و مصلحت ملی تعریف کند.

این تحلیلگر در ادامه تأکید کرد که برای نشستن دو کشور پای میز گفت وگو، الزاماً نیازی به اعتماد کامل وجود ندارد و توضیح داد: برای اینکه دو طرف بتوانند مذاکره کنند، لازم نیست حتماً با ذهنیت مثبت و اعتماد کامل وارد شوند.

او درباره فضای خاص میان ایران و آمریکا تاکید کرد: مشکل اصلی این است که نه ایران و نه آمریکا حاضر نیستند حتی یک گام از مواضع خود عقب نشینی کنند؛ و واقعیت ملموس این است که دو طرف، تحت هیچ شرایطی نمی خواهند و نمی توانند توقعات یکدیگر را برآورده کنند. از آنجا که نمی توان به توافق با ایالات متحده به عنوان یک تکیه گاه مطمئن حساب کرد، نظام حکمرانی باید پلن بی برای اداره کشور در شرایط تحریم داشته باشد؛ طرحی که بتواند حتی المقدور فضای موجود را کم هزینه تر و کم مشکل تر مدیریت کند.

بر اساس تحلیل منتشرشده در نشریه اکونومیست، دولت آمریکا برای عبور از بن بست فعلی نیازمند اقدامی مستقیم تر است. به باور این نشریه، واشنگتن باید یک فرستاده ویژه را به تهران اعزام کند تا به طور میدانی بررسی کند که آیا امکان دستیابی به یک توافق واقعی وجود دارد یا خیر. این پیشنهاد، نشانه ای از تردید نسبت به کارآمدی صرف فشار و تحریم است. در واشنگتن، دونالد ترامپ بار دیگر از آمادگی کامل برای توافق با ایران سخن گفته است. به نوشته رسانه ها، او تمایل دارد خود را به عنوان رییس جمهوری معرفی کند که توانسته یک توافق بزرگ و تاریخی را رقم بزند. با این حال، برخی ناظران سیاسی معتقدند شکاف میان شعارهای او و واقعیت های اجرایی سیاست خارجی اش همچنان عمیق است.

دیپلمات های اروپایی در گفت وگو با المانیتور مدعی شده اند که اسراییل در سال 2026 به ایران حمله خواهد کرد، حتی اگر دونالد ترامپ صراحتاً چراغ سبز نشان ندهد. به گفته این منابع، نگرانی اصلی آن است که ایران بار دیگر مسیر پیگیری برنامه هسته ای و نیز توسعه توان موشکی خود را از سر بگیرد. در همین چارچوب، یک منبع دیپلماتیک غربی گفته است کارزار احتمالی اسراییل علیه ایران احتمالاً کوتاه و شدید خواهد بود، اما در نهایت دستاورد تعیین کننده ای نخواهد داشت و پیامد راهبردی واقعی ایجاد نمی کند. این منبع تأکید کرده که حتی اگر خسارت هایی وارد شود، موازنه راهبردی میان دو طرف تغییری نخواهد کرد و ایران به طور مشخص با حملات موشکی دست به تلافی خواهد زد؛ حملاتی که به گفته او ممکن است مشابه دفعه قبل بار دیگر برخی ساختمان ها را هدف قرار دهد.

به گزارش المانیتور ، شش ماه پس از جنگ 12 روزه، دولت آمریکا اکنون تمرکز خود را بر پیشبرد مرحله دوم طرح صلح دونالد ترامپ در غزه گذاشته و در این میان، هر حمله دوباره اسراییل به ایران می تواند توجه بین المللی را از این دستورکار منحرف کند. از همین زاویه، مسئله زمان بندی هر اقدام نظامی به یک متغیر تعیین کننده و حساس در محاسبات منطقه ای تبدیل شده است.

راز زیمت، مدیر برنامه پژوهشی ایران و محور شیعی در مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسراییل وضعیت شکل گرفته پس از جنگ 12 روزه را به شدت بی ثبات توصیف کرد و گفت: در حال حاضر هر دو طرف در حال مدیریت درگیری هستند، اما روشن نیست این وضعیت تا چه زمانی دوام خواهد آورد. او تاکید کرد نگرانی های اصلی اسراییل در قالب دو سناریو قابل توضیح است: نخست، خطای محاسباتی از سوی یکی از طرفین که به گفته او احتمال وقوعش کمتر است؛ و دوم ــ که از نگاه زیمت محتمل تر به نظر می رسد بازگشت ایران به غنی سازی اورانیوم است.

منابع دیپلماتیک آمریکایی گفته اند دونالد ترامپ در گام بعدی ترجیح می دهد به جای رفتن به سمت رویارویی نظامی با ایران، مسیر تشدید حداکثری تحریم ها را انتخاب کند؛ رویکردی که قرار است فشار شدیدتر و اثرگذاری سریع تری بر تهران ایجاد کند. بر اساس همین اطلاعات، وزارت خزانه داری آمریکا در تدارک بسته ای از تحریم ها علیه فرماندهان سپاه است. هدف از این تحریم ها، تضعیف نفوذ فرماندهان سپاه در روند تصمیم سازی و تصمیم گیری توصیف شده تا تهران به ورود به مذاکرات جدی در سه ماهه نخست سال 2026 سوق داده شود. این منابع همچنین تأکید کرده اند گزینه جنگ به عنوان راه حل نهایی ، به بعد از انتخابات کنگره موکول شده است.

هم زمان، در محافل سیاسی از احتمال اقدام نظامی اسراییل با حمایت آمریکا سخن گفته می شود. در مقابل، محمدباقر قالیباف، رییس مجلس ایران، احتمال وقوع جنگی تازه را رد کرده و گفته مسیر دیپلماسی همچنان باز است. از سوی دیگر، دولت ترامپ در سند راهبرد امنیت ملی خود اعلام کرده سطح تهدید ایران کاهش یافته است.

مجموع این تحولات نشان می دهد پرونده ایران و آمریکا در آستانه سال 2026 وارد مرحله ای به شدت سیال شده است؛ مرحله ای که در آن، دیپلماسی هنوز کاملاً بسته نشده، اما زیر سایه فشار حداکثری، تهدید نظامی و بی اعتمادی عمیق حرکت می کند. در این معادله، هر خطای محاسباتی می تواند مسیر را از مذاکره به تقابل سوق دهد؛ مسیری که هزینه های آن، نه فقط برای تهران و واشنگتن، بلکه برای کل منطقه تعیین کننده خواهد بود.