آقای رییس جمهور و کابینه چهاردهم! مخاطب این گزارش شما هستید. مسئله اصلا قیمت بنزین نیست، بلکه موضوع اصلی فرسودگی است.

به گزارش شرق، بررسی تحقیقی نشان می دهد اهمیت مسئله جمع آوری خودروهای فرسوده 10 برابر بیشتر از نظر بودجه و هزینه ای برای دولت باید مهم باشد اما گویا نیست. 10 برابر برای دولت در هزینه تأمین سوخت عمومی آورده مالی به همراه دارد اما مورد توجه نیست. مسئله اهمیت 10برابری یعنی هزاردرصدی است.

این در حالی است که رؤسای قوا معمولا فقط به بالابودن یارانه انرژی به ویژه بنزین اشاره می کنند و اصلا به فرسودگی ناوگان کشور اشاره ای نمی کنند. براساس آمارهای سازمان گسترش نوسازی، مرکز پژوهش های مجلس، از 42 میلیون خودرو و موتورسیکلتی که در کشور تردد می کنند، 22 میلیون سواری فرسوده است.

13 میلیون خودرو و 9 میلیون موتورسیکلت. در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود 0.95 لیتر بنزین و حدود 0.88 لیتر گازوییل مصرف می شود؛ این گزاره به معنای این است که مصرف روزانه بنزین و گازوییل در ایران به ازای هر نفر تقریبا دو برابر متوسط جهانی است که دلیل اصلی این مسئله به مصرف بالای بنزین خودروهای فرسوده برمی گردد. فرسودگی یعنی مصرف بیش از دو یا حتی سه برابری سوخت. این یعنی پرداخت یارانه ای بیشتر. این یعنی آلودگی بیشتر. این یعنی کشته های بیشتر. و این یعنی قیمت تمام شده بالاتر بنزین.

جدول ارائه شده گزارش نشان می دهد مصرف روزانه خودروهای فرسوده چقدر است و چه مقدار هزینه برای کشور در بر دارد. محاسبه در دو حالت بدبینانه و خوش بینانه و محافظه کارانه ارائه شده است. در ضمن محاسبات انجام شده با نرخ بنزین 80 سنت است.

این بررسی در حالت خوش بینانه می گوید که ما به اندازه 27 درصد از بودجه کل کشور را صرف تأمین سوخت خودروهای فرسوده می کنیم (محاسبه خوش بینانه). حالت بدبینانه این محاسبه می گوید که سالی 52 درصد کل بودجه ایران صرف خودروهای فرسوده می شود. بودجه ایران امسال پنج هزارو 300 همت بوده است. 27 درصد بودجه یعنی هزارو 450 همت. 54 درصد بودجه یعنی دوهزارو 890 همت.

این در حالی است که آزادسازی قیمت بنزین تا 200 یا 300 همت برای دولت آورده مالی دارد و این سؤال جدی را پیش می کشد که چرا رؤسای دولت مسئله فرسودگی ناوگان را اصلا مورد توجه قرار نمی دهند و مدام مسئله قیمت را فقط پیش می کشند؟ با خاطرات تلخ و دردناکی که جامعه از آبان 98 دارد؟

رییس جمهور ایران، در ماه های اخیر -ازجمله در ارائه لایحه بودجه 1404 به مجلس (1 آبان 1403)، گفت وگوی تلویزیونی دوم (12 آذر 1403) و سخنرانی های ارومیه و تهران- بارها بر اصلاح یارانه انرژی و افزایش قیمت بنزین تأکید کرده، آمارهای رسمی و محاسبات مبتنی بر داده های ایدرو و وزارت بهداشت نشان می دهد این تمرکز، نه تنها غیرضروری، بلکه گمراه کننده است.

پزشکیان در بودجه 1404 صراحتا گفته: هزینه تمام شده بنزین هشت هزار تومان است، وارداتش 30.40 هزار تومان و مصرف 40 درصد بالاتر از 98؛ بنزین را با دلار آزاد می خریم و با سوبسید می فروشیم . او حتی هشدار داده: بنزین باید گران شود، اما بدون رضایت مردم و شوک درمانی .

این سخنان، که به ناترازی بنزین (واردات پنج تا هفت میلیارد لیتری سالانه) و تورم ناشی از کسری ارز اشاره دارد، در حالی تکرار می شود که ریشه اصلی مشکل -ناوگان فرسوده- کاملا نادیده گرفته شده است.

اول، مقیاس مشکل: پزشکیان ناترازی واردات (پنج-هفت میلیون لیتر/روز) را برجسته می کند، اما آمار ما نشان می دهد هدررفت فرسودگی (35-70 میلیون لیتر/روز) پنج تا 10 برابر این رقم است. یعنی اگر ناوگان فرسوده (13 میلیون خودرو + 9-10 میلیون موتور) را اگر همت کنیم و اسقاط، نه تنها واردات صفر می شود، بلکه صادرکننده بنزین می شویم، بدون حتی یک ریال افزایش قیمت و بدون افزایش تورم ناشی از آن. بدون فکرکردن به مخاطرات و هزینه های انسانی و اجتماعی که آبان 98 برای کشور رقم زد.

دوم، هزینه انسانی نادیده: رییس جمهور از جبران کسری ارز حرف می زند، اما 53-59 هزار مرگ سالانه ناشی از آلودگی هوا (آمار رسمی وزارت بهداشت) را فراموش می کند؛ مرگی که 40-60 درصد آن مستقیما به اگزوزهای فرسوده برمی گردد، خسارت مادی این مرگ ومیر را بهتر است محاسبه نکنیم که فاجعه به صرفا عدد بدل نشود.

سوم، سخنان پزشکیان (مثل بنزین هشت هزارتومانی تولید می شود، اما سه هزار می فروشیم) بر یارانه پنهان تمرکز دارد (هزار، هزارو 500 همت کل یارانه انرژی)، اما هدررفت فرسودگی (1٬450-2٬800 همت) دو، سه برابر این یارانه است. افزایش قیمت فقط 100-200 همت صرفه جویی می آورد (با ریسک اعتراضات 98)، درحالی که اسقاط دو میلیون وسیله در سال، 350-750 همت و درآمد خالص ایجاد می کند.

چهارم، باید توجه داشت رییس جمهور گفته است که بدون رضایت مردم، بنزین گران نمی شود، تمرکز بر افزایش قیمت بنزین با یک نوسان ارزی به قبل خود برمی گردد. مثل آبان 98 که قیمت دلار بعد از آبان و بالارفتن قیمت که بالا رفت، عملا افزایش قیمت بنزین بی معنی شد. درواقع افزایش قیمت بنزین بدون اصلاح نرخ ارز یک دوی بی پایان است.

اما رفع فرسودگی و اصلاح اساسی مصرف سوخت منابع بیشتری برای کشور آزاد می کند. اما لابی خودروسازان اجازه می دهد؟ نتیجه افزایش قیمت این می شود که طبقه متوسط رو به پایین (مشتری پراید و پژو) با افزایش قیمت ضربه می خورد، بدون اینکه حتی مصرف شان (که 30-55 درصد هدررفت است) کم شود. چون خودروی پرمصرف دارند و دولت با تعرفه های سنگین اجازه ورود خودروی کم مصرف را نمی دهد.

نتیجه: افزایش قیمت بنزین نه تنها ضرورتی ندارد، بلکه فاجعه ای اجتناب پذیر است.

با اعداد ما (جدول شماره یک) اسقاط ناوگان فرسوده (هزینه سه، چهار هزار همت برای پنج سال) نه تنها ناترازی را حل می کند، بلکه دوهزارو 800 -چهارهزارو 200 همت صرفه جویی + 53 هزار جان نجات یافته می آورد- بدون تورم، بدون اعتراض و با رضایت واقعی مردم.

درواقع اگر دولت چهاردهم جرئت کند از شعارهای قیمتی عبور کند و به اسقاط بپردازد، نه تنها بودجه 1404 را نجات می دهد، بلکه جان 59 هزار ایرانی را هم. وگرنه، هر سخنرانی جدید درباره بنزین هشت هزارتومانی، فقط دود بیشتری به هوا می فرستد؛ دودی که هم پول می سوزاند، هم جان. در چنین کشوری، دیگر افزایش قیمت بنزین مسئله نیست.

مسئله این است که ما، با دست خودمان، هر روز صبح، تصمیم گرفته ایم که هم جان مان را بکشیم، هم جیب مان را خالی کنیم و بعد هم بنشینیم و برای هم گریه کنیم که چرا هوا آلوده است؟ چرا بنزین نداریم؟ چرا بودجه کم است؟ . این دیگر ناترازی بنزین نیست؛ این خودکشی ملی است، با برنامه ریزی دقیق دولتی.